Ինչպիսի՞ն է իրավիճակը Թուրքիայում արտահերթ ընտրություններից առաջ

Թուրք-քրդական հարաբերությունների փորձագետ ԿԱՐԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ հետ զրուցում ենք վերջին շրջանում հայաստանյան իրադարձությունների առնչությամբ թուրքական և ադրբեջանական մամուլի արձագանքների, ինչպես նաև Թուրքիայի արտահերթ ընտրությունների մասին։

-Այս օրերին հետևու՞մ եք ադրբեջանական և թուրքական լրատվամիջոցներին։ Ինչպիսի՞ն է նրանց արձագանքը Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձություններին։
-Թուրքական և ադրբեջանական մամուլի արձագանքը հայաստանյան ներքաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ բավականին տարբերվող էր: Եթե ադրբեջանականում նկատվում էր խուճապ իշխանական մամուլում և ոգևորություն ընդդիմադիր լրատվամիջոցներում, ապա թուրքական մամուլը բացառապես առանց որևէ զգացմունքի էր արձագանքում: Ադրբեջանական պաշտոնական ԶԼՄ-ները չէին թաքցնում իրենց, այսպես ասած, ցանկությունների սցենարը Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում: Այդ օրերին բազմաթիվ վերլուծաբաններ հայտնվեցին և Հայաստանի համար կանխատեսեցին արյունալի ելքով իրավիճակի հանգուցալուծում: Անգամ եղան կանխատեսումներ, որ ՌԴ-ն կարող է խառնվել ՀՀ ներքին կյանքին: Սակայն ադրբեջանական իշխանական մամուլի այս գիծը կտրուկ փոխվեց Սերժ Սարգսյանի հրաժարականից հետո: Այս անգամ նրանք պնդում էին, որ ՀՀ-ն այլևս հետաքրքրություն չի ներկայացնում ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի համար, դրա պատճառով ոչ ոք չի խառնվում ներքաղաքական կյանքին: Այնուամենայնիվ, կարող եմ փաստել, որ ինչպես ադրբեջանական իշխանությունն է կտրված իրականությունից, այնպես էլ իշխանության շահերը սպասարկող մամուլն ու վերլուծաբանները, և չեն ցանկանում խոսել այն մասին, ինչ կա իրականում: Սակայն իրենց գործողություններով նրանք գալիս են ապացուցելու, որ մտավախություն ունեն հայաստանյան ներքաղաքական իրավիճակի հետ կապված, և որ այն կարող է ոգևորիչ լինել ադրբեջանական ընդդիմության ու բնակչության համար: Հենց դա էր պատճառը, որ հապճեպ օրենք ընդունեցին գործադուլների և դասադուլների, դրանց կազմակերպիչների, մասնակիցների դեմ: Իսկ ահա ընդդիմադիր մամուլն ու հասարակությունն արձագանքում էին հիմնականում հիացական ու օրինակ վերցնելու կոչերով: Հենց նրանք էլ խոստովանում էին, որ Հայաստանն Ադրբեջանից մի քանի տասնյակ տարիներով առաջ անցավ ժողովրդավարության առումով, հետաքրքիր էր նաև ուղիղ եթերով հայաստանյան ներքաղաքական իրավիճակին հետևող հանրության արձագանքը: Բոլորը զարմացած էին հայաստանյան իրականության վրա և չէին թաքցնում, որ իրենց բոլորովին այլ, գորշ գույներով Հայաստան են քարոզել այսքան տարի: Թուրքական լրատվամիջոցները, ինչպես վերևում նշեցի, բավարարվում էին միայն լուր տալով՝ նշելով օրվա իրադարձությունը՝ շարժման մասնակիցների և կազմակերպիչների խոսքերի մեջբերումներով: Թուրք վերլուծաբանները չէին թաքցնում իրենց զարմանքը, թե ինչպես կարող էր այսպիսի անարյուն հեղափոխություն տեղի ունենալ: Նրանք անընդհատ փորձում էին օտար հետք փնտրել, սակայն իրենց հոդվածների, հարցազրույցների վերջում շեշտում, որ այդքան փնտրելուց հետո գտնում են միայն հայկական հետք: Հետաքրքիր վերլուծություն էր կատարել նաև թուրք վերլուծաբան, Ստամբուլի համալսարանի դոկտոր, պրոֆեսոր Համիդ Էրքչեյը: Նա, խոսելով հեղափոխության մասին, անընդհատ շեշտում էր, որ ցուցարարները, երթի մասնակիցները, բողոքի ակցիաներ իրականացնողները չեն կոտրել նույնիսկ մեկ նստարան, որոնք օգտագործվում էին փողոցները փակելու ժամանակ: Նա ասում է, որ Հայաստանում այս հեղափոխությունը անվանում են սիրո և հանդուրժողականության հեղափոխություն, սակայն «թույլ տվեք՝ ես այն անվանեմ հեղափոխություն հայկական ձևով»,- ասել է քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսորը:
-Չենք կարող չխոսել տարածաշրջանում նոր զարգացումների մասին. Թուրքիայում արտահերթ ընտրություններ են։ Նախ՝ ինչու՞ Էրդողանը գնաց արտահերթ ընտրությունների, և ի՞նչ սցենարով կարող են զարգանալ իրադարձությունները։ Ամեն ինչ տանում է Էրդողանի վերարտադրությա՞ն։
-Էրդողանն արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների մասին ակնարկել էր դեռևս 2017 թ. սեպտեմբերին, երբ Իրաքյան Քրդստանում ակտիվ ընթանում էր անկախության հանրաքվեի քարոզարշավը: Էրդողանը այս քայլին գնաց երկու հիմնարար պատճառով. 1. խորհրդարանում ազատվել քրդական գործոնից, 2. ցույց տալ աշխարհին, թե Թուրքիայում իրեն որքան են սիրում ու հարգում: Էրդողանը միտք ունի նախագահական ընտրություններում ունենալ բարձր ցուցանիշ և նախագահ ընտրվել բացարձակ մեծամասնության ձայներով: Սակայն Էրդողանի համար հայտնվել է լուրջ մրցակից, ի դեմս ընդդիմադիր ժողովրդահանրապետական կուսակցությունից առաջադրված, արմատական ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող Մուհարեմ Ինջեի: Նա վայելում է ոչ միայն ընդդիմադիր, այլև քրդական լայն զանգվածի վստահությունը, և պատահական չէ, որ Ինջեն իր քարոզարշավը սկսել է բանտարկված քուրդ առաջնորդների, պատգամավորների ազատ արձակման հորդոր-պահանջով:
-Թուրքիայի քրդական կուսակցությունները, կարծես, առաջիկա ընտրություններին հանդես են գալու դաշինքով։ Ինչպիսի՞ն են քրդական ուժերի հնարավորություններն ապագա ընտրություններում։
-Կարծում եմ` քրդերն այս անգամ չեն ունենա խորհրդարանական նախորդ ընտրությունների հաջողությունները, քանի որ, նախ անազատության մեջ են գտնվում քրդամետ ժողովրդադեմոկրատական կուսակցության կարկառուն դեմքերը և դեֆակտո չեն կարող մասնակից լինել նախընտրական գործընթացներին: Բացի այդ, Թուրքիայում այս պահին տիրում է վախի մթնոլորտ քրդերի շրջանում, ինչը հետևանք է Իրաքյան Քրդստանում անկախության հանրաքվեի անցկացման և հետագա անհաջողության, ինչպես նաև Սիրիայում Թուրքիայի և Թուրքիայի աջակցությունը վայելող ուժերի կողմից քրդերի դեմ իրականացվող քաղաքականության, որի դեմ աչք են փակել գերտերությունները: Սակայն այս ամենից ելնելով՝ չեմ բացառում, որ կարող են ստեղծվել այնպիսի ֆորսմաժորային իրավիճակներ, որ քրդերը կարողանան նորից խորհրդարան անցնել այնպիսի թվով, որ խնդիրներ ստեղծեն խորհրդարանի աշխատանքներում: Այդ ֆորսմաժորային իրավիճակը կարող է լինել քրդական ազգային զարթոնքը PKK-ի ակտիվացմամբ: Գաղտնիք չէ, որ PKK-ի ակտիվացումը Թուրքիայում մի որոշ ժամանակ հանգեցնում է քրդերի ազգային զարթոնքի: Ընդհանուր առմամբ, եթե իրավիճակն այս պահին գնահատելու լինեմ, միանշանակ կարող եմ ասել, որ Էրդողանի համար այն բավականին անբարենպաստ է, քանի որ տնտեսությունը վերջին շրջանում գտնվում է բավականին ծանր վիճակում. մի կողմից` գնաճ, մյուս կողմից՝ լիրայի արժեզրկում, իսկ արտաքին քաղաքականությունը, կարծես, նորից գործում է Էրդողանի վարկանիշի դեմ: Ամեն դեպքում, Թուրքիան այն երկիրն է, որտեղ գրեթե անհնար է կանխատեսումներ անել քաղաքական դաշտի առնչությամբ, քանի որ այս երկրի քաղաքական ղեկավարությունը բավական անկանխատեսելի է իր քայլերում:

Զրույցը`
Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ