Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Խա­ղա­ղու­թ­յուն կա­մե­ցո­ղը միշտ պետք է զգոն լի­նի, միշտ զեն­քը ձեռ­քին կամ բար­ձի տակ»

«Խա­ղա­ղու­թ­յուն կա­մե­ցո­ղը միշտ պետք է զգոն լի­նի, միշտ զեն­քը ձեռ­քին կամ բար­ձի տակ»
20.03.2020 | 03:35

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող, հրա­պա­րա­կա­խոս ՆԱ­ՆԵՆ է:

-Նա­նե, թա­գա­վա­րա­կի (կո­րո­նա­վի­րու­սի) պատ­ճա­ռա­բան­ված (կամ գու­ցե՝ չպատ­ճա­ռա­բան­ված) խու­ճա­պի հաղ­թար­շա­վը մղում է բո­լո­րիս սևեռ­վել այդ կե­տի վրա և կա­մա-ա­կա­մա դառ­նալ հա­մընդ­հա­նուր ան­հան­գս­տու­թյան կրո­ղը: Բայց քիչ չեն նաև ան­տար­բեր, ան­գամ սար­կաս­տիկ ար­ձա­գանք­ներն այս ա­մե­նին: Մի ոչ հայ­կա­կան կայ­քում էլ այլևայլ փաս­տե­րի հա­մադ­րու­թյամբ եզ­րա­հան­գել էին, թե այս հա­մա­ճա­րա­կը, ոչ ա­վել, ոչ պա­կաս, Չի­նաս­տա­նի հաշ­վարկ­ված տն­տե­սա­կան ծրա­գիրն էր՝ օ­տա­րերկ­րա­ցի ներդ­րող­նե­րի բաժ­նե­մա­սերն է­ժան ձեռք բե­րե­լու և միանձ­նյա տնօ­րի­նե­լու կան­խագծ­ված սցե­նա­րով: Դուք, քն­նե­լով այս ի­րո­ղու­թյու­նը բժշ­կի մաս­նա­գի­տա­կան հա­յաց­քով և հան­րա­յին խն­դիր­նե­րին մշ­տա­պես ար­ձա­գան­քո­ղի մտա­հո­գու­թյամբ, ի՞նչ ա­նուն կտաք կո­րո­նա­վի­րու­սա­յին պատ­մու­թյան չընդ­հատ­վող եր­թին:
-Նո­րու­թյուն չեն մո­լո­րա­կով մեկ ըն­թա­ցող ծրագ­րա­վոր­ված գլո­բալ գոր­ծըն­թաց­նե­րը, ո­րոնք շատ բան են նե­րա­ռում ի­րենց մեջ, բո­լոր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով են շո­շա­փուկ­ներ տա­րա­ծել: Եվ այդ գոր­ծըն­թաց­նե­րի, մեղմ ա­սած, ոչ բա­րի նպա­տակ­ներն էլ ար­դեն նո­րու­թյուն չեն: ՈՒ քա­նի որ դրանց դեմ լուրջ հա­կազ­դե­ցու­թյուն չի ձևա­վոր­վում, «ձնա­գուն­դը» հս­կա­յա­նում է օր օ­րի: Գի­տու­թյան նվա­ճում­ներն էլ հա­ճախ օգ­տա­գործ­վում են ի չարս, ի­հար­կե՝ քո­ղա­ծածկ, բա­րու­թյան դի­մակ­նե­րով, ար­հա­վիրք­նե­րի, հա­մա­ճա­րակ­նե­րի տես­քը կապ­կած: Ա­ռանձ­նա­պես թա­քուն տե­ղե­կատ­վու­թյուն չէ նաև աշ­խար­հի այս կամ այն երկ­րում վտան­գա­վոր ին­ֆեկ­ցիա­նե­րի հե­տա­զոտ­մամբ (և ոչ միայն) զբաղ­վող բիո­լո­գիա­կան լա­բո­րա­տո­րիա­նե­րի առ­կա­յու­թյու­նը, իսկ դրանք ա­կան­նե­րի պես ա­մեն պահ կա­րող են «պայ­թել», դուրս հա­նել ի­րենց պա­րու­նա­կու­թյու­նը: Դրա օ­րի­նակ­նե­րը ևս կան: Այն­պես որ, չի բա­ցառ­վում, որ գի­տու­թյանն ան­հայտ այս վի­րու­սը ոչ թե բնա­կան մու­տա­ցիա­յի ար­դյունք է, այլ հեր­թա­կան փոր­ձար­կում: Իսկ որ դա կա­րող էր Չի­նաս­տանն ին­քը ինչ-ինչ պատ­ճառ­նե­րով օգ­տա­գոր­ծել, ևս հնա­րա­վոր է: Ա­մեն դեպ­քում, մեր այս՝ «գլու­խը կորց­րած» ժա­մա­նակ­նե­րում, քա­նի որ ար­հես­տա­կան ար­հա­վիրք­ներ, հա­մա­ճա­րակ­ներ աշ­խարհ բե­րե­լու հա­մար ջա­նա­ցող­ներն այն­քան նպա­տա­կաս­լաց են և օր ու գի­շեր ար­թուն, բնա­կան երևույթ­ներն ա­մե­նա­քիչ հա­վա­նա­կանն ու հան­դի­պող­ներն են:
-Չե՞ք կար­ծում, որ հա­յերս, պարզ հայ մար­դիկս ա­սես հարևան­ցի հա­յաց­քով ենք դի­տում և ըն­կա­լում այն ա­մե­նը, ինչն ան­մի­ջա­կա­նո­րեն չի առ­նչ­վում մեզ, ին­չը մենք չենք զգում մեր սե­փա­կան մաշ­կի վրա:
-Այդ մա­սին շատ եմ մտո­րել, ո­րով­հետև մեր պատ­մու­թյա­նը մի թեթև հա­յացք գցե­լիս էլ ա­ռա­ջի­նը դա է աչ­քի զար­նում՝ միշտ նույն փոսն ընկ­նե­լու զար­մա­նա­լի փաս­տը: Մենք ա­սես բնավ փորձ չենք կու­տա­կում. պա­հը ե­կավ, տե­ղը տե­ղին հա­մախ­մբ­վում ենք, տե­ղը տե­ղին մեր կռի­վը տա­լիս, հե­տո անց­նում ա­ռօ­րյա կյան­քին, մո­ռա­նա­լով, թե ինչն ին­չոց էր, որ­տե­ղից ե­կավ, ինչն էր պատ­ճա­ռը: Եվ դրա ար­դյուն­քում հե­տո նույն ար­հա­վիր­քին կր­կին ու կր­կին ենք ա­ռե­րես­վում: Մենք չու­նենք վտանգ­նե­րի խոր վեր­լու­ծու­թյուն, կան­խար­գել­ման հար­ցե­րին լուրջ մո­տե­ցում: Վտանգ ա­սե­լով միայն պե­տա­կան սահ­մանն ենք հաս­կա­նում և բա­ցա­հայ­տո­րեն մեր ա­ռաջ կանգ­նած թշ­նա­մին: Իսկ այ­սօր­վա ա­մե­նավ­տան­գա­վոր վտանգ­ներն ան­տես են, ա­մե­նուր, դի­մա­կա­վոր: Այս­պի­սի ա­սույթ կա՝ «Թշ­նա­միդ մուկ էլ լի­նի, նրա մեջ փիղ տես»: Երկ­րի անվ­տան­գու­թյան հա­մար հիա­նա­լի բա­նաձև է, չնա­յած մե­րը չէ (և ես դա հա­ճախ եմ մեջ­բե­րում, մինչև մե­րը դառ­նա): Մինչ­դեռ մենք հա­կա­ռակն ենք միշտ ա­նում՝ փի­ղը կանգ­նած մեր դեմ-դի­մաց՝ մկան տեղ էլ չենք դնում: ՈՒ դրա հա­մար մեր մար­տե­րը կե­նաց-մա­հու են, շատ ու շատ կո­րուստ­նե­րից հե­տո միայն, և հաղ­թա­նակ­նե­րը՝ ա­հա­վոր դժ­վար: Էլ չա­սած, որ հաղ­թա­նա­կին էլ տեր կանգ­նել կար­գին չգի­տենք: Շտա­պում ենք մեր տու­նու­տե­ղին, մեր խա­ղաղ կյան­քին: Իսկ խա­ղա­ղու­թյուն կա­մե­ցո­ղը միշտ պետք է զգոն լի­նի, միշտ զեն­քը ձեռ­քին կամ բար­ձի տակ: Խոր­հր­դա­յին իշ­խա­նու­թյան այն հե­ռու տա­րի­նե­րին ստույգ փաս­տեր կան, որ Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­նե­րը ծպ­տյալ այ­ցե­լում էին այն մար­զեր, որ­տեղ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը մեծ թիվ էին կազ­մում, և հրա­հան­գում բո­լո­րին շատ ե­րե­խա ու­նե­նալ և զենք պա­հել, ո­րով­հետև «մի օր պետք է գա­լու»: Ա­հա թե ինչ­պես են, ան­գամ սե­փա­կան հող չու­նե­նա­լով, գո­յատևում այս մո­լո­րա­կի վրա: Իսկ մենք հիմ­նա­կա­նում, կար­ծում եմ, Աստ­ծո պա­հածն ենք:
-Գու­ցե ինձ հետ չհա­մա­ձայ­նող­ներ լի­նեն, բայց իմ կար­ծի­քով մենք, մեծ հաշ­վով, ան­տար­բեր ենք աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մեծ ան­ցու­դար­ձե­րի հան­դեպ: Գու­ցե 1915-ից հա­յի գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյան մեջ դաջ­ված աշ­խար­հի հզոր­նե­րի վե­րա­բեր­մու՞նքն է մեզ բնազ­դո­րեն մղում այս­պի­սի հա­կա­դար­ձու­մի այդ նույն ան­տար­բեր աշ­խար­հի նկատ­մամբ: Կամ գու­ցե մեր ցավն այն­քան մեծ է, որ իր մեջ չի՞ տե­ղա­վո­րում մեկ այլ՝ հա­մընդ­հա­նուր ցա­վի բա­ղադ­րի­չը:
-Հնա­րա­վոր է, որ այդ եր­կուսն էլ ի­րենց դերն ու­նեն, բայց դրանք բնազ­դա­յին պա­թո­լո­գիա­կան ար­ձա­գանք­ներ են: Իսկ ապ­րե­լու և գո­յատևե­լու հա­մար պետք է գի­տակ­ցա­կան ար­ձա­գանք և վե­րա­բեր­մունք ձևա­վո­րել, բարձր կանգ­նել բնազ­դա­յի­նից, այն էլ՝ ախ­տա­բա­նա­կան: Եվ նաև դեռ ըն­դու­նե­լի կլի­ներ, ե­թե այդ ան­ցու­դար­ձը մեզ չվե­րա­բե­րեր: Բայց այդ­պես չէ։ Այ­սօր էլ նույն ու­ժե­րը կան, ո­րոնք 1915 թվին մեկ հայ էին ու­զում թող­նել, կամ էլ ան­գամ այդ մե­կը չթող­նել: Չէ՞ որ թուր­քը միայն գոր­ծիք էր, հա­յա­կոր­ծան ծրա­գիրն այն ու­ժե­րինն էր, ո­րոնց հետ մենք այ­սօր գր­կա­խառն­վում ենք, ա­ղեր­սում ի­րենց բա­րե­կե­ցու­թյու­նից մեզ էլ բա­ժին հա­նել, և ո­րոնք այ­սօր էլ նույն ծրագ­րի տերն են, այն էլ ա­վե­լի ա­ռա­ջա­ցած, զար­գա­ցած գի­տա­տեխ­նի­կա­կան «գոր­ծիք­նե­րով»: «Օ­տա­րից ոչ կին առ, ոչ սնն­դամ­թերք»,- Ար­տա­շիր ար­քա­յի պա­լա­տի վրա է փո­րագր­ված ե­ղել: Իսկ մենք օ­տար­նե­րին մեր ըն­դերքն ենք հրամց­նում... Նրանց ծրագ­րե­րով ենք փոր­ձում եր­կիր պա­հել, հաշ­վետ­վու­թյուն­ներ ներ­կա­յաց­նում: Պատ­կե­րաց­նու՞մ եք, ե­թե մեզ մոտ էլ միգ­րա­ցիոն քա­ղա­քա­կա­նու­թյունն ի­րա­կա­նաց­վի, ինչ­պես Եվ­րո­պա­յում, մենք կարճ ժա­մա­նա­կից պար­զա­պես կդա­դա­րենք երկ­րի տե­րեր լի­նե­լուց: Մինչ­դեռ մենք մեր միա­տար­րու­թյա­նը ծանր գնով ենք հա­սել, ա­րյու­նով ենք այն ձեռք բե­րել, և հի­մա դա է մեր ամ­րու­թյան ա­մե­նա­մեծ գրա­վա­կան­նե­րից մե­կը: Եր­բեք չպետք է մո­ռա­նալ, որ մեր խն­դիր­նե­րը հիմ­նա­կա­նում աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մեծ ան­ցու­դար­ձե­րի քու­րա­յում են ձևա­վոր­վում: Եվ ե­թե հնա­րա­վոր էլ չէ ճա­կա­տա­յին հա­կազ­դու­մը, փոքր քայ­լե­րով, թա­քուն, զար­տու­ղի գոր­ծե­լա­կեր­պով կամ գո­նե չշ­տա­պե­լով դր­սի հրա­հանգ­նե­րը պահ ա­ռաջ ի­րա­կա­նաց­նել, կար­ծում եմ շատ բա­նի կա­րե­լի է հաս­նել:
-Ձեր հրա­պա­րա­կագ­րու­թյան մեջ, ինչ թե­մա­յի էլ որ առ­նչ­վե­լիս լի­նեք, գե­րա­կա է չա­րի ու բա­րու հա­վեր­ժա­կան հա­կա­մար­տու­թյան թե­ման: Թե՛ չա­րի, թե՛ բա­րու ա­ռանց­քում մարդն է: Մարդն այս գո­յակռ­վում զո՞հ է, դա­հի՞ճ, թե՞ գոր­ծիք:
-Դե, ո­րով­հետև այդ հա­կա­մար­տու­թյու­նը հա­վեր­ժա­կան լի­նե­լու հետ նաև մեր կյան­քում ա­մե­նուր է: Այն կա, քա­նի որ այս կյան­քը մեզ տր­ված է այդ եր­կու­սի միջև ընտ­րու­թյուն կա­տա­րե­լու հա­մար: Իսկ դա հաս­կա­նալ է պետք: Յու­րա­քան­չյուր ոք պետք է ձգ­տի հաս­կա­նալ, թե որն է կյան­քի ի­մաս­տը, որն է իր ա­ռա­քե­լու­թյունն այս աշ­խար­հում, աշ­խա­տի ճշ­տել Աստ­ված-մարդ հա­րա­բե­րու­թյան խոր­հուր­դը և իր աշ­խար­հա­յին ըն­թաց­քը կար­գա­վո­րի, ձևա­վո­րի դրան հա­մա­հունչ: Ցա­վոք, քչերն են մինչև վերջ ըն­կա­լում ի­րենց գո­յու­թյան ի­մաս­տը: Եվ .... շա­րու­նակ­վում է, թե­ժա­նում ան­նինջ, հա­մառ պայ­քա­րը եր­կու ծայ­րա­հեղ բևեռ­նե­րի՝ բա­րու և չա­րի միջև, թե­ժա­նում է հենց մար­դու ջան­քով, ո­րը և՛ զոհ է այդ պայ­քա­րում, և՛ դա­հիճ, և՛ գոր­ծիք, նա­յած թե որ կող­մը որ դերն է ընտ­րում և դե­պի ուր է ուղ­ղում իր քայ­լե­րը նաև կյան­քից ան­դին:
-Աստ­վա­ծաշն­չյան «անձ­նագ­րա­վո­րում» ու­նե­ցող մեր հողն ու ժո­ղո­վուր­դը չընդ­հատ­վող փոր­ձու­թյուն­նե­րի թի­րա­խում են. ընդ ո­րում՝ դրանք թե՛ մարդ­կա­յին, թե՛ բնա­կան-տա­րե­րա­յին նա­խաս­կիզբ ու­նեն: Ին­չո՞վ սա բա­ցատ­րել:
-Մեր ժո­ղովր­դին շատն է տր­ված, իսկ «ում շատ է տր­ված, նրա­նից էլ շատ է պա­հանջ­վում»: Իսկ ար­դյո՞ք մենք կա­րո­ղա­նում ենք այդ շա­տի ճիշտ պա­հա­պան­ներ լի­նել, ար­դյո՞ք հա­ճախ չենք շեղ­վում Բարձ­րյա­լի նա­խան­շած ու­ղուց: Չէ՞ որ մեր մեջ էլ ա­մե­նա­տար­բեր մարդ­կա­յին ո­րակ­նե­րը կան, և կա չա­րի-բա­րու նույն պայ­քա­րը: Այդ է պատ­ճա­ռը, որ փոր­ձու­թյուն­նե­րը քիչ չեն և, ա­յո՛, դրանք և՛ այդ շա­տին տեր լի­նե­լու պատ­ճա­ռով են, և՛ մեր պատ­ճա­ռով, որ այն­քան էլ եր­բեմն ճիշտ չենք տեր կանգ­նում մեզ տր­վա­ծին: Դա երևի թե գա­լիս է նաև մեր ա­կունք­նե­րից և բնո­րոշ է իր բնօր­րա­նում աչք բա­ցա­ծին: Մարդն իր հո­ղի տերն է, մե­ջը վախ չկա, գողն է, որ ան­մի­ջա­պես մտա­ծում է, թե գո­ղո­նը ոնց թաքց­նի, ոնց պաշտ­պա­նի ու հենց տե­րե­րից: Բայց չէ՞ որ գանձ ու­նե­ցողն էլ պետք է զգոն լի­նի, ո­րով­հետև աչ­քա­բաց­ներն ու «զոռ­բա­նե­րը», գի­շերն էլ լույս ա­րած, ի­րենց գոր­ծին են: Իսկ մենք այս թանկ, բիբ­լիա­կան հո­ղի պես գանձ ու­նենք, ու շուր­ջը լի­քը քոչ­վոր:
-Բա­նա­կան մար­դը ցան­կա­ցած վի­ճա­կում ջա­նում է չկորց­նել լա­վա­տե­սու­թյու­նը: Այս դեպ­քում ո­րո­շի­չը ի­րե­ղեն հե՞նքն է, թե՞ մար­դու ներ­քին բո­վան­դա­կու­թյու­նը:
-Լա­վա­տե­սու­թյու­նը չկորց­նե­լը հեշտ չէ հենց այն պարզ պատ­ճա­ռով, որ հիմ­նա­կա­նում կարևոր­վում է ի­րե­ղեն հեն­քը, մար­դը հե­ռա­ցել է ինքն ի­րե­նից՝ իր հետևից փա­կե­լով սե­փա­կան աշ­խար­հի դռ­նե­րը: Իսկ դր­սի աշ­խարհն այն­քան էլ հյու­րըն­կալ չէ, մյուս կող­մից էլ նյու­թա­պաշ­տու­թյու­նը նաև ա­գա­հու­թյան է տա­նում՝ մի ցան­կու­թյուն ի կա­տար ա­ծե­լուց հե­տո մյու­սին են ձգ­տում, հե­տո ա­վե­լիին, և... հա­գե­ցում չկա: ՈՒ երբ, ի վեր­ջո, հաս­կա­նում են, որ ու­նայն է ա­մե­նայն բան, ին­չը նյու­թե կա­ղա­պար ու­նի, ինչն աշ­խար­հա­յին ցան­կու­թյուն­նե­րի չափ փոքր է ու սին, դե­պի հետ՝ դե­պի սե­փա­կան աշ­խարհ, հո­գու տա­րածք, Աստ­վա­ծա­յին ա­կունք­նե­րին վե­րա­դար­ձի ճա­նա­պար­հը չեն կա­րո­ղա­նում գտ­նել: Իսկ միայն այն­տեղ է լա­վա­տե­սու­թյան անս­պառ աղ­բյու­րը: Մենք լավ ճա­նա­չում ենք մեր մար­մի­նը, մինչ­դեռ ա­վե­լի կարևո­րը՝ հո­գին, մնում է ան­ճա­նաչ. զո­րաց­նում, փայ­փա­յում ենք մեր տես­քը՝ հո­գին թող­նե­լով ան­տես­ված, անխ­նամ, ան­լույս: Ա­հա մեր խեղ­ճու­թյան, ող­բեր­գու­թյուն­նե­րի, հու­սա­հա­տու­թյան պատ­ճա­ռը:
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 8638

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ