«Գեղարվեստական լուսանկարն իր էությամբ արտաժամանակային է»

«Իրատեսի» հյուրը ռազմական փորձագետ, գրող, լուսանկարիչ ՍՈՒՐԵՆ ՍԱՐՈՒՄՅԱՆՆ է: Զրույցի թեման լուսանկարչությունն է: Մեր նախորդ հանդիպումների ժամանակ անդրադարձել էինք արցախցի արձակագրի «Աբու Բաքր Ալ-Բաղդադին՝ Շամի խալիֆը» և «Ստվերներով լի քաղաքը» գրքերին:

-Իրանցի լուսանկարչի երևանյան ցուցահանդեսի ժամանակ ծանոթացանք լուսանկարների, որոնք հորինված պատմվածքների էին նման: Այսինքն՝ ընտրում ես թեման և դետալները մարդկանց, իրերը հարմարեցնում ասելիքիդ: ՈՒնե՞ք նման աշխատանքներ:
-Ոչ: Ես նման աշխատանքներ չունեմ, որովհետև լուսանկարչությունն ինձ համար ոչ թե իրականությունն իմ ընտրած-հորինած թեմայի մեջ կաղապարելու գործընթաց է, այլ մի անչափ հետաքրքիր ռեբուսի լուծում: Բանն այն է, որ իրականության՝ առաջին հայացքից քաոսայնորեն սփռված ձևերի, գույների բազմազանության մեջ թաքնված են երկրաչափորեն ճշգրիտ պատկերներ, համաչափություններ և համամասնություններ, ահա դրանք հայտնաբերելը և լուսանկարչական խցիկի օգնությամբ արձանագրելը այն երբեք չվերջացող գլուխկոտրուկն է, որի լուծմանը կարելի է նվիրել ամբողջ կյանքը: Այդ առումով լուսանկարչության գագաթնակետն իմ կարծիքով փողոցային լուսանկարչությունն է, քաղաքային ռեպորտաժի ժանրը, որովհետև եթե բնության մեջ վերոհիշյալ երկրաչափական ձևերը հարաբերականորեն ստատիկ են, ապա փողոցում դրանք փոփոխվում են արագորեն պտտվող գեղադիտակի պատկերների անկանխատեսելիությամբ, և միայն մեծ վարպետներն են կարող արդյունավետորեն աշխատել այդ ոճում:
-Լուսանկարիչներին անվանում են ժամանակի վկաներ, մինչդեռ Ձեր աշխատանքներում հասկանալի չեն ոչ ժամանակը, ոչ տարածությունը:
-Լուսանկարչության գրավչության պատճառներից մեկը թերևս ժամանակի և տարածության հետ խաղալու հնարավորությունն է, որն իրական կյանքում մեզ՝ հասարակ մահկանացուներիս ընձեռված չէ: Իրականության եռաչափ տարածությունը լուսանկարչական արտահայտչամիջոցներով արտացոլվում է էլեկտրոնային սարքի հարթ էկրանի կամ թղթի վրա: Լուսանկարչության տարածաչափությունն ինքնին խորություն չունի: Այստեղ հնարավորություն է առաջանում ստեղծագործաբար խախտելու տարածական կապերը պայմանավորող այն օրինաչափությունները, որոնք իրական կյանքում միանգամայն անմատչելի են: Կարծում եմ նաև, որ գեղարվեստական լուսանկարն իր էությամբ արտաժամանակային է:
-Հենց այստեղ հիշեցի «Թալիշի որբուկին»: Ինչպե՞ս ծնվեց այդ աշխատանքը: Այսքան ժամանակ անց հետադարձ հայացքով ինքներդ ինչպե՞ս կգնահատեք այդ աշխատանքը:
-Ծառայողական պարտականությունների բերումով 2016-ի ապրիլին հաճախ, գրեթե ամեն օր լինում էի Թալիշում: Տներից մեկում, որի բնակիչները չդադարող ռմբակոծությունների պատճառով թողել էին գյուղը, տեսա մահճակալի վրա մոռացված արջուկին: Խցիկը ինձ հետ էր, և ստացվեց Ձեր նշած լուսանկարը: Պատերազմական պայմաններում գիտակցությունը, որքան էլ որ տարօրինակ հնչի, ավելի ընկալունակ և զգայուն է դառնում խորհրդանշանների լեզվի նկատմամբ: Լուսանկարչության նշանային համակարգի էությունը ստեղծագործական այդ ասպարեզն ընտրած մարդկանց անխուսափելիորեն մոտեցնում է ֆորմալիզմով տառապելու ստալինյան շրջանի բնորոշ մեղադրանքների ենթարկվելու հեռանկարին: Ֆորմալ առումով կարծում եմ, որ «Թալիշի որբուկը» լուսանկարի կոմպոզիցիան գտնվում է նրանից դուրս, որովհետև այս դեպքում լուսանկարը հիմնված է ոչ թե ձևերի՝ տեսողությունն առաջնորդող կորերի, դիտողական հավասարակշռության, ռիթմերի, համաչափությունների և այլ լուսանկարչական արտահայտչամիջոցների վրա, այլ այն հակասության, որն առաջանում է մանուկների, իր առօրյայով ապրող ընտանիքի խաղաղ ու երջանիկ կյանքի մասին յուրաքանչյուր մարդու ունեցած պատկերացումների և պատերազմի ամենակործան արհավիրքի առջև լքված տանը մոռացված արջուկի պատկերի միջև:
-Ապրիլյան դեպքերը նաև պատմվածքներ դարձան: Չե՞ք պատրաստվում առանձին գրքով հրատարակելու:
-Պատերազմը գոյաբանական տեսանկյունից սահմանամերձ իրադրություն է, բնականաբար, այդ իրավիճակում հայտնվող մարդը չի կարող իր ներաշխարհը զերծ պահել թե ֆիզիկական, թե բարոյական, թե հուզական առումով էքստրեմալ այդ իրավիճակի ներգործությունից: Բնական է, որ այդ ամենն ինչ-որ կերպ պետք է արտացոլվեր նաև պատմվածքների մեջ, սակայն առանձին գրքով պատերազմական պատմվածքները հրատարակելու մասին դեռևս չեմ մտածել:
-Իսկ ի՞նչ գրքով եք ներկայանալու:
-Այդ հարցին դժվար է հիմա պատասխանել: Ժամանակից առաջ չընկնենք, սակայն թերևս ավելի իրատեսական է լուսանկարչական գիրք-ալբոմի հրատարակումը:
-Գործերիդ ո՞ր մասն եք հանրայնացնելու, ո՞ր մասն եք պահելու արխիվում և ինչու:
-Կարծում եմ, որ գործերը հանրայնացնելու կամ արխիվում պահելու միակ չափորոշիչը դրանց հաջողված կամ չհաջողված լինելն է:
-Ընթերցողից գո՞հ ես: Ժամանակակիցներին կարդու՞մ են:
-Գիտակից, գեղագիտական ճաշակ ունեցող և ինտելեկտուալ ընթերցողների թիվը թերևս բոլոր ժամանակներում էլ մեծ չի եղել: Այդպիսի ընթերցողը խստապահանջ է և անկաշառ: Կա ընթերցողների մի ստվար խավ, ով ավելի շատ տուրք է տալիս գրական նորաձևությանը: Նման ընթերցողներն ասենք ՈՒմբերտո Էկո կարդում են, որովհետև նա մոդայիկ է, իսկ նրբաճաշակ ընթերցողներին գրավում են նույն Էկոյի գրքերում սփռված միջտեքստային հղումների զարմանահրաշ խճանկարն ու ապշեցուցիչ ինտելեկտուալությունը: Մեր ժամանակաշրջանի ամենից տարօրինակ պարադոքսներից մեկն այն է, որ գործունեության այլ ասպարեզներում ձեռք բերված հռչակը դյուրությամբ կապիտալացվում է թեկուզ և ոչ այնքան որակյալ տեքստի միջոցով և արագորեն գտնում իր սպառողին: Ապացույցը՝ քաղաքական գործիչների հեղինակած ու մարզիկների մասին պատմող՝ գրախանութներում վերջերս շատացած գրքերը:
-Հաճախ եմ այս հարցը տալիս լուսանկարիչներին: Լուսանկարներում կյանքը, պահը, ակնթարթը կա՞նգ են առնում, թե՞ շարունակում ապրել:
-Լուսանկարում պահն անկասկած շարունակում է ապրել, որովհետև խցիկի որսած ձևերը վերջին հաշվով դառնում են յուրօրինակ դատարկ կաղապար, որտեղ յուրաքանչյուր դիտորդ ներդնում է իր բովանդակությունը: Այդ տեսանկյունից լուսանկարիչն ու նրա աշխատանքները դիտողը, գրողն ու ընթերցողները համահեղինակներ են:
-«Ստվերներով լի քաղաքը» Ձեր երկրորդ գրքի վերնագիրն է: Լուսանկարներում էլ շատ են ստվերները: Ինչով՞ է դա բացատրվում:
-Պատասխանեմ կարճ՝ ստվերը լույսի գոյության, լույսի առկայության առավել վստահելի նշաններից մեկն է:
-Խորհրդավորությունը, մութն ու ստվերը լուսանկարչական հատուկ էֆեկտների միջոցո՞վ եք ստանում:
-«Լուսանկարել» բառը ստուգաբանելու դեպքում ստանալու ենք «լույսով նկարել» իմաստը, մութն ու ստվերը, եթե կարելի է այսպես ասել, լույսի հակառակ կողմն են, նրա դարձերեսը, այնպես որ հատուկ էֆեկտների կարիք չկա, բավական է անչափ սիրողական մակարդակով տիրապետել «Lightroom» ծրագրին, որի օգնությամբ հնարավոր է փոքր-ինչ աշխատել լույսի հետ նաև խցիկի կոճակը սեղմելուց հետո:
-Փորձե՞լ եք մեկ անգամից հատընտիր նկար ստանալ, թե՞ միևնույն կադրի բազմաթիվ նկարներից ընտրում եք մեկը:
-Ամեն ինչ էլ պատահում է: Սակայն բնություն նկարելիս գեթե միշտ էլ ժամանակ ու հնարավորություն լինում է նոր ռակուրսներ փորձելու համար:
-Երբ ինչ-որ հետաքրքիր պահ եք բաց թողել, չեք հասցրել լուսանկարել, ի՞նչ գզացողություն եք ունենում, այդ պահը շարունակու՞մ է պտտվել Ձեր գլխում, ափսոսում եք երկա՞ր, թե՞ փորձում նման մի պատկեր ստանալ պատմվածքներում:
-Լուսանկարչությամբ զբաղվելիս անհնար է ինչ-որ պահեր բաց չթողնելը, թեկուզ այն պատճառով, որ լուսանկարչական խցիկը միշտ չէ ձեռքիդ: Սակայն ափսոսալն անիմաստ է, մնում է հուսալ, որ բաց թողնված կադրի փոփոխական տարրերը՝ լույսը, ամպերը, գույները երբևէ նորից կկրկնվեն, խոսքս իհարկե բնապատկերի մասին է, որովհետև քաղաքային լուսանկարչի կորցրած պահը բացարձակապես անկրկնելի է:
-Ի՞նչ խորհուրդ ունի մենավոր ծառը, Ձեր լուսանկարներում դրանք շատ են, գուցե արցախյան բնաշխարհու՞մ են շատ՝ խորհրդավոր ու մենակ ծառերը:
-Չեմ կարծում, թե կարիք կա փնտրել ինչ-որ առանձնահատուկ խորհուրդ, պարզապես արցախյան բնաշխարհում, ըստ իս, շատ են տարօրինակորեն համաչափ, գեղեցիկ ծառերը:
-Ինքներդ ու՞մ լուսանկարներն եք հավանում, գուցե նաև սովորել եք, վերցրել ինչ-որ բաներ:
-Լավ լուսանկարիչներ շատ կան, մեծ լուսանկարիչների թիվն, իհարկե, անհամեմատ փոքր է, սակայն դագերոտիպերի ժամանակաշրջանից մինչ օրս այնուամենայնիվ ավելի շատ մեծ լուսանկարիչներն են ստեղծագործել, քան հնարավոր է նշել հարցազրույցի սահմանափակ տարածքում: Այնուամենայնիվ կուզեի առանձնացնել Անդրե Կերտեշի, Յուջին Սմիթի, Յոզեֆ Կուդելկայի, Անրի Կարտիե Բրեսսոնի, Անսել Ադամսի, Սեբաստիան Սալգադոյի և Էդվարդ Վեսթոնի անունները:
-Հիշողությունները լուսանկարների պե՞ս են, թե՞ լուսանկարներն են հիշողություններ:
- Յուրաքանչյուր լուսանկար նախ և առաջ տխրություն է, որովհետև, արտապատկերելով կյանքը, նաև անընդհատ հիշեցնում է դրա կարճատևության ու վաղանցիկության մասին:
-Շատ խոսեցինք լուսանկարներից: Կա՞ մի բան, ինչի մասին չէիք ուզի խոսել առհասարակ:
- Ընդհանրապես, չեմ սիրում խոսել մարդու ապրած կյանքի ու նրա ստեղծած արվեստի կապի մասին: Որոշակի կապն, իհարկե, անժխտելի է, սակայն պետք չէ մոռանալ, որ հոգու ինչ-որ անկյունում կյանքի կոչված ստեղծագործ ուժը ձև ու մարմին ստանալիս անցնում է այնքան մեծ քանակությամբ թեք հայելիների, խրթին կեռմանների, զիգզագների միջով, որ այդ ուղով մինչ սկզբնակետ հետ գնալ փորձելը պարզապես անիմաստ է:
-Իսկ այն, ինչը կուզեիք ասել, բայց չհարցրի...
- Կուզեի նորից հիշեցնել, թե որքան վատ բան է պատերազմը, և որքան լավն են մեր զինծառայողները, որոնց ամենօրյա գործունեությունը չվերջացող զոհաբերություն է՝ բառիս քրիստոնեական իմաստով:
-Ցուցահանդեսի սպասե՞նք:
-Տեսնենք:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարները՝ Սուրեն ՍԱՐՈՒՄՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ