Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

Դամ­բա­րան­ներ և թան­գա­րան­ներ Ա­րա­րա­տի հա­յաց­քի ներ­քո

Դամ­բա­րան­ներ և թան­գա­րան­ներ Ա­րա­րա­տի հա­յաց­քի ներ­քո
04.10.2019 | 01:43
«Գույ­նե­րի խոր­հր­դա­կար­գում սևը Ճա­պո­նիա­յում հա­մար­վում է ու­րա­խու­թյուն, ա­մե­րի­կյան հնդ­կա­ցի­նե­րի հա­մար՝ գի­շեր, օր­վա կար­միր գույ­նի հա­մադ­րու­թյուն, բուդ­դիզ­մում՝ կա­պանք­ներ, չի­նա­ցի­նե­րի հա­մար՝ հյու­սիս, մինչ ձմեռ, քրիս­տո­նյա­նե­րի հա­մար՝ վիշտ, ժխ­տում, ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի հա­մար՝ վե­րած­նունդ, պտ­ղա­բե­րու­թյուն, հրեա­նե­րի հա­մար՝ հաս­կա­ցո­ղու­թյուն, ար­քա­յու­թյուն, հն­դիկ­նե­րի հա­մար` զգա­յա­կան և դե­պի վեր ուղղ­ված շար­ժում, ժա­մա­նակ, մա­յա­նե­րի հա­մար՝ թշ­նա­մու մահ, իս­լա­մում՝ հա­տու­ցում»։
«Խոր­հր­դան­շան­նե­րի հան­րա­գի­տա­րան»
ԼԳԲՏ-Ա­ԿԱՆ ՍԱՐ, Ա­ՂԱՆ­ԴԱ­ՎՈ­ՐԱ­ԿԱՆ ՀԱՆ­ՔԱ­ՎԱՅՐ
Ե­կեք մինչև կեր­պար­վես­տա­յին խնդ­րի ար­ծար­ծու­մը անն­շան խմ­բագ­րենք հան­րա­հայտ ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան եր­գի նշա­նա­վոր տո­ղը՝ «Իս­թամ­բու­լը պի­տի դառ­նա ա­րյան ծով...», և ներ­կա­յաց­նենք հան­րու­թյան դա­տին այս տես­քով. «Ա­մուլ­սա­րը պի­տի դառ­նա մի նոր Իս­թամ­բուլ»։
Իր բնույ­թով, չզար­մա­նաք, Ա­մուլ­սա­րը ԼԳԲՏ-ա­կան սար է և ա­ղան­դա­վո­րա­կան հան­քա­վայր։ Զի խախ­տում է բնա­կա­նի և բա­րո­յա­կա­նի հայտ­նի ու ան­հայտ բո­լոր սահ­ման­նե­րը։ Սարն իր բնա­կան կար­գա­վի­ճա­կում բնաշ­խար­հի զարդն ու հան­գույցն է։ Բա­րո­յա­կան տե­սան­կյու­նից այն Հայ­կա­կան լեռ­նաշ­խար­հի մի դր­վագն է, ո­րը հա­մալ­րում է Ա­րա­րա­տի և Նեմ­րու­թի, Աժ­դա­հա­կի և Ա­րա­գա­ծի, Ա­րա լե­ռան և մյուս­նե­րի առ­նա­կան հան­դե­սը, սա­կայն այ­սօր ա­մոր­ձատ­ված է, զի ո­մանց հա­մար այն հաս­կա­ցու­թյուն է, ար­քա­յու­թյուն, այ­լոց հա­մար թշ­նա­մու մահ, հարս­տա­ցում և վե­րած­նունդ։ Արևե­լաք­րիս­տո­նեա­կան երկ­րի բնա­կիչ­նե­րիս հա­մար այն վիշտ է և ժխ­տում։
Երկ­րի (այն է՝ Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի) բո­լոր հան­քե­րը նախ անհ­րա­ժեշտ է հայ և օ­տար նկա­րիչ­նե­րի ձե­ռամբ պատ­կե­րագ­րել։ Հե­տո պետք է դրանք ան­հա­պաղ զմռ­սել և վե­րա­ծել դամ­բա­րան­նե­րի բաց եր­կն­քի տակ։ Ան­կաս­կած, սա կար­դա­լով հո­գե­խան­գար­մուն­քի մեջ կհայ­տն­վեն երկ­րի տն­տե­սու­թյան վար­կա­յին զար­գաց­ման թու­նա­հա­բե­րով գեր­հա­գե­ցած տն­տե­սա­գետ-տե­սա­բան­նե­րը և կհա­ռա­չեն ու կշա­ռա­չեն ի լուր աշ­խար­հի (ի­մա՝ ՄԱԿ-ի և Հա­մաշ­խար­հա­յին բան­կի, և, ի­հար­կե, Սո­րո­սի), «Հա­սեք և փր­կեք, հան­քե­րը զմռ­սե­լով՝ եր­կի­րը շե­ղում են բնա­կա­նոն զար­գաց­ման, այն է՝ հան­քե­րի շա­հա­գործ­մամբ ա­նա­պա­տաց­նե­լու վսեմ ճա­նա­պար­հից»։ Ի դեպ ժա­մա­նակն է, որ վե­րա­կան­գն­վի ՀՀ թիվ 1, երկ­րա­պաշտ­պան և ազ­գափր­կիչ օ­րեն­քի, այն է` Ան­կա­խու­թյան հռ­չա­կագ­րի 7-րդ հոդ­վա­ծը, հա­մա­ձայն ո­րի ՀՀ բո­լոր ռե­սուրս­նե­րը` հո­ղը, ջու­րը, ըն­դեր­քը, ժո­ղովր­դի, այն է` ՀՀ քա­ղա­քա­ցի­նե­րի սե­փա­կա­նու­թյունն է։
«ԿԵՐ­ՊԱՐ­ՎԵՍՏ» ՀԱՆ­ՔԻ ՇԱ­ՀԱ­ԳՈՐ­ԾՈՒ­ՄԸ
Ի հե­ճուկս երկ­րի ժա­մա­նա­կա­վոր թշ­վա­ռու­թյամբ և կա­խյա­լու­թյամբ ¥«Նոր Հա­յաս­տա­նը, ցա­վոք, օր օ­րի նման­վում է ճո­ճա­նա­կից կախ­ված, ոտ­նիգ­լուխ պճն­ված զվար­թե­րես մա­նե­կե­նի¤ օր­նի­բուն հրճ­վող հան­րա­հայտ (նաև ան­հայտ) մո­գե­րի և քր­մե­րի, ՀՀ-ի ներ­կա և ան­ցյալ կա­ռա­վա­րող ու­ժա­կենտ­րոն­նե­րի, այս աշ­նա­նը մի ան­նա­խա­դեպ թան­գա­րան-պատ­կե­րաս­րահ կբաց­վի մայ­րա­քա­ղա­քի Փոքր կենտ­րո­նում, մեկ ու­րի­շը՝ Նորք-Մա­րաշ վար­չա­կան շր­ջա­նում։ Սա հրա­շա­լի մեկ­նարկ է, Երևա­նը, ինք­նա­բե­րա­բար դառ­նում է տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին կեր­պար­վես­տի կենտ­րոն։
Ա­ռաջն Աստ­ված, տե­սա­նե­լի ա­պա­գա­յում եր­կի­րը կներգ­րավ­վի կեր­պար­վես­տա­յին գոր­ծա­րա­րու­թյան մի­ջազ­գա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րում։ Վե­րոն­շյալ հայ­տա­րա­րու­թյու­նը կա­յուն հիմ­քեր և ցայ­տուն հե­ռան­կար­ներ ու­նի։ Ա­հա­վա­սիկ, երկ­րում ստեղ­ծա­գոր­ծում են 2500-3000 կեր­պար­վես­տա­գետ­ներ։ Նկա­րիչ դառ­նա­լու հայտ են ներ­կա­յաց­նում բազ­մա­թիվ ու­սա­նող­ներ։ Այ­սինքն՝ նե­րուժն ան­բավ է, չե՞ք հա­վա­տում, կաս­կա­ծու՞մ եք։ Հա­վա­տա­ցեք, որ ի­զուր։ Հա­րյու­րա­վոր ար­վես­տա­նոց­նե­րում բազ­մա­հա­զար գոր­ծեր են ամ­բար­ված։ Ա­վե­լին հայ դա­սա­կան վար­պետ­նե­րի ընտ­րա­նու մի ստ­վար մա­սը ան­տես է աշ­խար­հին։ Միով բա­նիվ, հարկ չկա հո­րի­նե­լու մի նոր հե­ծա­նիվ, զի կեր­պար­վես­տա­յին հան­քե­րը կան և սպա­սում են ի­րենց նվի­րա­կան շա­հա­գոր­ծող­նե­րին։
Փոր­ձենք ա­ռայժմ տե­սա­կա­նո­րեն դրանք շա­հա­գոր­ծել։
Նախ՝ ձևա­վո­րենք «Ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տի հիմ­նադ­րամ»։ Գրե­ցի և մի պահ մո­լոր­վե­ցի, զի ա­ռաջ­նա­յի­նը պե­տու­թյան դերն է այս ա­մե­նում։ Պե­տու­թյու­նը, ի դեմս խոր­հր­դա­րա­նի, պետք է ստեղ­ծի առն­վազն ե­րեք հե­ղաշր­ջիչ օ­րենք։
Նախ՝ օ­րենք նկար­չի մա­սին (նման օ­րենք­ներ գոր­ծում են, ի դեպ, աշ­խար­հի մի շարք եր­կր­նե­րում, ի մաս­նա­վո­րի՝ նախ­կին խոր­հր­դա­յին հան­րա­պե­տու­թյուն, ներ­կա­յումս ան­կախ պե­տու­թյուն Էս­տո­նիա­յում), ո­րը կհս­տա­կեց­նի, թե ՀՀ քա­ղա­քա­ցի լի­նե­լուց բա­ցի, հայ նկա­րի­չը որ­քա­նով է ու­նակ իր նե­րու­ժը ծա­ռա­յեց­նե­լու երկ­րին։ Նկա­րի­չը պի­տի պահ­պան­վի օ­րեն­քով, որ­պես պե­տա­կան ար­գե­լոց և պատ­մամ­շա­կու­թա­յին հու­շար­ձան։ Նկար­չի գոր­ծու­նեու­թյու­նը իր ար­վես­տա­նո­ցում պետք է հա­մար­վի աշ­խա­տան­քա­յին ներդ­րում, հա­մա­հա­վա­սար գո­նե ԱԺ պատ­գա­մա­վո­րի և ՀՀ սու­պեր­նա­խա­րա­րի ներ­դր­ման պե­տա­կա­նա­շի­նու­թյու­նում։ Սա` նախ և ա­ռաջ։ Նախ և հե­տո՝ նկար­չի և պե­տու­թյան պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը մի­մյանց նկատ­մամբ պետք է ամ­րագր­վեն հետևյալ կերպ.
ա) նկա­րի­չը պար­տա­վոր է, պահ­պա­նե­լով հայ ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տի ար­ժե­հա­մա­կար­գը, հա­մըն­թաց քայ­լել հա­մաշ­խար­հա­յին ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի հետ, ա­րա­րել մշ­տա­պես, ստեղ­ծել բարձ­րար­ժեք ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ,
բ) պե­տու­թյու­նը պար­տա­վոր է ա­պա­հո­վել նկար­չի հա­մար ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ար­վես­տա­նոց (ոչ սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վուն­քով),
գ) նրա ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը հան­րահռ­չա­կել և վա­ճա­ռել Եր­կիր մո­լո­րա­կի չորս ծա­գե­րում, ի­րա­վունք ու­նե­նա­լով տնօ­րի­նե­լու վա­ճառ­քից գո­յա­ցած հա­սույ­թի 50 տո­կո­սը։
Նաև՝ պե­տու­թյու­նը պար­տա­վոր է ստեղ­ծել օ­րենք «Հա­յաս­տա­նի նկա­րիչ­նե­րի միու­թյան մա­սին»։ (Պե­տու­թյու­նը, այն է՝ ԱԺ-ն)։
Միա­ժա­մա­նակ անհ­րա­ժեշտ է հայ դա­սա­կան նկա­րիչ­նե­րի տուն-թան­գա­րան­նե­րը ստեղ­ծել և դրանք դարձ­նել մշա­կու­թա­յին զբո­սաշր­ջու­թյան հան­գու­ցա­յին հան­գր­վան­ներ։ Նշեմ մի քա­նի պատ­վա­վոր ա­նուն՝ Վարդ­գես Սու­րե­նյանց, Գեոր­գի Յա­կու­լով, Հա­կոբ Գյուր­ջյան, Ռու­բեն Շահ­վեր­դյան, Եփ­րեմ Սա­վա­յան, Հրա­չյա Հա­կո­բյան (նույն ին­քը՝ Սի­րուն Հրա­չը), Կա­րո Մկրտ­չյան, Ա­վո Այ­վա­զյան։
Ի­րա­զե­կում եմ ա­նի­րա­զեկ­նե­րին, որ կեր­պար­վեստ-բիզ­նե­սը գեր­շա­հա­վետ գոր­ծա­րա­րու­թյան պատ­վա­վոր քա­ռյա­կում է։ Ա­ռաջ­նա­դիր­քում զենք-զի­նամ­թեր­քի (այն է՝ զրա­հա­տեխ­նի­կա­յի և հե­ռա­կա­ռա­վար­վող հր­թիռ­նե­րի, ռազ­մա­նա­վե­րի և այլ­նի) մե­ծա­ծախ առևտուրն է։ Ե­թե հի­շո­ղու­թյունս ինձ չի մո­լո­րեց­նում, գեր­շա­հու­թա­բե­րու­թյամբ զենք-զի­նամ­թեր­քի առևտրին հետևում է թմ­րա­մի­ջոց­նե­րի բիզ­նե­սը։ Եր­րորդ ան­պատ­վա­բեր տե­ղում մարմ­նա­վա­ճա­ռու­թյունն է։ Չոր­րոր­դում՝ կեր­պար­վես­տի տե­սա­կա­նու առևտու­րը։ Մենք ա­րիաք­րիս­տո­նեա­կան քա­ղա­քակր­թու­թյան հան­գր­վանն ենք և հե­ռու ենք զի­նամ­թեր­քի, թմ­րա­նյու­թի և մարմ­նա­վա­ճա­ռա­յին գոր­ծե­րից։ Մե­րը քա­ղա­քակր­թա­կան առևտուրն է՝ սկ­սած հի­նա­վուրց ժա­մա­նակ­նե­րից։
Այս­պի­սով, «Կեր­պար­վեստ» հան­քի շա­հա­գոր­ծու­մը օր­վա, տար­վա, մեր բիրտ դա­րի գերհ­րա­մա­յա­կանն է։ Եվ որ աս­վա­ծը չհն­չի որ­պես ձայն բար­բա­ռո հա­նա­պա­տի, փոր­ձեմ հի­շեց­նել, որ մեր տն­տե­սու­թյու­նը, ո­րը ե­րե­սուն տա­րի շա­րու­նակ ու դա­ժա­նո­րեն ան­փա­ռու­նակ սպա­սար­կում է տար­բեր դի­մակ դրած, պի­ջակ հա­գած և տա­րաբ­նույթ փող­կապ­նե­րով պճն­ված օ­լի­գար­խիկ հա­մա­կար­գի և վար­չա­կան օս­լա­յաօ­ձիք բյու­րոկ­րա­տիա­յի շա­հե­րը, դժ­վար քիչ, թե շատ լուրջ հայտ ներ­կա­յաց­նի մի­ջազ­գա­յին շու­կա­նե­րում։ Պա­հա­ծո­ներ, կո­նյակ ու գի­նի, միրգ ու հա­տապ­տուղ, նաև գորգ ու կար­պետ. սրա­նով ենք սո­վո­րա­բար «զար­մաց­նում» աշ­խար­հին։ Զար­մաց­նում ենք, եր­բեմն ան­գամ հիաց­նում ենք, հա­ճախ սա­կայն կանգ­նում ենք կոտ­րած տաշ­տա­կի նո­րոգ­ման թն­ջու­կի ա­ռաջ։ Զի աշ­խար­հը վա­ղուց ար­դեն դա­դա­րել է զար­մա­նա­լուց, աշ­խար­հը հա­զա­րա­մյա­կա­յին խո­տո­րում­նե­րի մեջ է և փնտ­րում է խա­ղաղ ու կեն­սա­բեր հան­գր­վան­ներ, որ­տեղ մարդն ի­րեն կզ­գա լիար­ժեք ա­դա­մոր­դի, բա­նա­կան ա­րա­րած, ի վեր­ջո՝ ա­սուն, ոչ ա­նա­սուն։
Հա­յաս­տա­նը կա­րո՞ղ է դառ­նալ քա­ղա­քակր­թա­կան կղ­զյակ հա­մաշ­խար­հա­յին ա­լե­ծուփ օվ­կիա­նո­սում։ Ի­հար­կե։ Աս­վա­ծը հաս­տատ­ված է վերևում։ Եվ կամ­րագր­վի ստորև։
ՎԵ­ՐԱԾՆ­ՎԵՆՔ ԵՎ ՀԱՍ­ՏԱՏ­ՎԵՆՔ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀՈՒՄ
Տո­նա­վա­ճառ։ Բառն այս նա­խընտ­րե­լի և ան­գամ սի­րե­լի է բառ ու խոս­քի նվաս­տիս կազ­մած բա­ռաշ­խար­հում։ Օ­րի­նակ, «վրձ­նա­հար­վա­ծը» շատ ա­վե­լի նա­խընտ­րե­լի է, քան այ­լընտ­րան­քը, իսկ «տո­նա­վա­ճա­ռը» գե­րա­դա­սե­լի է «օ­րա­կար­գից», զի մեր ի­րա­կա­նու­թյան մեջ ոչ այ­լընտ­րանք կա, ոչ, կնե­րեք, օ­րա­կարգ։ Սա­կայն կան տո­նա­վա­ճառ­ներ։ Այս­պի­սով, տո­նա­վա­ճառ. ստու­գա­բա­նե­լով բա­ռը` ստա­նում եմ ցան­կա­լի ար­դյունք՝ տո­նի վա­ճառք։ Կռա­հե­ցի՞ք, թե դե­պի ուր է ճկ­վում միտքս. միան­գա­մայն ճիշտ եք, մենք պետք է հան­րահռ­չակ­վենք աշ­խար­հում, դառ­նանք ճա­նա­չե­լի և, հա­մակ­րե­լի կո­նյա­կով ու կար­պե­տով, նաև կեր­պար­վես­տով։ Այ­սինքն, վե­րածն­վենք ու հաս­տատ­վենք աշ­խար­հում կեր­պար­վես­տի կղ­զյա­կի կար­գա­վի­ճա­կում, ուր ա­մեն քայ­լա­փո­խի կեր­պար­վես­տի տո­նա­վա­ճառ է, քան­դակ են վա­ճա­ռում և կտավ, միա­ժա­մա­նակ ըն­դու­նում են պատ­վեր­ներ, աշ­խար­հի այս ու այն բնա­կա­վայ­րում ար­ձան են կեր­տում, որմ­նան­կա­րում են, պար­զա­պես նկա­րում են... Ան­շուշտ, զար­մա­ցա­խառն թե­րա­հա­վա­տու­թյան դրոշ­ներ են ծա­ծան­վում նշյալն ըն­թեր­ցե­լիս։
Սի­րե­լի­ներս, վար ի­ջեց­րեք դրոշ­նե­րը և հի­շեք, որ աշ­խար­հում բա­զում են եր­կր­նե­րը, ուր հայ վար­պետ­նե­րը կգ­նա­հատ­վեն, ան­գամ կգե­րագ­նա­հատ­վեն։ Զար­մա­նու՞մ եք, ի­զուր, շատ են եր­կր­նե­րը, որ­տեղ հայ նկա­րիչ­նե­րը էա­պես գե­րա­զան­ցում են տե­ղի ա­րա­րիչ­նե­րին բնա­տուր շնորհ­քով։ Ի դեպ, խոր­հր­դա­յին տա­րի­նե­րին մեր վար­պետ­նե­րը կայս­րու­թյու­նով մեկ ձևա­վո­րում էին գյու­ղա­կան ա­կումբ­ներ և գի­տա­հե­տա­զո­տա­կան ինս­տի­տուտ­ներ, ար­ձան­ներ և քան­դակ­ներ էին տե­ղադ­րում, հա­վա­տա­ցեք, ա­մե­նուր։ Ի դեպ, 1982-ին ա­զեր­բայ­ջա­նա­կան Նու­խի քա­ղա­քում տե­ղադր­վեց «Մայր Ադր­բե­ջան» 15-մետ­րա­նոց հու­շար­ձա­նը։ Ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան խմ­բի ղե­կա­վարն ու ար­ձա­նի հե­ղի­նա­կը երևա­նաբ­նակ, այ­սօր էլ ապ­րող և ա­րա­րող քան­դա­կա­գործ Վլա­դի­միր Ան­տա­շյանն էր։ 1990-ին ա­զե­րի հայ­րե­նա­սեր­նե­րը հու­շար­ձա­նը պայ­թեց­րին։
Ի ՀԵ­ՃՈՒԿՍ ՎԵՐ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԻ
Երկ­րի ա­ռաջ դր­ված գեր­խն­դի­րը պի­տի լու­ծել՝ Սահ­մա­նադ­րու­թյամբ եր­կի­րը դարձ­նե­լով դամ­բա­րան և թան­գա­րան բաց եր­կն­քի ներ­քո։ Եվ հի­մա ես սար­սա­փով եմ մտա­ծում՝ ի՞նչ կլի­նի, ե­թե մի հրաշ­քով Արևմտյան Հա­յաս­տա­նի հյու­սի­սա­յին հատ­վա­ծը հենց այ­սօր նվի­րա­բեր­վի երկ­րին։ Ա­յո, կռա­հե­ցիք, Ա­րա­րատն ու Նեմ­րու­թը և մյուս լեռ­նե­րը իս­կույն ևեթ կշա­հա­գործ­վեն և կպա­տու­հա­սեն շր­ջա­կա ան­տառ­ներն ու լճե­րը։ Այն­պես որ, «Կեր­պար­վեստ» հան­քը պետք է ժամ ա­ռաջ շա­հա­գոր­ծել։ Եվ եր­կի­րը ուղ­ղա­կի դարձ­նել կեր­պար­վես­տի ան­նա­խա­դեպ թան­գա­րան բաց եր­կն­քի տակ։ Ա­րա­րա­տի հա­յաց­քի ներ­քո։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 5960

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ