Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » «Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»

«Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»

«Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»
03.04.2020 | 01:27
ՈՒ­սում­նա­ռու­թյան տա­րի­նե­րին Կո­մի­տա­սը բնակ­վում էր Բեռ­լի­նի Կրոյց­բերգ շր­ջա­նի Կոխ­շտ­րա­սե փո­ղո­ցի 5-հար­կա­նի տնե­րից մե­կում:
Մա­նուկ Ա­բե­ղյա­նը 1896-ին այ­ցե­լել է իր ճե­մա­րա­նա­կան դա­սըն­կե­րո­ջը և, ցա­վոք, չն­շե­լով ստույգ հաս­ցեն, թո­ղել է սե­նյա­կի նկա­րագ­րու­թյու­նը: Այն գտն­վում էր ա­մե­նա­վե­րին հար­կում: Զույգ պա­տու­հան­նե­րը բաց­վում էին ոչ թե փո­ղո­ցի կամ բա­կի, այլ հարևան շեն­քի քիչ ցած ըն­կած տա­նի­քի վրա: Սե­նյա­կը բա­վա­կա­նին ըն­դար­ձակ էր, լավ կա­հա­վոր­ված և Կո­մի­տա­սին դուր էր գա­լիս, ո­րով­հետև ա­ռանձ­նաց­ված էր, կա­րող էր եր­գել ու նվա­գել ա­ռանց որևէ մե­կի խան­գա­րե­լու, և չէին կա­րող խան­գա­րել ի­րեն:
Պրո­ֆե­սոր Շմիդ­տը Կո­մի­տա­սին հետևում է, նրա հետևից մտ­նում այդ տուն ու տան­տի­րու­հուն խնդ­րում, ա­ռանց իր ու­սա­նո­ղին տե­ղյակ պա­հե­լու, հնա­րա­վո­րու­թյուն տալ պար­զե­լու, թե նա դա­սե­րից հե­տո ին­չով է զբաղ­վում:
Բարձ­րա­նում են չոր­րորդ հարկ: Ֆրաու տան­տի­րու­հին մի սե­նյակ է ա­ռաջ­նոր­դում պրո­ֆե­սո­րին և ա­սում, որ ճիշտ վերևում ապ­րում է նրա ու­սա­նո­ղը:
Շմիդ­տը մնում է մե­նակ: Անց­նում է 2-3 ժամ, ո­րի ըն­թաց­քում վերևից շա­րու­նա­կա­բար լս­վում է Կո­մի­տա­սի եր­գե­ցո­ղու­թյու­նը և սրին­գի նվա­գը: Երբ դառ­նում է գի­շեր­վա 10-ը, պրո­ֆե­սո­րը մի հարկ բարձ­րա­նում է ու թա­կում Կո­մի­տա­սի դու­ռը:
Բաց­վե­լուն պես Շմիդ­տը զայ­րա­ցած ա­սում է.
-Ա­յո, ա­յո, ես եմ, մի զար­մա­ցեք: Լսեք, այս ի՞նչ եք ա­նում: Ես դա­սից հե­տո Ձեր ետևից եմ ե­կել և ար­դեն 3 ժամ մի հարկ ներքևում նս­տած լսել եմ Ձեզ: Դուք ա­նընդ­հատ նվա­գում ու եր­գում էիք և այդ ըն­թաց­քում ո­չինչ չեք կե­րել: ՈՒ­րեմն այս­պես, դուք այլևս ինձ ո­չինչ չեք վճա­րի և պի­տի խոս­տա­նաք, որ մեր ա­մեն պա­րապ­մուն­քից հե­տո կճա­շեք իմ տա­նը: Ոչ մի ա­ռար­կու­թյուն չեմ ըն­դու­նում:
Այդ­պես էլ ե­ղավ: Ա­վե­լին, ա­մեն շա­բաթ ճա­շից հե­տո, պրո­ֆե­սո­րը սկ­սեց Կո­մի­տա­սին տա­նել Բեռ­լի­նի օ­պե­րա:
1913 թ. Կո­մի­տա­սը հեր­թա­կան ան­գամ կարճ ժա­մա­նա­կով այ­ցե­լեց Բեռ­լին և բնա­կու­թյուն հաս­տա­տեց Շառ­լո­տեն­բուրգ շր­ջա­նի Կանտ­շտ­րա­սե փո­ղո­ցի թիվ 40 հաս­ցեում գտն­վող երկ­հար­կա­նի մի տա­նը: Նրան այս­տեղ այ­ցե­լեց ար­վես­տա­գետ, «Գե­ղա­րուեստ» հան­դե­սի խմ­բա­գիր, Ա­շուղ Ջի­վա­նու որ­դի Գա­րե­գին Լևո­նյա­նը: Իր վա­ղե­մի բա­րե­կա­մին տես­նե­լով, Կո­մի­տասն ան­չափ ու­րա­խա­ցավ. «Ա՜, դու՞ ես, այ զուռ­նա­չի…»:
Գեր­մա­նիա­յում ստա­ցած դա­սա­կան կր­թու­թյու­նը Կո­մի­տա­սին զար­մա­նա­լիո­րեն հան­գեց­րեց սե­փա­կան ժո­ղովր­դի ե­րաժշ­տար­վես­տի գնա­հատ­մա­նը. «Այս ժո­ղո­վուր­դը երգ ու­նի: Եվ այդ եր­գին ոյ­ժը բո­լոր մեծ ազ­գե­րու ու­նե­ցա­ծէն նոյ­նիսկ գե­րա­զանց է, ո­րով­հետև կը բղ­խի ուղ­ղա­կի ժո­ղո­վուր­դի սր­տէն ու դա­րե­րու ե­րակ­նե­րէն:
Մենք շա­տոնց մտ­քի ու սր­տի զէնքն էինք բռ­նե­լու և ոչ թէ փայ­տի ու մե­տա­ղի, ո­րոնք հզօ­րա­գոյն հա­րուա­ծով մէ­կէն ջախ­ջա­խուե­ցան, բայց մեր մտ­քի ու սր­տի զէնքն այն­քան թա­փան­ցիկ, այն­քան կեն­սու­նակ է, որ օ­տար մտ­քերն ու սր­տե­րը ու­զեն-չու­զեն պի­տի ըն­դու­նեն: Ա­հա՛ այս է կեն­դա­նի զէն­քը, ո­րի զի­նուորն եմ և՛ ես, և՛ դու, և՛ բո­լոր նո­քայ, ո­րոնք ի­րենց ցե­ղի ազ­նիւ միտքն ու սիրտն են հրա­պա­րակ հա­նում և այ­նու շար­ժում սառն քա­ղա­քա­գէ­տի պաղ սիր­տը՝ մի փոքր էլ մեր կեն­սու­նակ ու մարդ­կու­թեան պի­տա­նի ժո­ղովր­դին ու ազ­գին նա­յե­լու, խնա­յե­լու և նրա մա­սին մտա­ծե­լու»:
1899 թ. հու­նի­սին Կո­մի­տա­սը վե­րա­դար­ձավ էջ­միա­ծին և ա­ռա­ջին բա­նը, որ ա­րեց, Շմիդ­տին ու­ղար­կեց իր չվ­ճա­րած գու­մա­րը…
Նա նշա­նակ­վեց ճե­մա­րա­նի ե­րաժշ­տու­թյան ու­սուց­չա­պետ՝ դպ­րաց դա­սի ղե­կա­վար: ՈՒ սկ­սեց ա­ներևա­կա­յե­լի բեղմ­նա­վոր, ար­դյու­նա­վետ, ե­ռան­դով առ­լե­ցուն գոր­ծու­նեու­թյուն:
Հա­վա­քեց ժո­ղովր­դա­կան եր­գե­րը (նա դա ան­վա­նում էր «ծաղ­կա­քաղ ա­նել»), դրանց տար­բե­րակ­նե­րով լսեց, ընտ­րեց, ջոկջ­կեց, նո­տագ­րեց (դա էլ ան­վա­նում էր՝ «ա­կանջս լսում է, ձեռքս՝ գրում»), բա­ռե­րը գրեց, ե­րաժշ­տա­գի­տա­կան տես­քի բե­րեց, հրա­տա­րա­կեց: Ա­պա ին­քը եր­գեց, իր կազ­մած երգ­չախմ­բե­րով կա­տա­րեց:
ԵԼՔ ԷՋ­ՄԻԱԾ­ՆԻՑ
Էջ­միած­նից հե­ռա­նա­լու պատ­ճառ­նե­րի, Մայր Ա­թո­ռի հոգևոր պե­տե­րի հետ տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի մա­սին շատ է գր­վել ու խոս­վել:
Ա­յո, Մկր­տիչ Խրի­մյան կա­թո­ղի­կո­սից հե­տո Սբ Էջ­միած­նում ձևա­վոր­վեց չորս հո­գուց բաղ­կա­ցած խմ­բակ, որն սկ­սեց հա­լա­ծել, այս­պես կոչ­ված, օր­մա­նյա­նա­կան­նե­րին, այդ թվում և ե­րի­տա­սարդ վար­դա­պետ­նե­րին, ո­րոնց շար­քում էր նաև Կո­մի­տա­սը:
Ա­յո, կա­թո­ղի­կո­սա­կան տե­ղա­պա­հը կր­ճա­տեց նրա ամ­սա­կան ռո­ճի­կը:
Ա­յո, օր­մա­նյա­նա­կան­նե­րը հույ­սեր էին կա­պել նոր կա­թո­ղի­կոս Մատթևոս Իզ­միր­լյա­նի հետ, սա­կայն դրանք ի դերև ե­լան, և հա­լա­ծան­քը շա­րու­նակ­վեց:
Ա­յո, 1909 թ. հու­լի­սի 14-ի նա­մա­կում գրեց. «Լավ է այս­քա­նով գո­ցեմ գիրս. սիրտս լեց­ված է. ե­թե չա­մա­չեմ լաց լի­նե­լու՝ ցա­վերս շա­տա­ցել են: Տես աչ­քովդ, թե ինչ­պես մար­դիկ ա­վե­րում, կոր­ծա­նում են պա­տիվ, ա­նուն, ե­կե­ղե­ցի, սր­բու­թյուն, ազ­գայ­նու­թյուն և ինչ­պես գոր­ծիք են դառ­նում չա­րի ձեռ­քին և ա­պա մի՛ լց­վիր, մի՛ լար, մի՛ ող­բա Խո­րե­նա­ցու պես, իր իսկ ող­բով. այժմ նույն պատ­կերն է մեր շուր­ջը և նո­րա ուր­վա­կանն է ող­բում մեր ան­բու­ժե­լի ցա­վե­րը»:
Ա­յո, 1909 թ. սեպ­տեմ­բե­րի 5-ին Կո­մի­տա­սը Իզ­միր­լյան կա­թո­ղի­կո­սին գրեց. «Վե­հա­փառ Տէր: Քսան տա­րի է Մայր Ա­թոռ Ս. Էջ­միած­նի միա­բան եմ: Մտել եմ այս հաս­տա­տու­թեա­նը ծա­ռա­յե­լու նպա­տա­կով: Քսան տա­րուան ըն­թաց­քում շր­ջա­պատն ինձ թոյլ չի տուել այն ա­նե­լու, ինչ կա­րող էի, ո­րով­հետև տե­սայ միայն ո­րո­գայթ և ո՛չ ար­դա­րու­թիւն: Նյար­դերս թու­լա­ցել են, այլևս տո­կա­լու ճար ու հնար չու­նեմ: Ո­րո­նում եմ հան­գիստ, չեմ գտ­նում: Ծա­րա­վի եմ ազ­նիվ աշ­խա­տան­քի, խան­գար­վում եմ, փա­փա­գում եմ հե­ռու մնալ, խցել ա­կանջ­ներս՝ չլ­սե­լու հա­մար, գո­ցել աչ­քերս՝ չտես­նե­լու հա­մար, կա­պել ոտ­քերս՝ չգայ­թակ­ղուե­լու հա­մար, սան­ձել զգա­ցում­ներս՝ չվր­դո­վուե­լու հա­մար, բայց զի մարդ եմ՝ չեմ կա­րո­ղա­նում: Խիղճս մեռ­նում է, ե­ռանդս պա­ղում է, կյանքս մաշ­վում է, և միայն վա­րան­մունքն է բուն դնում հո­գուս ու սր­տիս խոր­քում:
Ե­թե հա­ճոյ է Վե­հիդ ինձ չկորց­նել, այլ գտ­նել, ար­տա­սուե­լով ա­ղեր­սում եմ՝ ար­ձա­կե­ցէք ինձ Ս. Էջ­միած­նայ Միա­բա­նու­թեան ՈՒխ­տից և նշա­նա­կե­ցէք Սևա­նայ Մե­նաս­տա­նի մե­նա­կեաց: Քսան տա­րին կորց­րի, գո­նե մնա­ցած տա­րի­ներս շա­հեց­նեմ և ան­դոր­րու­թեամբ գրի առ­նեմ ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րիս պտուղ­նե­րը՝ իբր ա­ռա­ւել կարևոր ծա­ռա­յու­թիւն հայ տա­ռա­պեալ Սուրբ ե­կե­ղեց­ւոյ և գի­տու­թեան»:
Կո­մի­տա­սի հա­մար ստեղծ­վեց հո­գե­բա­նա­կան հեղ­ձուկ վի­ճակ: Մի կող­մից՝ հոգևո­րա­կա­նի կոչ­մա­նը հա­վա­տար­մու­թյու­նը, մինչև ուղն ու ծու­ծը կրո­նա­վոր լի­նե­լը, մյուս կող­մից՝ Ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, ո­րի հա­մար կոչ­ված էր ի վե­րուստ:
Կո­մի­տասն ստիպ­ված ե­ղավ բա­րո­յա­կան ահ­ռե­լի ջան­քե­րի շնոր­հիվ մեկ­տե­ղել հոգևո­րա­կա­նին և աշ­խար­հիկ մար­դու գոր­ծը՝ ա­ռաջ­նու­թյու­նը մշ­տա­պես վե­րա­պա­հե­լով ա­ռա­ջի­նին: Նա հոգևո­րա­կա­նի և աշ­խար­հա­կա­նի բա­ցա­ռիկ հա­մադ­րում էր, նրա ար­վես­տը, ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյունն էր այդ­պի­սին, զուր չէ, որ ա­սաց. «Ե­կե­ղե­ցա­կան ե­րաժշ­տու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­նա­լով ա­ռաջ կը բե­րէ ժո­ղովր­դին մէջ մա­քուր ջեր­մե­ռան­դու­թիւն և սերտ հա­մախմ­բու­թիւն ե­կե­ղե­ցիին շուր­ջը:
Ազ­գա­յին ե­րաժշ­տու­թիւ­նը ե­կե­ղե­ցիէն դուրս կը տա­րա­ծէ հայ­րե­նի շունչ և միա­միտ ու պար­զուկ զգա­ցում­ներ՝ դաս­տիա­րա­կուող սե­րուն­դին մէջ»: Այս­պի­սով, նրա Գործն էր աշ­խար­հիկ, Գործ, ո­րը կա­տա­րում էր հոգևո­րա­կա­նը, ճիշտ այն­պես, ինչ­պես դա­րեր շա­րու­նակ վան­քե­րում ու ե­կե­ղե­ցի­նե­րում հոգևոր այ­րերն էին ա­րել:
Սա­կայն կար ևս մեկ՝ ընդ­հան­րա­կան, հա­մա­կար­գա­յին կողմ:
Հան­ճա­րը ծն­վում է դա­րը մեկ, նա ու­նե­նում է հո­գու ու մտ­քի միան­գա­մայն այլ կա­ռուց­վածք, հան­րա­յին հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի այլ ըն­կա­լում, վար­քա­կա­նո­նա­յին այլ դրսևո­րում­ներ, ո­րոնք հա­սա­րա­կու­թյունն ի վի­ճա­կի չէ ըմ­բռ­նե­լու:
Մարդ­կու­թյան պատ­մու­թյան մեջ ո՞ր հան­ճա­րին չի հա­լա­ծել ամ­բո­խը, չի նա­խան­ձել շր­ջա­պա­տը, չի ձաղ­կել հա­սա­րա­կու­թյու­նը: Ա­կա­մա մտա­բե­րում եմ Կո­մի­տա­սի մտե­րիմ­նե­րից Ե­ղի­շե Թադևո­սյա­նի 1909 թ. «Հան­ճա­րը և ամ­բո­խը» կտա­վը: Ար­դյոք պատ­կեր­ված չէ՞ հենց Կո­մի­տասն ին­քը, հենց հա­լա­ծա­կան վար­դա­պե­տը:
Նա հրա­վեր ստա­ցավ Կոս­տանդ­նու­պոլ­սից ու հե­ռա­ցավ Էջ­միած­նից:
1909 թ. աշ­նա­նը Կ. Պոլ­սից նա­մակ ստա­ցավ իր ճե­մա­րա­նա­կան ըն­կեր Կա­րա­պետ Պար­տիզ­պա­նյա­նից, որն ապ­րուստ էր վաս­տա­կում կոշ­կա­կա­րու­թյամբ, միա­ժա­մա­նակ եր­գում Ղա­լա­թիա­յի Սբ Գրի­գոր Լու­սա­վո­րիչ ե­կե­ղե­ցու դպ­րաց դա­սում ու երգ­չախմ­բում: Նա­մա­կով նա Կո­մի­տա­սին կոչ ա­րեց գալ ու ստանձ­նել դպ­րաց դա­սի ու երգ­չախմ­բի թա­փուր մնա­ցած ղե­կա­վա­րի պաշ­տո­նը: Թե­պետ վար­դա­պե­տը հրա­վեր ու­ներ նաև Թիֆ­լի­սից, բայց նա­խընտ­րեց Պո­լի­սը, և այդ ընտ­րու­թյու­նը պա­տա­հա­կան չէր:
ՈՒ­ներ մի բաղ­ձա­լի նպա­տակ՝ հիմ­նել կոն­սեր­վա­տո­րիա, ուր կպատ­րաստ­վեին հայ եր­գի նո­րա­նոր նվի­րյալ­ներ: Որ­տե՞ղ և ինչ­պե՞ս կա­րող էր ի­րա­կա­նաց­նել իր ե­րա­զան­քը: Այն­տեղ, ուր կենտ­րո­նա­ցած էր հա­յոց տն­տե­սա­կան նե­րու­ժը, ազ­գա­յին կա­պի­տա­լը, այն է՝ կամ արևե­լա­հա­յոց Թիֆ­լի­սը, կամ արևմտա­հա­յոց Պո­լի­սը: Ընտ­րեց վեր­ջի­նը մի քա­նի պատ­ճառ­նե­րով:
Թուր­քիա­յում քա­ղա­քա­կան ի­րադ­րու­թյուն էր փոխ­վել՝ 1908 թ. հու­լի­սի 23-ին ըն­դուն­վել էր Սահ­մա­նադ­րու­թյու­նը: Թե­պետ Պո­լիս մուտք էր գոր­ծել Իթ­թի­հադ վե թե­րաք­քի (Միու­թյուն և ա­ռա­ջա­դի­մու­թյուն) կու­սակ­ցու­թյու­նը, բայց հա­յերն ու թուր­քե­րը մի­մյանց «ջան-ջան» էին ա­սում, հա­մա­տեղ հա­մե­րաշ­խա­կան եր­թեր անց­կաց­նում: 1909-ին ան­կաշ­կան­դո­րեն թևա­ծում էին հա­յոց ազ­գա­յին խրոխ­տեր­գե­րը: Ա­զատ տե­ղա­շարժ­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն էր ըն­ձեռ­վել թե երկ­րի ներ­սում, թե ար­տա­սահ­մա­նի հետ:
Կո­մի­տա­սին թվաց, թե առ­կա էին բո­լոր նա­խադ­րյալ­նե­րը իր նպա­տա­կի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար, և նրան հետ չպա­հեց ան­գամ 1909 թ. մար­տի 31-ին սկս­ված Ա­դա­նա­յի կո­տո­րա­ծը, ո­րը խլել էր 30000 ազ­գակ­ցի կյանք:
ԿԱՐ­ՄԻՐ ԿՈ­ՇԻԿ­ՆԵ­ՐԻ
ՈՒ ԵՐ­ԳԻ ՀԵ­ՏԵ­ՎԻՑ
Կ. Պո­լիս ե­կավ 1910 թ. գար­նա­նը, ե­կավ ա­նաղ­մուկ, ա­ռանց այ­ցե­լու­թյուն­ներ տա­լու և իր ներ­կա­յու­թյու­նը հայտ­նե­լու, ինչ­պես ըն­դուն­ված էր: Ստանձ­նեց աշ­խա­տան­քը և ան­մի­ջա­պես մեկ­նեց ծնն­դա­վայր:
Կու­տի­նա­ցի Առ­նա­կը՝ Համ­բար­ձում Զոր­թյա­նը, 1937-ին, շա­րադ­րե­լով Կու­տի­նա­յի պատ­մու­թյունն ու ներ­կա­յաց­նե­լով նշա­նա­վոր ան­ձանց, գրեց. «Կու­տի­նա­յի հա­յու­թեան փա­ռապ­սա­կը կը կազ­մէ, սա­կայն, այն չա­րաճ­ճի տղան, զոր կու­տի­նա­ցին ար­հա­մար­հած և մէկ կողմ նե­տած էր, ա՛ն, ո­րուն կեան­քը ման­կու­թե­նէն մինչև յա­ւի­տե­նու­թեան անց­նի­լը հո­գե­կան գա­լա­րում մը ե­ղաւ, ա՛ն, որ մեր անն­ման հայ­րե­նի­քին ա­մե­հի լեռ­նե­րուն հող­մե­րէն, հո­վիտ­նե­րու վրայ ա­րա­ծող ու­լե­րէն ու գառ­նե­րէն, դաշ­տե­րը հեր­կող գոմ­շուկ­նե­րէն, ձո­րե­րու մէջ գլգ­լա­ցող ա­ռու­նե­րէն և իր սի­րե­կա­նին ետևէն հա­ռա­չող շի­նա­կա­նէն հուն­չեր խլեց և աս­տուա­ծա­յին դաշ­նա­կու­թիւն­ներ յօ­րի­նեց հիաց­նե­լով ու փղձ­կեց­նե­լով ռա­միկն ու ա­րուես­տա­սէ­րը, հայն ու օ­տա­րը: Հա՞րկ է որ ա­նու­նը տամ, երբ զայն չգիտ­ցող չկայ՝ Կո­մի­տաս Վար­դա­պե­տը»:
Կու­տի­նա­ցի Կո­մի­տա­սը մի ան­գամ ա­սել էր. «Ծնող­քէս ժա­ռան­գե­ցի զոյգ մը կար­միր կօ­շիկ և երգ մը: Կօ­շիկ­նե­րը հօր­մէս էին, եր­գը մօր­մէս էր. ան յօ­րի­նեց ե­րաժշ­տու­թիւ­նը և շի­նեց բա­ռե­րը»: Ան­շուշտ, աս­վածն ամ­բող­ջու­թյամբ այ­լա­բա­նու­թյուն էր, պատ­կե­րա­վոր խոսք:
1881-ից հե­տո, երբ տա­րել էին Էջ­միա­ծին, դա նրա երկ­րորդ այցն էր ծնն­դա­վայր: Ա­ռա­ջին ան­գամ ե­կել էր 1892-ին, երբ ըն­դա­մե­նը Սո­ղո­մոն սար­կա­վագ էր, իսկ հի­մա՝ փառ­քի ու հաղ­թա­նա­կի դափ­նի կրող Կո­մի­տաս վար­դա­պետ: Այս ան­գամ ե­կել էր իր ան­ցյա­լի, հու­շե­րի ու հի­շա­տակ­նե­րի ետևից, հայ­րե­նի հող ու ջրի ետևից, Գևորգ հոր շի­նած կար­միր կո­շիկ­նե­րի ու 17-ա­մյա հա­սա­կում վախ­ճան­ված Թա­գու­հի մոր կա­թով փո­խանց­ված եր­գի ետևից:
Նախ այ­ցե­լեց կույր հո­րա­քույր Զմ­րուխ­տին, ո­րը պա­հել էր որ­բին, ա­պա հո­րեղ­բո­րոր­դի­նե­րին և մյուս ազ­գա­կան­նե­րին: Դրա­նից հե­տո ոտք դրեց փայ­տա­շեն ու կի­սա­վեր հայ­րա­կան տուն: Ար­ցունքն աչ­քե­րին շո­շա­փեց պա­տե­րը, լու­սա­մուտ­նե­րը, ա­պա ձեռքն ա­ռավ այն ժան­գոտ մե­խը, ո­րից կախ­ված էր ե­ղել մոր լու­սան­կարն ու հե­կե­կաց… Ա­պա գնաց Վա­րի թա­ղի Սբ Էջ­միա­ծին ա­նու­նը կրող վար­ժա­րան, ուր մի քա­նի տա­րի ա­շա­կերտ էր ե­ղել, և նս­տեց իր խար­խուլ ու սևա­ցած նս­տա­րա­նին:
Բայց հա­մա­քա­ղա­քա­ցի­նե­րին ա­պա­ցու­ցե­լու բան ու­ներ. ո­րո­շել էր Թուր­քիա­յում ա­ռա­ջին հա­մեր­գը տալ ծնն­դա­վայ­րում: Հա­վա­քեց շուրջ 100 թր­քա­խոս հայ ե­րե­խա­նե­րի, սո­վո­րեց­րեց իր մշա­կում­նե­րը և նրանց հետ փոր­ձեր անց­կաց­րեց Վե­րի թա­ղի Սբ Թո­րոս ե­կե­ղե­ցու ըն­դար­ձակ գավ­թում: Երբ ա­մեն ինչ պատ­րաստ էր, մի կի­րա­կի ե­րե­կո հա­մերգ տվեց տղա­մարդ­կանց, իսկ հա­ջորդ եր­կու­շաբ­թի՝ կա­նանց հա­մար: Այդ հա­մեր­գի ա­կա­նա­տես­նե­րից մե­կը հե­տա­գա­յում գրեց. «Թո­վիչ, խե­լա­հեղ բան մըն էր ան ու ան­սո­վոր երևույթ մը գա­վա­ռի խա­ղաղ ու միօ­րի­նակ կյան­քին մեջ: Կար­ծեք հրեշ­տակ­նե­րու մե­լա­նույշ մե­ղե­դի­ներ կհո­սեին ա­ղո­թա­վայ­րի ա­ռի­քին վրա տա­րած­վող աստ­ղա­զարդ եր­կին­քեն: Ժո­ղո­վուր­դը չու­զե­լով բաժն­վե­ցավ, երբ հա­մեր­գը վեր­ջա­ցավ:
Հա­մակ­րե­լի անձ­նա­վո­րու­թյուն մըն էր՝ կեն­սու­րախ, հա­մակ զգա­ցում ու հա­մակ մե­ղե­դի: Սեր ու­ներ ա­մեն բա­նի, որ գե­ղե­ցիկ էր ու ազ­նիվ՝ ազ­գա­կան­նե­րուն, հայ­րե­նա­կից­նե­րուն, ազ­գին, մարդ­կու­թյան ու մտ­քի և հո­գիի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րուն հան­դեպ: ՈՒ­շագ­րավ էին իր խրոխտ հա­սակն ու կի­սա­քարձ մո­րու­քը (քարձ=ցան­ցառ- խմբ.): Կեց­ված­քով պարզ, բայց վսեմ էր: Իր մտա­վոր զար­դա­րան­քից այն­քան պսպ­ղուն էր, որ պետք չու­ներ տա­րա­զի պեր­ճան­քին: Ան Կու­տի­նա­յի մե­ծա­գույն տուրքն էր հա­յու­թյան և հա­յու­թյան ալ պար­ծան­քը»:
Հա­մեր­գից գո­յա­ցավ մոտ 120 թուր­քա­կան ոս­կի՝ Կու­տի­նա­յի նման գա­վա­ռա­յին քա­ղա­քի հա­մար ա­ներևա­կա­յե­լի գու­մար, ո­րը նվի­րեց ե­կե­ղե­ցու վար­չու­թյա­նը՝ պատ­վի­րե­լով դպ­րո­ցի հա­մար հար­մար շենք գնել, ո­րը կու­նե­նար դահ­լիճ, ըն­թեր­ցա­րան, ու խոս­տա­ցավ հարկ ե­ղած դեպ­քում պա­կա­սող գու­մա­րը Պոլ­սից ու­ղար­կել:
Շեն­քը գնե­ցին, բայց Կո­մի­տա­սի մտահ­ղաց­մա­նը վի­ճակ­ված չէր ի­րա­կա­նա­նալ…
Եր­րորդ ու վեր­ջին ան­գամ նա Կու­տի­նա այ­ցե­լեց 1912-ին՝ մտե­րիմ ըն­կեր Փա­նոս Թեր­լե­մե­զյա­նի հետ: Գնա­ցին քա­ղա­քի մեր­ձա­կա Հաս­տաս կոչ­վող վայ­րը, որ­տեղ տաք ջրե­րից՝ ջեր­մուկ­նե­րից, գո­յա­ցել էր ա­վա­զան: Մյուս կու­տի­նա­ցի­նե­րի նման ի­րենք էլ վրան խփե­ցին ու հան­գիստ անց­կաց­րին: Փ. Թեր­լե­մե­զյանն ու­նի մի գու­նեղ ու խոր­հր­դան­շա­կան կտավ, որ­տեղ պատ­կեր­ված են Կու­տի­նա­յի ե­րեք խոր­հր­դա­նիշ­նե­րը՝ գոր­գը, հախ­ճա­պա­կե կուժն ու բա­ժա­կը և Կո­մի­տա­սի կար­միր, շքեղ կո­շիկ­նե­րը: Բայց կտա­վում կա ևս մեկ խոր­հր­դա­նիշ՝ Կո­մի­տասն ին­քը: Ժա­մա­նա­կի մեջ նյու­թը, ա­ռար­կա­ներն ա­նէա­ցան, իսկ Կո­մի­տա­սը մնաց…
1910 թ. սեպ­տեմ­բե­րին՝ ե­րեք ա­միս անց, նա թո­ղեց Կու­տի­նան ու վե­րա­դար­ձավ Կ. Պո­լիս: Նետ­վեց մի հոր­ձա­նուտ, որ­տեղ ի­րեն չէին ճա­նա­չում և որն իր հա­մար էր խորթ: Որ­տեղ ի­րեն սպա­սում էին փառք ու փշեր: Նա պետք է նվա­ճեր Պո­լի­սը, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նար կոն­սեր­վա­տո­րիա հիմ­նել:
Կու­տի­նան Կ. Պոլ­սի և Զմյուռ­նիա­յի հետ եր­րորդ բնա­կա­վայրն էր, որ զերծ մնաց ջար­դից ու տե­ղա­հա­նու­թյու­նից: Բայց տվեց մեկ նա­հա­տակ՝ Կո­մի­տա­սին, ո­րը, ա­սես, ի­րե­նով փր­կեց ծնն­դա­վայ­րի հա­յու­թյա­նը:
Խա­չա­տուր ԴԱ­ԴԱ­ՅԱՆ
Դիտվել է՝ 7324

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.