Կաջակցի՞ Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին Իրանի հարցում

Իրանի հարցում ԱՄՆ-ի ու ՌԴ-ի համագործակցությունն ունի իր սահմանները: ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյի մայիսի 14-ի այցին Կրեմլում, առանց չափազանցության, սպասում էին։ Մարտին հատուկ դատախազ Ռոբերտ Մյուլլերի զեկույցը Դոնալդ Թրամփից հանեց «դավադրության» մեղադրանքները և ուղիղ կապի ալիքների պատուհանը նորից բացվեց: Դա հատկապես արդիական է հիմա, որովհետև ԱՄՆ-ը ձգտում է ոչ միայն «դարի գործարք» կնքել Պաղեստինում ու Սիրիայի հարցի լուծում տալ, այլև, որ ավելի կարևոր է, անկյուն քշել Իրանին: Իր ճնումից առավելագույն օգուտ քաղելու համար ԱՄՆ-ը ցանկանում է, որ Մոսկվան կամ աջակցի, կամ գոնե մնա չեզոք: Թեպետ Պոմպեոյի այցը որևէ ճեղքումի չհանգեցրեց, կողմերին հնարավորություն տվեց համագործակցության ուղիներ որոնել: Նրանք մտադիր են այդ ուղիներն օգտագործել հունիսի վերջին Երուսաղեմում ԱՄՆ-ի, ՌԴի, Իսրայելի անվտանգության հարցերով խորհրդականների հանդիպմանը: Կրեմլն արդեն ցույց է տվել, որ պատրաստ է ԱՄՆ-ի նկատմամբ որոշակի բարի կամք դրսևորել: Պոմպեոյի հետ հանդիպումից հետո ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Իրանին խորհուրդ տվեց հույս չդնել Ռուսաստանի վրա ԱՄՆ-ի հետ իր դիմակայության մեջ միջուկային համաձայնագրի հարցով: «Ռուսաստանը հրշեջ խումբ չէ, մենք չենք կարող ամեն ինչ փրկել, հատկապես այն, որ ոչ միայն մեզնից է կախված: Իրանի հետ միջուկային գործարքի կնքման հարցում մենք մեր դերը խաղացել ենք: Բայց դա կախված է ոչ միայն մեզնից»՝ հայտարարեց Պուտինը Սոչիում, մայիսի 15-ին ասուլիսում:

Երկու շաբաթ անց Bloomberg գործակալությունը տեղեկացրեց, որ Ռուսաստանը հրաժարվել է Իրանին С-400 զենիթահրթիռային համակարգեր վաճառել, թեպետ խնդրանքն Իրանի քաղաքական վերնախավից էր: Հաշվի առնելով՝ որքան քաղաքական խնդիրներ են կուտակվել այդ խնդով, խելամիտ է ենթադրել, որ ռուսական կողմը կգործի զգուշությամբ՝ հատկապես ուշադրություն դարձնելով ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների ջերմացման հեռանկարին ու տարածաշրջանային մյուս կարևոր խաղացողների՝ Թուրքիայի, Սաուդյան Արաբիայի ու Իսրայելի դիմադրությանը: Հիմա Թուրքիան ԱՄՆ-ի հետ դիվանագիտական դիմակայության մեջ է С-400-ի սեփական գործարքի պատճառով, և ռիսկ կա, որ Վաշինգտոնը կարգելափակի ամերիկյան F-35 կործանիչների վաճառքը Թուրքիային: Սաուդյան Արաբիան ևս հետաքրքրված է ռուսական զենիթահրթիռային համակարգով՝ հույս ունենալով ստանալ ԱՄՆ-ի վրա ճնշման լծակ: Իդեպ, Bloomberg-ը լիովին կարող էր ոչ կոռեկտ լինել և ռուսական պատասխանը մերժում անվանել: Բացի քաղաքական նկատառումներից, Ռուսաստանն ունի բավականաչափ տեխնիկական դժվարություններ С-400-ի պատվերը կատարելու համար: Հնարավոր է՝ այս պահին С-400 Իրան հասցնելու հնարավորություն Մոսկվան ուղղակի չունի: Միևնույն ժամանակ՝ Իրանի վրա ուժեղացված ճնշումը Մոսկվային գուցե նաև ձեռնտու է՝ համենայն դեպս՝ կարճաժամկետ հեռանկարում: Իրանի նավթի արտահանման կտրուկ կրճատումը Ռուսաստանին պատրավակ է տալիս պահանջել նավթի հանույթի իր քվոտայի մեծացում ՕՊԵԿ-ի հետ Վիեննայի համաձայնագրով, որ սահմանափակում է նավթի հանույթը բարձր գների պահպանման համար, որին ձգտում են ռուսական էներգետիկ հսկաները՝ հատկապես «Ռոսնավթը», որ քանիցս քննադատել է գործարքը: Հուլիսի սկզբին ՕՊԵԿ-ի ու գործընկերների հանդիպմանը, որտեղ լուծվելու է 2019-ի երկրորդ կեսի նավթահանույթի ծավալների հարցը, Մոսկվան կպահանջի, որ պատժամիջոցների պատճառով Իրանի չարդյունահանած նավթի բաժինը վերաբաշխվի համաձայնագրի մասնակիցների միջև: Դա թույլ կտա նավթի միջազգային շուկան կայուն պահել և խուսափել նավթի գնի տատանումներից: Բացի այդ՝ Ռուսաստանը կարող է օգտագործել Իրանի կանխատրամադրվածությունը ԱՄՆ-Սաուդյան Արաբիա առանցքի դեմ, որ ամրապնդի իր դիրքերը Սիրիայում: Չնայած Դամասկոսին աջակցության մեջ դաշնակից լինելուն՝ Մոսկվան վերջերս փորձեց սահմանափակել Իրանի ազդեցությունը որոշ ռազմավարական շրջաններում՝ սեփական դիրքերն ամրացնելու համար: Նշանակու՞մ է դա, որ Մոսկվան աջակցում է ԱՄՆ-ի «առավելագույն ճնշման» կամ նույնիսկ Իրանում իշխանության փոփոխության մարտավարությանը: Ոչ ամբողջությամբ: Նախ՝ Մոսկվան Թեհրանին համարում է կարևոր խաղացող Մերձավոր Արևելքում ու ամերիկյան հեգեմոնիայի դեմ պատվար: Նրա շահերից է բխում, որ տարածաշրջանը մնա բազմաբևեռ: Երկրորդ՝ չնայած տարաձայնություններին՝ Իրանը պետք է Ռուսաստանին, որ վերջ դնի սիրիական ճգնաժամին: Կրեմլը հիանալի հասկանում է, որ Սիրիայից Իրանի լրիվ դուրս գալու մասին բոլոր խոսակցությունները պարզապես ինքնասիրաշահում են: Վերջին 8 տարիներին իրանցիները այնքան են խորացել Սիրիայի վարչակարգի ու զինված ուժերի մեջ, որ նրանց հեռանալը կհանգեցնի քաղաքական ու ռազմական համակարգի փլուզմանը, որին Մոսկվան պատրաստ չէ: Երրորդ՝ երկրները համագործակցում են և Կասպյան տարածաշրջանում, և Միջին Ասիայում՝ էներգետիկայից մինչև անվտանգություն: Օրինակ՝ 1990-ականների կեսին Իրանն օգնեց Ռուսաստանին դադարեցնել քաղաքացիական պատերազմը Տաջիկստանում: 2008-ին, երբ Արևմուտքւ շտապեց մեղադրել Ռուսաստանին Վրաստանի հետ պատերազմի համար, Իրանը դե ֆակտո աջակցեց իր գործընկերոջը և պաշտպանեց Ռուսաստանի դիրքորոշումը: 2018-ին Թեհրանը նույնիսկ աջակցեց Մոսկվայի առաջադրած շրջանակային համաձայնագիրը Կասպից ծոցի իրավական կարգավիճակի վերաբերյալ, թեպետ փաստաթուղթը ստորագրած ծովափնյա 5 երկրներից Իրանի շահերն ամենաքիչն են հարգված: Չորրորդ՝ Կրեմլն արդեն երկու անգամ փորձել է Իրանին աջակցությունը փոխանակել Արևմուտքի հետ ավելի լավ հարաբերություններով, ու երկու անգամ էլ՝ անարդյունք: Հազիվ թե նույն սխալը երրորդի:

1995-ի հունիսին ԱՄՆ փոխնախագահ Ալբերտ Գորը ստորագրել է գաղտնի համաձայնագիր ՌԴ-ի վարչապետ Վիկտոր Չեռնոմիրդինի հետ, որով Ռուսաստանը պետք է դադարեցներ սովորական զինատեսակների վաճառքն Իրանին 1999-ին: Փոխարենը Կրեմլը հույս ուներ ԱՄՆ-ի հետ ակտիվ տնտեսական համագործակցության: Քիչ է՝ որ ոչինչ չստացվեց, Գոռ-Չեռնոմիրդին համաձայնագիրը 4 միլիարդ դոլար նստեց Մոսկվայի վրա՝ Իրանի հետ առևտրի ու ներդրումների բացթողած շանսի պատճառով: 2009-ին Դմիտրի Մեդվեդևի ու Բարաք Օբամայի վարչակարգերը պայմանավորվեցին ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների «վերբեռնման» մասին: Ենթադրվում էր, որ Ռուսաստանը կդադարեցնի գործընկերությունն Իրանի հետ: 2010-ին ՌԴ-ն հրաժարվեց Իրանին С-300 զենիթահրթիռային համակարգեր տալ՝ չնայած խոստացել էր: 3 տարի անց ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները նորից վատացան Ուկրաինայի պատճառով: Երկու դեպքն էլ նշանակալից խարխլեց ռուս-իրանական հարաբերությունները՝ հարուցելով Իրանի անվստահությունն ու կասկածները: Հինգերորդ՝ պարզ չէ, թե ինչ կարող է ԱՄՆ-ը առաջարկել Ռուսաստանին: Թեպետ Մյուլլերի հետաքննությունը հաստատեց Թրամփի պնդումները, որ «դավադրություն» չի եղել, բնավ չի նշանակում, որ Ռուսաստանի իմիջը ԱՄՆ-ի քաղաքական ասպարեզում լիովին վերականգնվել է: Մինչև ԱՄՆ նախագահի ընտրությունները մնում է 1 տարի, ԱՄՆ նախագահը կարող է Ռուսաստանին խոստանալ միայն այն, ինչ նրան չի խանգարի վերընտրվել: Ոչ ավելին: Մոսկվայի հետ հարաբերությունների բարելավումը կնշանակի, որ Վաշինգտոնը վերանայել է իր դիրքերը առանքային հարցերում՝ ներառյալ Ղրիմի անեքսիան, պատերազմը Ուկրաինայի արևելքում, Ռուսաստանի միջամտությունը եվրոպական երկրների ներքին գործերին: Այս բոլոր պատճառներով՝ ԱՄՆ-ի էսկալացիային Իրանի դեմ Ռուսաստանը հազիվ թե աջակցի: Եթե հաշվի չառնենք թեթևակի տեղաշարժերը կամ միջնորդ դառնալու առաջարկը, իր գործընկերոջը մեկուսացնելու ջանքերը Ռուսաստանը չի պաշտպանի:
Լեոնիդ Իսաև, Նիկոլայ Կոժանով, Al Jazeera (Կատար)

Հ.Գ. Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին Դուշանբեում ասիական երկրների միջազգային համաժողովում ասել է, որ եթե 2015-ի միջուկային համաձայնությունը կնքած պետություններից դրական ազդակներ չլինեն, իր երկիրն աստիճանաբար կսահմանափակի պարտավորությունները: Ռոհանին չի հստակեցրել, թե Իրանը կոնկրետ ո՞ր պարտավորություններից կհրաժարվի կամ ինչն է համարում «դրական ազդակներ»: Մայիսին Իրանը որոշ պարտավորություններից արդեն հրաժարվել է՝ պատճառաբանելով համաձայնությունից դուրս գալու ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի որոշմամբ:

«Բնական է, որ Իրանը չի կարող միայնակ հավատարիմ մնալ պայմանագրին», - ասել է Իրանի նախագահը:
ԱՄՆ ՊՆ նախարարի պաշտոնակատար Պատրիկ Շանահանի փոխանցմամբ, Վաշինգտոնը մտադիր է կազմել միջազգային դաշինք, որը կգործի, եթե իրավիճակն Օմանի նեղուցում վատանա: ԱՄՆ-ի համոզմամբ, Իրանն է կրում նեղուցում նավթակիր լցանավերի վրա հարձակումների պատասխանատվությունը: Թեհրանը կտրականապես հերքում է մեղադրանքը: «Աշխարհում արդյունահանվող նավթի 15 տոկոսը Հորմուզի նեղուցով է փոխադրվում: Բնական է, որ մենք պարտավոր ենք պատրաստ լինել արտակարգ վիճակներում գործելու: Մեզ անհրաժեշտ է միջազգային ընդարձակ փոխհամաձայնություն այս հարցում»,- ասել է ԱՄՆ ՊՆ նախարարի պաշտոնակատարը: Դոնալդ Թրամփը հայտարարել է որ Իրանն է կազմակերպել հունիսի 13-ին Օմանի նեղուցում հարձակումները նորվեգական և ճապոնական լցանավերի վրա և սպառնացել կոշտ պատժամիջոցներով: Պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն ևս հայտարարել է, որ հարձակումների հետևում Իրանի հեղափոխական գվարդիան է: ԱՄՆ զինվորականները հրապարակել են տեսագրություն, որում գվարդիայի անդամները չպայթած ական են դուրս հանում հարձակման ենթարկված նավերից մեկի նավակողից: Թեհրանը պատասխանել է, թե այդ տեսահոլովակը ոչինչ չի ապացուցում:
Բոլոր այս իրադարձություններին ՌԴ ԱԳՆ կամ ՌԴ նախագահի խոսնակը դեռ չի արձագանքել: Փաստացի՝ դա ակնկալված չեզոքությունն է, որ կտևի մինչև Մեծ 20-յակի գագաթաժողովը, որտեղ ենթադրվում է Պուտին-Թրամփ հանդիպում: Ըստ հանդիպման կայանալ-չկայանալու, կայացման դեպքում՝ բանակցությունների մակարդակի ու պայմանավորվածությունների գալու-չգալու էլ Մոսկվան կորոշարկի իր քաղաքականությունը Մերձավոր Արևելքում ու Իրանի հարցում: Եվ՝ ոչ միայն:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ