«Հայաստանում ամեն ինչ կարելի է արտադրել բացի կոկա-կոլայից, բենզինից և շաքարից»

«ՄԵՐ ԵՐԵՍԸ ՄԻՇՏ ԴԵՊԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Է ՈՒՂՂՎԱԾ»

ՍԱՐՖԻՍ ԷՐՔՈԼԸ ստամբուլահայ սակավաթիվ այն հայերից է, ովքեր գործարարի ներուժն ու կարողությունները սիրով ներդնում են Հայաստանի տնտեսության զարգացման գործում:
Սարֆիսի ծնողները Կեսարիայի նահանգից գաղթել են Ստամբուլ, որտեղ էլ ծնվել է Սարֆիսը: Ստամբուլահայերը եղել են արհեստների սիրահար և մշտապես ունեցել են սեփական գործն ու արհեստանոցը: Սաֆիսի հայրը զբաղվել է մետաղյա կահույքի արտադրությամբ, սակայն որդին, ստանալով քիմիայի ճարտարագետի մասնագիտություն, որոշել է զբաղվել տեքստիլի արտադրությամբ: Արդեն 40 տարի է, ինչ Սարֆիսը հիմնել է տեքստիլի արտադրություն, ունի սեփական խանութ, որտեղ վաճառում է իր արտադրած բարձրորակ տրիկոտաժե հագուստեղենը:

1999 թվականին Սարֆիսն առաջին անգամ այցելեց Հայաստան որպես զբոսաշրջիկ, այնուհետև այցելությունները դարձան ավելի հաճախակի: Տարվա ընթացքում երեք-չորս այցելությունների նպատակը ոչ միայն հայաստանցի ընկերների հետ գործարար կապերն են, այլև Հայաստանի օդն ու ջուրը, Երևանից Մասիս սարի գեղեցկությամբ ու վեհությամբ հիանալու ցանկությունն է: Սարֆիս Էրքոլը համագործակցում է «Սաթենկար» ՍՊԸ-ի հետ` ձեռնարկությանը մատակարարելով տեքստիլ հումք:

Սարֆիս Էրքոլի համոզմամբ` 15 միլիոն բնակչություն ունեցող Ստամբուլի մեջ ապրող շուրջ 70 հազար հայերն ուծացումից զերծ մնալու համար պետք է ապրեն հայկական համայնքում:
-Շատ կարևոր է հայերի շրջանում ապրելն ու հարաբերվելը, հակառակ դեպքում կցրվես ու կձուլվես: Համատեղման համար լավագույն միջոցը երգչախմբերն են, դպրոցները, միությունները, ակումբները, և մենք միշտ դրանց մեջ ենք ապրում: Իմ ընկերներին հանդիպեցի ու ծանոթացա Ստամբուլում գործող «Սայաթ-Նովա» երգչախմբի միջոցով, որի անդամներից է «ԱԿՕՍ» ամսագրի հայկական բաժնի խմբագրապետ Բագրատ Էստուկյանը, որի շնորհիվ ծանոթացա հայաստանաբնակ գործարար Հովհաննես Խոշոյանի՝ ներկայումս «Սաթենկար» ՍՊԸ-ի գործադիր տնօրենի հետ: Երգչախմբի անդամներով ուխտել էինք Զատիկը նշել Հայաստանում, Բջնիի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում, ինչն իրականություն դարձրինք 2000 թվականին: Դրանից հետո Հայաստան այցելություններն ավելի հաճախակի դարձան: Ստամբուլի մեջ հայ մնալու համար միշտ Հայաստանի հետ կապը պահում ենք, ստամբուլահայի համար Հայաստանը իր արևն է, մեր երեսը միշտ դեպի Հայաստան է ուղղված,- պատմում է Սարֆիսը, որ նաև Ստամբուլում հայկական Կենտրոնական միության անդամ է:
Սարֆիսի խոսքով` Թուրքիայում «հայ ըլլալն իր նրբությունն ունի», ցանկացած հայ ծանոթ է այդ նրբությանը: Խնդիրներից զերծ մնալու համար հարկավոր է ապրել հայաշատ Փաքրքյուղ, Քուրթուլուշ, Սամաթիա թաղերում:

«ՀԱՐԿԱՎ, ԿՈՒԶԵՆՔ, ՈՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՄԻՋԵՎ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ ԲԱՑ ԼԻՆԻ»

Չնայած դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայությանը` Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև առևտուրը տարեցտարի նոր թափ է առնում, և եթե 1990-ականների վերջին երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը կազմում էր ընդամենը 40 մլն դոլար, ապա 2018 թվականին երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը կազմել է 200-300 միլիոն դոլար:

1990-ականներից սկսած հայկական շուկայում կարելի էր հանդիպել թուրքական արտադրանք՝ հիմնականում հագուստեղեն: Սարֆիս Էրքոլը հիշում է, որ այդ տարիներին Ստամբուլի փողոցներում եթե հանդիպում էին հայաստանցի հայի, աշխատում էին օգնել, որ վերջինս դժվարություն չկրեր: Հայերն այնտեղ վաճառքի համար տանում էին գրքեր, գորգեր, զանազան ապրանքներ, սակայն, Սարֆիսի փոխանցմամբ, ինքն օգնում էր հիմնականում գրքերի վաճառքի հարցում, պատահել է, որ Ստամբուլում օգնել է վաճառելու Հայկական հանրագիտարանի հատորները:
-Թուրքիայում ապրող հայերը մեծ վարկանիշ ու վստահություն են վայելում, ուստի զարմանալի չէր, որ ասենք իմ անունով որևէ հայաստանցի 100-200 հազար դոլարի ապրանք գներ: Սակայն երբեմն պատահում էր, որ նրանք չարաշահում էին մեր վստահությունն ու կամեցողությունը: Թեև հետագայում նմանները շուկայից դուրս մղվեցին: Եթե բարեխիղճ ես, դու այնտեղ խնդիր չես ունենա, Թուրքիայի տնտեսության զարգացման մեջ հայերն իրենց ներդրումն ունեն: Ես արտադրում եմ տրիկոտաժե ներքնաշոր և մեծ քանակով վաճառում իմ խանութում, ես թուրքական իշխանությունների հետ որևէ խնդիր չեմ ունենում,- ասում է սփյուռքահայ գործարարը:

«ՀԱՅԵՐԵՆԸ ՄԵՐ ՀՈԳԻՆ Է, ՇՈՒՆՉԸ, ԱՄԵՆ ԳՆՈՎ ՊԻՏԻ ՊԱՀԵՆՔ ԱՅՆ»

Սարֆիս Էրքոլի կինը Ստամբուլի հայկական վարժարանում ուսուցչուհի է, դուստրը՝ Նարոդը, դասախոսում է, որդին՝ Շիրակը, մասնագիտությամբ ճարտարագետ է: Սարֆիսի ընտանիքը բազմիցս է եղել Հայաստանում: Նրա խոսքով` հայ մանուկներին ուծացումից զերծ պահելու համար ծնողներն անխտիր ուղարկում են հայկական վարժարան:
-Իմ օրինակով ասեմ, որ իմ ծնողները հայերեն չգիտեին, թեև մեծ հայրս գիտեր հայերեն, բայց հայրս չգիտեր: Սակայն իմ ծնողները ջանում էին, որ մենք հայերեն խոսել իմանանք: Մենք ուսանել ենք հայկական վարժարանում, թեև մանկապարտեզ գնալիս հայերեն մեկ բառ անգամ չգիտեինք, հետո ուսման տարիներին սովորեցինք: Իմ զավակները հայկական վարժարան են գնացել, ընդհանրապես հայ պատանիներն ու աղջիկները հաճախում են հայկական վարժարան, թեև հայերեն չեն հաղորդակցվում, սակայն գիտեն հայերեն: Մի մասը սահուն հայերեն կխոսի, մի մասն էլ դժվարությամբ: Ստամբուլում շատացել են խառնամուսնությունները: Առհասարակ մեզանից է կախված, թե որքանով կպահպանենք հայկական ծագումն ու լեզուն: Ժամանակին միությունները, ակումբներն ավելի գործուն էին, մենք միությունների մեջ մեծացանք: Այն ժամանակ խառնամուսնություններ չկային, հիմա շատացել են: Հիմա ծանոթություններ ձեռք բերելու հնարավորություններն ավելացել են՝ համացանցը, սրճարաններն ու ժամանցային վայրերը շատացել են: Ի դեպ, ասեմ, որ Հայաստանից էլ հարս ենք տանում: Ահավասիկ, քրոջս հարսը Հայաստանի աղջիկ է,- պատմում է Սարֆիսը:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՀԻՄԱ ԱՎԵԼԻ ԳՐԱՎԻՉ ՈՒ ՀՈՒՍԱԼԻ ԵՐԿԻՐ ԴԱՐՁԱՎ»

Սարֆիսի փոխանցմամբ` հավաքների ժամանակ իրենք հաճախ են քննարկում Հայաստանում ընթացող իրադարձությունները: Նախկինում Ստամբուլի հայկական թաղերում խոսակցություններ էին շրջում, թե Հայաստանում գործ սկսել հնարավոր չէ, թե մաֆիա կա, թե դրսի ներդրողը օլիգարխներից վախենում է, և դա ասում էին Հայաստանից մեկնածները: Սակայն Սարֆիսը հավաստիացնում է, թե նման բան չի նկատել Հայաստանում, հատկապես նոր իշխանության օրոք, երբ ներդրողների համար հուսալի պայմաններ են ստեղծվել: Ըստ նրա, Հայաստանում ամեն ինչ կարելի է արտադրել բացի կոկա-կոլայից, բենզինից և շաքարից: Ստամբուլահայերի շուրջ 10 տոկոսը ցանկություն ունի Հայաստանում բիզնես սկսելու, անգամ անձնագիր ձեռք բերելու համար դիմել է Հայաստանի կառավարությանը:

-Ժամ առաջ կուզենք, որ Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանը բացվի, նորմալ հարաբերություններ հաստատվեն: Հայաստան հումքն ուղարկվում է Վրաստանով, ինչը ծախսատար է: Եթե ես Թուրքիայից ապրանք ուղարկեմ օրինակ Ֆրանսիա, ճանապարհածախսը կարժենա 2 հազար դոլար, մինչդեռ դեպի Հայաստան ճանապարհածախսը կրկնակի է: Հայաստանը հիմա ավելի գրավիչ ու դեմոկրատ, հուսալի երկիր դարձավ,- ասում է Սարֆիսն ու հավելում, որ Երևանում ամենահրապուրիչն ու տպավորիչը մեծ ու փոքր Մասիսներն են, որոնք այն կողմից իրենց տեսանելի չեն, իսկ հայկական խոհանոցից հավանել է տոլման, թեև Հայաստանի հայերի ու ստամբուլահայերի տոլմայի պատրաստման եղանակն ու բաղադրությունը տարբեր են: Հարցին, թե վերադարձին սովորաբար ինչ է տանում Հայաստանից, ասաց` ընկույզի մուրաբա, Օհանյան օղի և հուշանվեր, որի վրա, անշուշտ հայատառ, պետք է գրված լինի՝ Հայաստան և Արցախ:

Անուշ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• ՈՍԿԵՊԱՐ. այդ քաղցր բառը՝ խաղաղություն
• «Արվեստագետն ու գիտնականը պիտի համոզվեն, որ թիկունքում պետություն կա»
• «Արհ­միու­թ­յուն-գոր­ծա­տու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թ­յու­նից կշա­հեն թե՛ աշ­խա­տո­ղը, թե՛ գոր­ծա­տուն ու իր բիզ­նե­սը»
• «Ներ­կա­յիս կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գը ոչն­չով չի տար­բեր­վում նախ­կին իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի վա­րած տն­տե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նից»
• Երա­նի թե հայ գյու­ղա­ցու բո­լոր օ­րե­րի լու­սա­բացն ու մայ­րա­մուտն ա­վարտ­վեն խին­դով և ու­րա­խու­թ­յամբ
• Գոր­ծա­տուն պար­տա­վոր է հար­գել աշ­խա­տո­ղի աշ­խա­տան­քա­յին ի­րա­վուն­քը` ա­ռանց գոր­ծա­դու­լա­վո­րի պար­տադր­ման
• «Անհ­րա­ժեշտ է կան­խել գյուղն­շա­նա­կութ­յան հո­ղե­րի դեգ­րա­դա­ցու­մը»
• Ահագ­նա­ցող աշ­խա­տան­քա­յին միգ­րա­ցիան եր­կի­րը «դա­տար­կեց» ո­րա­կ­յալ մաս­նա­գետ­նե­րից
• Ոչ միայն ե­րա­զանք, այլև ի­րա­կա­նու­թ­յուն
• Տու­րիզ­մով զբաղ­վե­լու հա­մար նախ պետք է սի­րել հայ­րե­նի­քը
• Գառ­նա­ռիճ՝ ե­րեք պե­տու­թ­յուն­նե­րի խաչ­մե­րու­կում ապ­րող գյու­ղը
• «Վա­յել չէ թա­գա­վո­րի և իշ­խա­նի հա­մար գո­ղեր և ա­վա­զակ­ներ ու­նե­նալ, այլ միայն լր­տես­ներ, որ հե­տա­խույզ­ներ են»
• «Արհ­միու­թ­յուն­նե­րի հան­դեպ վս­տա­հու­թ­յան վե­րա­կանգ­նու­մը պետք է սկ­սել զրո­յից»
• Աշխա­տո­ղը պետք է ստա­նա այն­քան աշ­խա­տա­վարձ, որ այն բա­վա­րա­րի ոչ թե գո­յատևե­լու, այլ ապ­րե­լու հա­մար
• «ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնակատարը չկարողացավ լուծել ԵՊՀ արհմիության հետ կոլեկտիվ պայմանագիրը»
• Գա­զա­տար խո­ղո­վակ­նե­րը կան, բայց բնա­կի­չը գե­րա­դա­սում է փայ­տը
• Դի­լի­ջանն իր ռե­սուրս­նե­րով կա­րող է ապ­րել
• Մեղ­րի ե­կո­ղը, դեռ չմեկ­նած, մտա­ծում է հա­ջորդ այ­ցի մա­սին
• Տաշ­տու­նը 160 ծուխ ու­ներ, այ­սօր մնա­ցել է 22-ը՝ 60 բնակ­չով
• Անտառ­նե­րով շր­ջա­պատ­ված բնա­կա­վայրն իր ջե­ռուց­ման հար­ցը լու­ծել չի կա­րո­ղա­նում, օ­րեն­քը թույլ չի տա­լիս

Մեկնաբանություններ