Մշո Առաքելոց վանքի երկփեղկյա էբենոսյա նախշազարդ դռները միանգամից բացվեցին: Առաջինը մտան Անդրանիկն ու Գևորգը, հետո երեսունյոթ ֆիդայիներն ու երկու տասնյակ զինված գյուղացիներ... 1901 թվականի նոյեմբերի երեքն էր, շաբաթ։ -Վարդապե՛տ, Աստված օգնական,- ընդառաջ գնաց Անդրանիկը:

Համշենահայերի մասին հասարակության ունեցած տեղեկությունները այնքան էլ ամբողջական չեն: Նրանց մասին առավել լիարժեք ինֆորմացիա հաղորդելու նպատակով պարբերաբար իրականացվում են հանդիպումներ, քննարկումներ Համշենի, համշենահայության, նրանց լեզվի, ծագման մասին: Նման մի հանդիպում էլ կազմակերպվել էր հունիսի 25-ին` արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնում:

Հայ-թուրքական սահմանին գտնվող Անիի հնավայրում պեղումներն սկսվելու են իսլամական Ռամադան ամսվա ավարտից հետո. տեղեկացնում է թուրքական «Անադոլու» գործակալությունը։

Ինչ գրելիքս չեմ գիտնար, արդի հայկական ճգնաժամային օրերու մեջ հայուն տագնապը, հայուն ցավը և կրած հալածանքը աննկարագրելի են ամենուրեք: Մենք ալ այդ դժբաղդութեան ենթարկվեցանք, և բաղդը այսօր Եգիպտոսի Նեղոսի ափունքը բերած է մեզ: Համառօտաբար նկարագրեմ աստանոր, ինչ որ պատահեցաւ մեր վրայ:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին հայերի թիվը Կիլիկիայում 400000 էր: Եվ այստեղ երիտթուրքերի կառավարությունը տարագրությանն ու զանգվածային կոտորածներին ձեռնամուխ եղավ շատ ավելի վաղ, քան Արևմտյան Հայաստանում և հայաբնակ այլ շրջաններում:

Հաջորդ օրինակի վերլուծությունը բացահայտում է մի մերկապարանոց ճշմարտություն` հայերի հետ կապված Լոուրենսի անբացատրելի կարեկցանքը, թե փորձը նրան թույլ էր տալիս հասկանալ թուրքին, և ոչ միայն թուրքին, այլև հայերի մյուս հարևաններին, որոնք հավերժ փորձեր էին անում աշխարհի երեսից իսպառ ջնջելու այդ որբ ու անտեր ցեղը:

Երեկ Բոսնիայում նշել են Ավստրո-Հունգարիայի թագաժառանգ էրցհերցոգ Ֆրանց Ֆերդինանդի սպանության 100-ամյակը։ Սարաևոյում Ֆերդինանդի և նրա կնոջ` Սոֆիի սպանությունը դարձավ պատրվակ, որից հետո տեղի ունեցած զարգացումները հանգեցրին Առաջին աշխարհամարտին։

Հունիսի 27-ին տեղի ունեցավ Արցախյան ազատամարտի զոհված հերոսների մասին պատմող հոլովակների շնորհանդեսը։ Լեոնիդ Ազգալդյան, Գագիկ Ստեփանյան (Հեթանոս Գագո), Սիմոն Աչըքգյոզյան (Դեդ), Աշոտ Չախոյան, Շահեն Մեղրյան, Սամվել Շահմուրադյան, Հարություն Աբրահամյան և այլք. «Աշխարհազոր» երիտասարդական կրթական հասարակական կազմակերպությունը «Ճանաչենք մեր հերոսներին» նախագծի շրջանակներում պատրաստել է 30 հոլովակ, որոնք անմահացնում են զոհված ազատամարտիկներին ու նրանց կյանքի պատմությունը։

Զարգացում էին ապրում ազգային շարժումները Եգիպտոսում, Հնդկաստանում, Պարսկաստանում, և, ի վերջո, Կոստանդնուպոլսում, որտեղ դրանք պաշտպանվում ու նշանակալից էին դառնում կրթության բնագավառում ամերիկյան նոր գաղափարների ներմուծմամբ, գաղափարներ, որոնք ազատության մեջ հայտնվելով` հին բարձրակարգ արևելյան մթնոլորտում դառնում էին պայթյունավտանգ խառնուրդներ:

Այս պատումում չենք խոսի Արտաշես Աբեղյան-հայագետի ու մտավորականի մասին. այցելեք համացանց և կտեսնեք հոդվածներ ու նույնիսկ մի հեռուստաֆիլմ, որոնց ճշմարտացիությունը վիճարկելի չէ: Անվիճելի է նաև փաստի հավաստիության վրա հիմնված այս եղելությունը, որի հետևանքները արձագանքեցին մինչև մեր օրերը: