Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Կով­կա­ս­յան գնաց­քի վեր­ջին վա­գո­նում

Կով­կա­ս­յան գնաց­քի վեր­ջին վա­գո­նում

Կով­կա­ս­յան գնաց­քի վեր­ջին վա­գո­նում
07.02.2020 | 02:07
«Իր գոր­ծու­նեու­թյան ըն­թաց­քում` 1916-1921 թթ., Վրա­ցա­կան գե­ղար­վես­տա­կան միու­թյու­նը կազ­մա­կեր­պել է ըն­դա­մե­նը ե­րեք ցու­ցա­հան­դես (1919-1920 թթ.), ո­րոնք, Հայ ար­վես­տա­բան­նե­րի միու­թյան անց­կաց­րած ցու­ցա­հան­դես­նե­րի հա­մե­մատ, ա­վե­լի փոք­րա­թիվ ու սա­կա­վա­մարդ էին, թե, վրա­ցի և ռուս վար­պետ­նե­րի հետ, այս­տեղ ցու­ցադր­վել են նաև Հմա­յակ Հա­կո­բյա­նը, Վահ­րամ Գայ­ֆե­ճյա­նը, Ա­լեք­սանդր Բաժ­բեուկ-Մե­լի­քյա­նը, Եր­վանդ Քո­չա­րը և ու­րիշ­ներ»։
Ա­րա­րատ Ա­ՂԱ­ՍՅԱՆ,
«Հայ կեր­պար­վես­տի զար­գաց­ման
ու­ղի­նե­րը 19-20-րդ դա­րե­րում»
ՀԱՅ ՆԿԱ­ՐԻՉ­ՆԵ­ՐԸ` ԹՈՒՐ­ՔԻԱ­ՅԻ ՊԱՐ­ԾԱՆՔ
Սե­պուհ Մա­նա­սը (1816-1889 թթ.) պոլ­սա­հայ էր, ո­րը մաս­նա­գի­տա­կան բարձ­րա­գույն կր­թու­թյունն ստա­ցել էր Ի­տա­լիա­յում։ Նա Աբ­դուլ Մե­ջիդ և Աբ­դուլ Ա­զիզ սուլ­թան­նե­րի պա­լա­տա­կան նկա­րիչն էր։ Առ­հա­սա­րակ Մա­նաս­նե­րը ծան­րակ­շիռ ներ­կա­յու­թյուն ու­նեին թուր­քա­կան սուլ­թա­նու­թյու­նում։ Պա­լա­տա­կան նկա­րիչ էր նաև Ռու­բեն Մա­նա­սը (1810-1876 թթ.), ո­րը նույն­պես Ի­տա­լիա­յում էր կրթ­վել և գլ­խա­վո­րա­պես զբաղ­վում էր փղոսկ­րի վրա ման­րան­կար­չու­թյամբ։ Ի մաս­նա­վո­րի նա գե­ղա­կեր­տում է Աբ­դուլ Ա­զի­զի տաս­նա­մյա դուստր Ֆաթ­մա­յին, ո­րը ժա­մա­նա­կին հա­մար­վեց թր­քու­հու ա­ռա­ջին ի­րա­պաշ­տա­կան դի­ման­կա­րը, և, բնա­կա­նա­բար, «թուր­քա­կան կեր­պար­վես­տի» գան­ձե­րից է։ Եվս մի Մա­նաս է ստեղ­ծա­գոր­ծել թուր­քա­կան սուլ­թա­նու­թյու­նում` Հով­սե­փը (1835-1916 թթ.), ո­րը ստեղ­ծել է Դե­լի Ֆաուդ փա­շա­յի դի­ման­կա­րը և գեր­մա­նա­կան կայս­րու­հի Ավ­գուս­տա-Վիկ­տո­րյա­յի ման­րա­կերտ պատ­կե­րը (1898 թ.)։ Առ­հա­սա­րակ սա մի փա­ռա­հեղ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տոհմ էր։ Հիմ­նա­դիրն էր Զե­նոբ Մա­նա­սը, զա­վակ­ներն էին Ռու­բե­նը, Սե­պու­հը, Ա­լե­քոն, Գաս­պա­րը և Մաք­սու­դը։ Նկա­րիչ էր նաև նրանց հո­րեղ­բո­րոր­դի Ժո­զե­ֆը (Հով­սեփ)։
Նույն ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում Կ. Պոլ­սում և Զմյուռ­նիա­յում գոր­ծում էին Աբ­դուլ­լահ (Աբ­դուլ­լա­հյան) լու­սան­կա­րիչ եղ­բայր­նե­րը, ո­րոն­ցից Վեն­սա­նը (1834-1900 թթ.), Գևոր­գը (1839-1918 թթ.) և Հով­սե­փը (՞-1902) նաև ման­րան­կա­րիչ­ներ էին։ Այ­սինքն, հայ տար­րը թուր­քա­կան կայս­րու­թյան կեր­պար­վես­տի հնոցն էր։ Այս­տեղ հի­շենք, որ Կ. Պոլ­սում ծն­ված Հով­հան­նես Պեյ­զա­տը (1809-1874 թթ.) կեր­տում է ա­վե­լի քան եր­կու հա­զար ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն, ե­կե­ղե­ցա­կան պատ­կեր­ներ և հաս­տո­ցա­յին կտավ­ներ։ Այս վար­պե­տը, ըստ ժա­մա­նա­կի գի­տակ մարդ­կանց վկա­յու­թյան, օժտ­ված էր դե­կո­րա­տիվ սուր զգա­ցո­ղու­թյամբ։ Աբ­դուլ Մե­ջիդ սուլ­թա­նը հենց նրան է վս­տա­հում Չրա­ղա­նի, Դոլ­մա-Բախ­չեի և այլ պա­լատ­նե­րի նկա­րա­զար­դում­նե­րը։ Ի դեպ, 1864-ին Կ. Պո­լիս է ժա­մա­նում Ֆրան­սիա­յի գե­ղար­վես­տա­կան միու­թյան նա­խա­գահ, նշա­նա­վոր նկա­րիչ Պյու­վի դը Շա­վա­նը և այս հայ վար­պե­տի մա­սին ա­սում է. «Բնա­տիպ նկա­րիչ է, ո­րի պատ­կեր­նե­րը շող­շո­ղում են խին­դով ու փայ­լով»։
Անհ­նար է ան­տե­սել Պետ­րոս Սրա­պյա­նին (1833-1898 թթ.)։ Ծն­վել է Կ. Պոլ­սում, սո­վո­րել է Սկյու­տա­րի ճե­մա­րա­նում։ Ճե­մա­րա­նա­կան ըն­կեր­նե­րի հետ հրա­տա­րա­կել է «Ծաղ­կոց» ձե­ռա­գիր կի­սա­մյա հան­դե­սը` նկա­րա­զար­դե­լով հան­դե­սի է­ջե­րը։ Նա ու­սա­նել է Հռո­մի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միա­յում, իսկ Կ. Պոլ­սում ար­դյու­նա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցել է նշա­նա­վոր Պա­լյան ճար­տա­րա­պե­տա­կան ըն­տա­նի­քի հետ` նկա­րա­զար­դե­լով վեր­ջին­նե­րիս կա­ռու­ցած սուլ­թա­նա­կան պա­լատ­նե­րը, հան­րա­յին շեն­քերն ու ա­ռանձ­նատ­ներ։
Այլ վար­պետ­ներ ևս շե­նաց­րել են Հայ­կա­կան լեռ­նաշ­խար­հը բռ­նա­կա­լած, կեն­սա­բա­նո­րեն անմ­շա­կույթ և գե­նե­տի­կո­րեն հա­կա­քա­ղա­քա­կիրթ թուրք էթ­նո­սի ստեղ­ծած կայս­րու­թյու­նը։ Հի­շենք Մել­քոն Տի­րա­ցու­յա­նին (1837-1904 թթ.), ո­րը թուրք մե­ծա­հա­րուստ­նե­րին էր պատ­կե­րում, նաև բնան­կա­րում էր Կ. Պո­լիսն իր գե­ղա­տե­սիլ ար­վար­ձան­նե­րով։
Չմո­ռա­նանք Սո­փոն Պե­զիր­ճյա­նին (1839-1919), ո­րը ինք­նուս նկա­րիչ և քան­դա­կա­գործ էր, սա­կայն սուլ­թա­նա­կան ար­քու­նի­քի զար­դան­կա­րիչն էր։ ԳԱԱ թղ­թա­կից ան­դամ Ա­րա­րատ Ա­ղա­սյա­նը նշում է. «Դե­կո­րա­տիվ ճո­խու­թյամբ ու հն­չեղ գու­նա­գե­ղու­թյամբ նրա հար­դա­րած սուլ­թա­նա­կան պա­լատ­նե­րի պա­տերն ու ձե­ղուն­նե­րը ժա­մա­նա­կին հիաց­րել են Հ. Այ­վա­զովս­կուն»։ Ի դեպ, Սո­փոն Պե­զիր­ճյա­նը ճա­կա­տագ­րի թե­լադ­րան­քով տե­ղա­փոխ­վում է Ե­գիպ­տոս, այ­նու­հետև Լոն­դոն։ Անգ­լիա­յի մայ­րա­քա­ղա­քում ար­ժա­նա­նում է թա­գա­վո­րա­կան ըն­տա­նի­քի բա­րե­հա­ճու­թյա­նը։ Ի դեպ, նրա կտավ­նե­րից մե­կը ձեռք է բե­րում Լոն­դո­նի Հնդ­կա­կան թան­գա­րա­նը։
ՄԻՐ­ԶԱ­ՅԱՆ­ՑԻ ՊԱՏ­ԿԵ­ՐԱՍ­ՐԱ­ՀԸ
Սա­կայն ժա­մա­նակն է, որ լքեմ Կ. Պո­լիսն ու սուլ­թա­նու­թյու­նը, զի կա­րող եմ ուղ­ղա­կի գե­ղա­գի­տո­րեն շն­չա­հեղձ­վել, հի­շե­լով, որ 19-րդ դա­րի վեր­ջե­րում հայ մշա­կույ­թի կենտ­րոն Թիֆ­լի­սում չկա­յին ո՛չ բարձ­րա­գույն, ո՛չ միջ­նա­կարգ, ո՛չ էլ (չզար­մա­նաք) տար­րա­կան գե­ղար­վես­տա­կան հաս­տա­տու­թյուն­ներ։ Սա­կայն կա­յին նկար­չա­կան փոք­րիկ վա­ճա­ռատ­ներ։ Ա­լեք­սանդր Շիր­վան­զա­դեի վկա­յու­թյամբ` Թիֆ­լի­սի ա­ռա­ջին գե­ղար­վես­տա­կան պատ­կե­րաս­րա­հը բաց­վել է 1880-ա­կան­նե­րին, հա­յազ­գի Միր­զա­յան­ցի ջան­քե­րով` (շն­չա­հեղձ­մանս պատ­ճա­ռը հայտ­նի կդառ­նա քիչ անց)։
Ա­րա­րատ Ա­ղա­սյանն իր հիմ­նա­րար աշ­խա­տու­թյու­նում նաև նշում է. «Ա­կա­նա­տես­նե­րից մե­կի վկա­յու­թյամբ` Արևե­լյան Հա­յաս­տա­նի վար­չա­կան կենտ­րոն Երևա­նում 19-րդ դա­րի կե­սե­րին կար ըն­դա­մե­նը եր­կու նկա­րիչ, դրանք էլ ի­րենց հա­մեստ տա­ղան­դի հա­մար մե­կե­նաս­ներ չգտ­նե­լու հետևան­քով թշ­վառ վի­ճա­կի մեջ էին հայ­տն­վել»։ Սա­կայն Թիֆ­լի­սում աղ­քատ ազ­գա­կա­նի դե­րում չէին հայ նկա­րիչ­նե­րը, ի մաս­նա­վո­րի` Հով­նա­թա­նյան փա­ռա­հեղ տոհ­մը, Վա­նո Խո­ջա­բե­կյա­նը և այլք։ Կով­կա­սի փո­խար­քա­յա­նիստ Թիֆ­լիս քա­ղա­քը, որ զար­գա­նում էր ռու­սա­կան և եվ­րո­պա­կան քա­ղաք­նե­րից ներ­թա­փան­ցած մշա­կու­թա­յին մթ­նո­լոր­տում, զար­գա­ցավ նաև հայ նկա­րիչ­նե­րի, նկար­չա­կան տոհ­մե­րի ու ըն­տա­նիք­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյամբ։
Ա­ԿԱ­ԴԵ­ՄԻԱ­ԿԱՆ ՈՂ­ԲԵՐ­ԳԱ­ԶԱ­ՎԵՇՏ
Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միան տե­ղա­կայ­ված է վրա­ցա­կան մայ­րա­քա­ղա­քի սր­տում` Ռուս­թա­վե­լի պո­ղո­տա­յում։ Հիմ­նադր­վել է 1922-ի մար­տի 8-ին և կոչ­վել է Վրաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միա։ Ի թիվս վրա­ցի­նե­րի և այլ ազ­գե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի շատ հայ վար­պետ­ներ են ա­վար­տել սույն հաս­տա­տու­թյու­նը։ Ի մաս­նա­վո­րի` Վա­հան Տե­րու­նին, Կա­րա­պետ Մե­ծա­տու­րյա­նը, Հրա­չյա Ռուխ­կյա­նը, Ար­փե­նիկ Նալ­բան­դյա­նը, Նի­կո­լայ Մա­նու­կյա­նը (Նի­կօ) և Հրանտ Հա­կո­բյա­նը։ (Մի՞­թե չար­ժե Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միա­յում ու­սա­նած հայ նկա­րիչ­նե­րի պատ­կե­րա­գիր­քը հրա­տա­րա­կել։ Վս­տա­հա­բար ար­ժե, զի նրանք հայ ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տի գու­նեղ և ե­րա­զա­յին զար­կե­րակն են)։ Շուրջ մեկ­դա­րյա պատ­մու­թյուն ու­նե­ցող այս պատ­վա­կան հաս­տա­տու­թյան ռեկ­տոր­նե­րի թվում հա­յեր, բնա­կա­նա­բար, չեն ե­ղել։ ՈՒ­սու­ցու­մը կա­տար­վել և կա­տար­վում է վրա­ցե­րե­նով։ Ա­կա­դե­միա­յում այ­սօր գոր­ծում է Մեծ ցու­ցաս­րա­հը, ուր ի մի են բեր­ված 600-ից ա­վե­լի գե­ղան­կար­ներ, կուր­սա­յին և դիպ­լո­մա­յին աշ­խա­տանք­ներ, Գի­գո Գա­բաշ­վի­լու, Լյուդ­վիգ Լուի­ժի Լոն­գո­յի, և այ­լոց գոր­ծե­րը։ Շար­դե­նի փո­ղո­ցում է գտն­վում Ա­կա­դե­միա­յի գո­բե­լե­նի թան­գա­րա­նը։ Մի խոս­քով և ա­ռանց որևէ վե­րա­պա­հու­թյան Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միան մի­ջազ­գա­յին մա­կար­դա­կի ու­սում­նա­կան կենտ­րոն է։
1945-ին բաց­վում է Երևա­նի գե­ղար­վես­տա­կան ինս­տի­տու­տը։ 1953-ից այն գոր­ծել է գե­ղար­վես­տա-թա­տե­րա­կան ինս­տի­տու­տի, 1994-ից` պե­տա­կան գե­ղար­վես­տա­կան ինս­տի­տու­տի կար­գա­վի­ճա­կով։ 2000 թվա­կա­նից մինչև 2017-ը երկ­րի թիվ 1 գե­ղար­վես­տա­կան հաս­տա­տու­թյու­նը ան­վա­նա­կոչ­ված էր Երևա­նի գե­ղար­վես­տի պե­տա­կան ա­կա­դե­միա, 2017-ից` Հա­յաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի պե­տա­կան ա­կա­դե­միա։ Սույն տե­ղե­կատ­վա­կան շա­րադ­րան­քը հրամց­նում եմ «Ի­րա­տե­սի» ըն­թեր­ցող­նե­րին` ուղ­ղա­կի ցն­ցող մի գլուխ­կոտ­րու­կի պա­տաս­խան ստա­նա­լու հա­մար, ի­հար­կե ոչ թե մեր ըն­թեր­ցող­նե­րից, այլ ՀՀ գոր­ծող կա­ռա­վա­րու­թյու­նից։
Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միան ամ­բող­ջա­պես գտն­վում է Վրաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան, այն է` պե­տա­կան հո­գա­ծու­թյան ներ­քո։ Սա­կայն նրա ան­վան­ման մեջ բա­ցա­կա­յում է «պե­տա­կան» բա­ռը, թեև ի­րա­վա­կան կար­գա­վի­ճա­կով լիո­վին պե­տա­կան է։ Հա­յաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի պե­տա­կան ա­կա­դե­միայն ինք­նա­պահ­պան­ման և բնա­կա­նոն գոր­ծե­լու ծախ­սե­րի շուրջ 80 տո­կո­սը հո­գում է սե­փա­կան մի­ջոց­նե­րով, հիմ­նա­կա­նում` ի հա­շիվ ու­սա­նող­նե­րից գանձ­վող ու­սում­նա­կան վար­ձե­րի։ Պե­տու­թյու­նը ըն­դա­մե­նը մի քա­նի տաս­նյակ անվ­ճար տե­ղեր է հատ­կաց­րել նշյալ հաս­տա­տու­թյա­նը, և լվա­ցել է ձեռ­քե­րը, ինչ-ինչ շր­ջա­բե­րա­կան­նե­րով վե­րահս­կում է նրա գոր­ծու­նեու­թյու­նը պահ­պան­ման հոգ­սը խո­հե­մա­բար բեռ­նե­լով ղե­կա­վա­րու­թյան և դա­սա­խո­սա­կան կազ­մի ու­սե­րին։
Իսկ հոգ­սը ծան­րա­բեռ է ու մշ­տա­կան։ Չէ՞ որ գե­ղար­վես­տա­կան ու­սում­նա­կան կենտ­րոն­նե­րը բա­վա­կա­նին ծախ­սա­տար են, ու­սա­նող­նե­րին անհ­րա­ժեշտ է ա­պա­հո­վել մաս­նա­գի­տա­կան բազ­մաբ­նույթ պի­տույք­նե­րով, նրանց և դա­սա­խո­սա­կան կազ­մի հա­մար պետք է ստեղ­ծել գե­ղար­վես­տա-գործ­նա­կան պատ­շաճ մի­ջա­վայր և այլն։
Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միան հիմ­նա­նո­րոգ­վել է հա­վուր պատ­շա­ճի, ա­պա­հով­ված է ա­մեն բա­նով և ան­վր­դով զբաղ­վում է իր բուն գոր­ծով` նոր սերն­դի գե­ղար­վես­տա­կան կրթ­մամբ։ Հա­յաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի պե­տա­կան ա­կա­դե­միան ե­րեկ էլ, այ­սօր էլ հիմ­նա­նո­րոգ­ման խիստ կա­րիք ու­նի։ Շատ կնե­րեք, 3-րդ հան­րա­պե­տու­թյան կա­ռա­վա­րիչ­ներ, բայց սույն խնդ­րում, այն է` գե­ղար­վես­տա­կան հաս­տա­տու­թյան նկատ­մամբ դրսևոր­վող պե­տա­կան մո­տե­ցում­նե­րում, դուք էա­պես զի­ջում եք հարևան հան­րա­պե­տու­թյան կա­ռա­վա­րիչ­նե­րին։ Ինչ­պես որ (թող սա չհա­մար­վի ազ­գա­յին սնա­պար­ծու­թյան դրսևո­րում) Թբի­լի­սիի գե­ղար­վես­տի ա­կա­դե­միան է իր դա­սա­խո­սա­կան կազ­մի և սա­նե­րի ու­նա­կու­թյուն­նե­րով զի­ջում մե­րոնց։ Այս­պի­սով շր­ջա­նը փակ­վում է։
ՎԵՐ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԻ ՓՈ­ԽԱ­ՐԵՆ
3-րդ հան­րա­պե­տու­թյան ներ­կա կա­ռա­վա­րու­թյու­նը պետք է կամ «Հա­յաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի պե­տա­կան ա­կա­դե­միան» ամ­բող­ջա­պես վերց­նի պե­տա­կան հո­վա­նու ներ­քո, կամ էլ սույն պատ­վա­կան հաս­տա­տու­թյու­նը վե­րան­վա­նի «Հա­յաս­տա­նի գե­ղար­վես­տի ան­կախ ա­կա­դե­միա»։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 6273

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.