Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Հայ­կա­կան վրձ­նի ֆրան­սիա­կան հե­տա­գի­ծը

Հայ­կա­կան վրձ­նի ֆրան­սիա­կան հե­տա­գի­ծը

Հայ­կա­կան վրձ­նի ֆրան­սիա­կան հե­տա­գի­ծը
21.02.2020 | 01:35
«Ար­վես­տա­բա­նա­կան այս ակ­նարկն ըն­թեր­ցո­ղին կծա­նո­թաց­նի Ֆրան­սիա­յում ապ­րած հայ ար­վես­տա­գետ­նե­րին, գա­ղա­փար կտա նրանց ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան դի­ման­կա­րի, ան­ցած ու­ղու և ժա­ռան­գու­թյան գե­ղար­վես­տա­կան ար­ժե­քի մա­սին»։
Շա­հեն ԽԱ­ՉԱՏ­ՐՅԱՆ
«Ֆրան­սա­հայ կեր­պար­վեստ»
ԶԱ­ՔԱՐՆ ՈՒ ԴԵ­ԳԱՆ
1867-ին 18-ա­մյա մի խո­հուն պա­տա­նի իր ծնն­դա­վայր Կ. Պոլ­սից ճա­նա­պարհ ըն­կավ ու­ղիղ դե­պի «աշ­խար­հի մայ­րա­քա­ղաք» Փա­րիզ։ Նպա­տա­կը բժիշկ դառ­նալն էր, ին­չը նաև ծնող­նե­րի ե­րա­զանքն էր։ Նա ու­սա­նում է Սեն-Բարբ բժշ­կա­կան հաս­տա­տու­թյու­նում, որն ա­վար­տեց հանձ­նե­լով քն­նու­թյուն­նե­րը էքս­տեռն ձևով։ Զա­քա­րը Փա­րիզն ըն­կա­լում էր իր հա­մար ա­նըմ­բռ­նե­լի մի մտա­հա­յե­ցո­ղու­թյամբ։ (Նա ե­րա­զում պար­բե­րա­բար տես­նում էր ան­ծա­նոթ մի սե­նյակ, ուր հրա­ցա­նակ­րի ար­տա­քի­նով ան­ծա­նոթ մի ֆրան­սիա­ցի ի­րեն կտավ է նվի­րում և մի քա­նի ըն­կույզ)։ Ա­ռա­վոտ վաղ Զա­քարն ուղևոր­վում էր դե­պի աշ­խա­տա­վայր, Փա­րի­զի այս կամ այն հի­վան­դա­նոց։ Ա­զատ ժա­մե­րին նա զբոս­նում էր քա­ղա­քում, մտ­նում էր սր­ճա­րան­ներ, զար­մա­նա­լիո­րեն խու­սա­փե­լով բժիշկ-գոր­ծըն­կեր­նե­րից։ Կաս­կած չկար, որ բժշ­կու­թյունն իր կյան­քի գոր­ծը չէր, սա­կայն ո՞րն էր իր ճա­նա­պար­հը։
Ե­րի­տա­սարդ Զա­քա­րը հա­ճախ էր այ­ցե­լում ֆրան­սիա­ցի նկա­րիչ­նե­րի ար­վես­տա­նոց­նե­րը։ ՈՒ մի աշ­նա­նա­յին օր ար­վես­տա­նոց­նե­րից մե­կում անս­պա­սե­լի վերց­նում է ներ­կա­թա­թախ մի վր­ձին ու մի սա­փոր նկա­րում։ Նկա­րիչ Լյու­մի­նեն զար­ման­քը չի թաքց­նում և ա­սում է կան­խո­րո­շիչ խոս­քեր. «Ա­յո, եր­բեմն այդ­պես էլ է պա­տա­հում»։ Օ­րեր անց ևս մի գործ է ստեղ­ծում նո­րա­թուխ ար­վես­տա­գե­տը։ Դժ­վա­րա­հաճ Լև Բրոունն այն տես­նե­լով բա­ցա­կան­չում է. «Բայց սա նկա­րիչ է...»։ Բժշ­կու­թյունն ու հի­վան­դա­սե­նյակ­նե­րը ան­դարձ ան­ցյալ էին։ ԶԱ­ՔԱՐ ԶԱ­ՔԱ­ՐՅԱՆՆ ար­դեն գտել էր իր կյան­քի գոր­ծը, կանգ­նել էր գլա­քա­րե­րով և ծա­ռա­շա­րե­րով պատ­ված մայ­րու­ղու սկզ­բում, ո­րի վեր­ջում կեր­պար­վես­տի փա­րոսն էր կա­նա­չա­ցոլք լույս ար­ձա­կում։ Վի­ճա­կը նետ­ված էր, այր­ված էին Հի­պոկ­րա­տի դու­ռը տա­նող բո­լոր կա­մուրջ­նե­րը։ Նա ա­միս­ներ շա­րու­նակ դուրս չէր գա­լիս ար­վես­տա­նոց­նե­րից, ան­թիվ զրույց­նե­րում կռա­հում էր կեր­պար­վես­տի վսեմ խոր­հուր­դը, քայ­լում էր գույ­նի և գծի, հո­րին­ված­քի և կա­ռուց­ման բա­վիղ­նե­րով։
1879 թվա­կան։ «Վոլ­նեյ» ա­կում­բում ցու­ցադր­վում է Զա­քար Զա­քա­րյա­նի նա­տյուր­մորտ­նե­րից մե­կը։ Հայ կեր­պար­վես­տը մուտք է գոր­ծում հա­մաշ­խար­հա­յին կեր­պար­վես­տի հայ­րե­նիք Ֆրան­սիա։ Տա­րի­ներ հե­տո տա­կա­վին ե­րի­տա­սարդ այս նկար­չի գոր­ծե­րից մե­կը, որ ցու­ցադր­ված էր Շանզ-Է­լի­զե սա­լո­նում, գնում է Օռ­լեա­նի թան­գա­րա­նը։ Կարճ ժա­մա­նակ անց ևս 12 ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն է գն­վում խիստ դժ­վա­րա­հաճ փա­րի­զյան շու­կա­յում։
Զա­քար Զա­քա­րյա­նը նա­տյուր­մոր­տի վար­պետ էր։ Հռ­չա­կա­վոր Էդ­գար Դե­գան գրել է մի ան­գամ. «...ուղևո­րու­թյան ժա­մա­նակ ես հա­ճախ դուրս եմ նա­յում վա­գո­նի պա­տու­հա­նից ու մտա­ծում դուրս չգա­լով տնից` հնա­րա­վոր չէ՞, ար­դյոք, նկա­րել բնու­թյան ու­զածդ պատ­կե­րը։ Ա­հա իմ բա­րե­կամ Զա­քա­րյա­նը։ Նա կա­րող է մի ըն­կույ­զով, մի խա­ղո­ղի հա­տի­կով և մի դա­նա­կով քսան տա­րի աշ­խա­տել, փո­խե­լով միայն նրանց տե­ղե­րը։ Իսկ Ռուա­րը վեր­ջերս մի ջրա­ներկ է ա­րել ան­դուն­դի եզ­րին..., կար­ծես թե նկար­չու­թյու­նը սպորտ է»։
Ֆրան­սիա­կան ար­վես­տի քն­նա­դատ­ներն ա­հա թե ինչ­պես են նրան ո­րա­կել. «Սա­լո­նի նկա­րիչ­նե­րից քա­նի՞­սը կկա­րո­ղա­նան դի­մա­նալ մեր թան­գա­րան­նե­րի վար­պետ­նե­րի հարևա­նու­թյա­նը. Զա­քա­րյա­նի նա­տյուր­մորտ­ներն ա­ռանց տա­տան­վե­լու նրանց կող­քին կդ­նես»։
1889-ին Զա­քար Զա­քա­րյա­նը ստա­նում է Պատ­վո լե­գեո­նի շքան­շան։ Նրա «Ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծիք­ներ» կտա­վը, որ 1907-ին ներ­կա­յաց­ված էր ցու­ցադ­րու­թյան, հենց տե­ղում գնում է Փա­րի­զի Լյուք­սեմ­բուր­գյան թան­գա­րա­նը։
Ի դեպ, 1885-ին Էդ­գար Դե­գան կեր­տել է Զա­քար Զա­քա­րյա­նի դի­ման­կա­րը։
Հայ ե­րի­տա­սարդ բժիշ­կը, ա­ռանց մաս­նա­գի­տա­կան կր­թու­թյան և ա­ռանց որևէ ա­ջակ­ցու­թյան մի օր գրա­վեց Փա­րի­զը և դաս­վեց ֆրան­սիա­կան կեր­պար­վես­տի երևե­լի­նե­րի շար­քում։ Մի՞­թե սա կեր­պար­վես­տա­յին ար­տերևույթ չէ, և մի՞­թե այն իր հեր­թին չի հիմ­նա­վո­րում ևս մեկ ան­գամ, որ հայ ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տը հա­մաշ­խար­հա­յին երևույթ է։
Մնում է, որ ներ­կա իշ­խա­նա­քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վը սույ­նը ա­կան­ջի օղ ա­նի, հետևե­լով մեր հրա­պա­րա­կում­նե­րին։
Օ­ՖՈՐ­ՏԻ ԱՍ­ՊԵ­ՏԸ
ԷԴ­ԳԱՐ ՇԱ­ՀԻ­ՆԸ, ի տար­բե­րու­թյուն Զա­քար Զա­քա­րյա­նի, մաս­նա­գի­տա­կան ո­րո­շա­կի կր­թու­թյուն է ստա­ցել։ Վիեն­նա­յում ծն­ված պա­տա­նին Կ. Պոլ­սում ա­շա­կեր­տել է Մել­քոն Տի­րա­ցու­յա­նին, իսկ Վե­նե­տի­կի Մու­րադ-Ռա­ֆա­յե­լյան վար­ժա­րա­նում ու­սա­նե­լիս մաս­նակ­ցել է Ան­տո­նիո Պաո­լե­տիի գե­ղար­վես­տա­կան դա­սըն­թաց­նե­րին։ 1895-ին 21-ա­մյա Էդ­գար Շա­հի­նյա­նը մեկ­նում է Փա­րիզ և կր­թու­թյու­նը լրաց­նում նշա­նա­վոր Ռ. Ժու­լիա­նի ա­կա­դե­միա­յում։ Նա, ինչ խոսք, պետք է յու­րո­վի նվա­ճեր Փա­րի­զը, ուր հայ­տա­վոր­վել և հա­ջո­ղու­թյան էին հա­սել իր ա­վագ հայ­րե­նա­կից­նե­րը` գնա­հատ­ված ի­րենց ժա­մա­նա­կի նշա­նա­վոր նկա­րիչ­նե­րի և քն­նա­դատ­նե­րի կող­մից։
1898-ին գե­ղան­կա­րիչ Շա­հի­նյա­նը հրա­պուր­վում է տպա­գիր գրա­ֆի­կա­յի բարդ ձևե­րից մե­կով` օ­ֆոր­տով։ Նրա հրա­պու­րան­քը վե­րած­վում է նպա­տա­կի, և կարճ ժա­մա­նակ անց գե­ղան­կա­րիչ Էդ­գար Շա­հի­նյա­նը Եվ­րո­պա­յում հռ­չակ­վում է օ­ֆոր­տի ան­զու­գա­կան վար­պետ Էդ­գար Շա­հին։
Նա նո­րա­րար էր նո­րա­րա­րու­թյան կենտ­րոն Փա­րի­զում։ Մի ա­ռի­թով ի­տա­լա­ցի Վիկ­տո­րիո Պի­կան դրանք բնու­թագ­րեց «կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիկ շար­ժում»։ 1900 թվա­կան։ Փա­րի­զի հա­մաշ­խար­հա­յին ցու­ցա­հան­դե­սում Շա­հինն ար­ժա­նա­նում է ոս­կե մե­դա­լի։ Ե­րեք տա­րի անց երկ­րորդ ոս­կե մե­դալն է նրան շնորհ­վում ար­դեն Վե­նե­տի­կի մի­ջազ­գա­յին գե­ղար­վես­տա­կան ստու­գա­տե­սում։ Ֆրան­սիա­յի հե­ղի­նա­կա­վոր քն­նա­դատ­նե­րը (ի մաս­նա­վո­րի` Ռո­ժե Մարք­սը, Գյուս­տավ Կա­նը և Կա­միլ Մոկ­լե­րը) Շա­հի­նին հա­մե­մա­տել են ժա­մա­նա­կի ճա­նաչ­ված օ­ֆոր­տիստ­նե­րի, ան­գամ աշ­խար­հահռ­չակ Թու­լուզ-Լոտ­րե­կի հետ, նշե­լով, որ հայ վար­պե­տի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի հիմ­քում սերն է և կա­րեկ­ցան­քը, ի տար­բե­րու­թյուն Թու­լուզ-Լոտ­րե­կի կծու սար­կազ­մի։
Նա պատ­կե­րում էր Փա­րի­զի շվայտ հա­սա­րա­կու­թյան մերժ­ված­նե­րին։ Զո­րօ­րի­նակ «Կամր­ջի տակ քնած­նե­րը», «Մու­րաց­կա­նը», «Ձոր­ձա­հա­վաք կի­նը», «Մի պնակ ա­պուր ստա­ցող­նե­րը», «Լա­րա­խա­ղաց­նե­րը» և այլն։ Սա­կայն հայ վար­պե­տը չի շր­ջան­ցում Փա­րի­զի բո­հեմ-միջ­նա­բերդ Մոն­մարտ­րը։ Նրա ու­շադ­րու­թյու­նը սևեռ­վում է կուր­տի­զա­նու­հի­նե­րի վրա, ո­րոնց շար­քում և՛ բալ­զա­կյան տա­րի­քին հա­սած կա­նայք են, և՛ նո­րա­թուխ «գի­շե­րա­յին թի­թեռ­նիկ­ներ»։ Մի խոս­քով, Շա­հի­նը գրա­վել էր Փա­րի­զը։
Նրա ո­րո­նող ու գտ­նող էու­թյու­նը կեր­պար­վես­տի նոր բար­ձունք­ներ է նվա­ճում։ Նա դի­ման­կար­նե­րի շարք է ստեղ­ծում` պատ­կե­րում է Ա­նա­տոլ Ֆրան­սին, Օկ­տավ Միր­բո­յին, Պոլ Վեռ­լե­նին և Ռի­խարդ Վագ­նե­րին։ Նաև Փա­րի­զի հին թա­ղա­մա­սերն է բնան­կա­րել, գր­քեր է ձևա­վո­րել (ի մաս­նա­վո­րի` Վեր­գի­լիո­սի «Գեոր­գի­կա» խրա­տա­բա­նա­կան պոե­մը)։ Նրան ճա­նա­չում և գնա­հա­տում էին իր ժա­մա­նա­կի գրա­կան մե­ծե­րը, ի մաս­նա­վո­րի` Ա­նա­տոլ Ֆրան­սը։ Հայ­կա­կան թե­ման, բնա­կա­նա­բար, չի շր­ջանց­վել այս փայ­լուն վար­պե­տի կող­մից։ Նշա­նա­վոր են նրա «Չքա­վոր հա­յը», «Տի­կին Զար­մի­կյա­նը», «Ա­նի։ Հայ որ­բե­րը Հով­վի ե­կե­ղե­ցու մոտ» կտավ­նե­րը։
1936-ին Էդ­գար Շա­հի­նը Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան պատ­կե­րաս­րա­հին նվի­րա­բե­րեց իր օ­ֆորտ­նե­րի ընտ­րա­նին` 125 աշ­խա­տանք։
Նշե­ցի ըն­դա­մե­նը եր­կու վար­պե­տի։ Սա­կայն Ֆրան­սիա­յում գոր­ծել, հա­ջո­ղու­թյան է հա­սել հայ կեր­պար­վես­տա­գետ­նե­րի մի հրա­շա­լի կո­հոր­տա։ Նրանց թվում են նշա­նա­վոր ծո­վան­կա­րիչ Վար­դան Մա­խո­խյա­նը, նա­տյուր­մոր­տի վար­պետ­ներ Հով­սեփ Փուշ­մա­նը, Գառ­զուն և Պետ­րոս Կոն­տու­րա­ջյա­նը, Լևոն Թյու­թյուն­ջյա­նը և Ռա­ֆա­յել Շիշ­մա­նյա­նը...
Նրանք Ֆրան­սիա­յում հայ ազ­գա­յին ինք­նու­թյան գե­ղար­վեստ­կան դրոշն էին պար­զել, ո­րը փող­փո­ղում էր իր ողջ շքե­ղու­թյամբ։ Նրանց թի­կուն­քում պե­տա­կա­նազ­րկ­ված և մաս­նատ­ված հայ­րե­նիքն էր։
Սա­կայն նրանց սր­տում հայ­կա­կան ո­գին էր։
ՎԵՐ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԻ ՓՈ­ԽԱ­ՐԵՆ
Մի՞­թե այ­սօր չար­ժե մայ­րա­քա­ղա­քում և երկ­րում որմ­նան­կա­րել Զա­քար Զա­քա­րյա­նի և Էդ­գար Շա­հի­նի մի քա­նի գլուխ­գոր­ծոց­ներ։ Եվ ար­դյոք ժա­մա­նա­կը չէ՞ մի ֆիլ­մա­շար նկա­րա­հա­նե­լու ա­հա այս խո­րագ­րով. «Հայ­կա­կան վրձ­նի ֆրան­սիա­կան հե­տա­գի­ծը»։ Եվ ցու­ցադր­ման ներ­կա­յաց­նել աշ­խար­հահռ­չակ ԽցսՖՑցՐՈ և Mezzo մշա­կու­թա­յին հե­ռուս­տաա­լիք­նե­րով։
Բարձ­րաց­ված ներ­կա և նախ­կին հար­ցե­րի շուրջ հույժ անհ­րա­ժեշտ է լսել մշա­կույ­թի ո­լորտն այ­սօր կար­գա­վո­րող տիար Մխի­թար Հայ­րա­պե­տյա­նի և տի­կին Նա­րի­նե Խա­չա­տու­րյա­նի կար­ծի­քը։ Ա­վե­լի ստույգ, ցան­կա­լի են նրանց քայ­լե­րը` հայ ներ­կա և ա­վան­դա­կան կեր­պար­վես­տի ընտ­րա­նին հա­մաշ­խար­հայ­նաց­նե­լու ուղ­ղու­թյամբ։
Աս­վա­ծը, ան­շուշտ, ե­րա­զան­քի բնա­գա­վա­ռից է։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 6718

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ
Պետության անունից գործողը կրկնակի պատասխանատու պիտի լինի օրենքի առաջ

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.