«Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նը չի տի­րա­պե­տում բա­նակ­ցա­յին նր­բու­թ­յուն­նե­րին»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը» ՀԴԿ ղե­կա­վար Ա­ՐԱՄ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆՆ է։ Նա յու­րա­քան­չյուր պա­տեհ ա­ռի­թով մշ­տա­պես ըն­դգ­ծել է` Ադր­բե­ջա­նի և Թուր­քիա­յի ղե­կա­վար­նե­րի տա­րած­քա­յին նկր­տում­նե­րին առ­նչ­վող հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը պետք է լուրջ ըն­դու­նել և դի­վա­նա­գի­տա­կան խո­ղո­վա­կով ան­մի­ջա­պես հա­կա­դար­ձել։ Այ­լա­պես Ադր­բե­ջա­նի ստե­րը դր­սում եր­բեմն ճշ­մար­տու­թյան տեղ են ըն­դուն­վում, քա­նի որ հայ­կա­կան կողմն ի­րա­կա­նու­թյու­նը, ցա­վոք, չի ներ­կա­յաց­նում։

-Թուր­քա­լե­զու եր­կր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի խոր­հր­դի նիս­տում Ա­լիևը հայ­տա­րա­րեց. «Պատ­մա­կան ադր­բե­ջա­նա­կան Զան­գե­զու­րը, ո­րը փո­խանց­վել է Հա­յաս­տա­նին, հան­գեց­րել է թյուր­քա­կան աշ­խար­հի աշ­խար­հագ­րա­կան պա­ռակտ­մա­նը»։ Ո­մանք սա հա­մա­րե­ցին պա­տե­րազ­մի վերս­կս­ման սպառ­նա­լիք։ Դուք ինչ­պե՞ս կգ­նա­հա­տեիք այս հայ­տա­րա­րու­թյու­նը։
-Մենք 30 տար­վա ըն­թաց­քում ա­մեն ինչ ա­րե­ցինք, որ այս­պի­սի վի­ճա­կի հաս­նենք։ Երբ ողջ հայ ժո­ղո­վուր­դը միա­հա­մուռ պաշտ­պա­նում էր Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը (ի­հար­կե, ա­ռա­ջին հեր­թին ար­ցախ­ցի­նե­րը, ե­կեք այդ փաս­տը չմո­ռա­նանք. մինչև մարդն իր տու­նը չի պաշտ­պա­նում, ոչ մեկն օգ­նու­թյան չի հաս­նում), նախ Ար­ցա­խում ձևա­վո­րեց ողջ գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյու­նը, նրանց ղե­կա­վար­նե­րի շնոր­հիվ Ար­ցախն օ­րի­նա­կան ճա­նա­պար­հով դուրս ե­կավ Ադր­բե­ջա­նի կազ­մից։ Այ­սօր այս ման­րա­մաս­նե­րը շատ կարևոր են, ո­րով­հետև շա­տե­րը, չգի­տես ին­չու, դա չեն հի­շում։ Ա­յո, Երևա­նում բո­լո­րը կանգ­նած էին հրա­պա­րա­կում, բայց պայ­քարն Ար­ցա­խում էր ըն­թա­նում։ Երբ սկս­վե­ցին պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը, բո­լո­րը գնա­ցին ու պաշտ­պա­նե­ցին Ար­ցա­խը։ Ման­րուք­նե­րին չանդ­րա­դառ­նա­լով, ո­րոնք շատ կարևոր են, նշենք, որ 1994-ին Ադր­բե­ջա­նը խնդ­րեց հրա­դա­դար, քա­նի որ շատ թույլ վի­ճա­կում էր։ Մի քիչ ռազ­մա­վա­րա­կան մտա­ծո­ղու­թյուն էր պետք բա­նեց­նել ու հաս­կա­նալ, որ դեռ այդ ժա­մա­նակ պետք է Բաք­վին պար­տադ­րեին այն, ինչ մեզ էր անհ­րա­ժեշտ։ Ի­մա՝ Ադր­բե­ջա­նը պետք է ճա­նա­չեր Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը՝ իր կազ­մից դուրս։ Սա էր մեր գլ­խա­վոր նպա­տա­կը, որն այդ պա­հին չար­վեց։ Ըն­դա­մե­նը հրա­դա­դար հայ­տա­րա­րե­ցինք ու մեզ գցե­ցինք ծու­ղա­կը։ Դրա­նից հե­տո Ադր­բե­ջանն օր օ­րի հզո­րա­ցավ, մե­զա­նից շատ ա­ռաջ ան­ցավ, դրա հա­մար հի­մա նրա ձայնն ա­վե­լի «տաք» տե­ղից է հն­չում։ Նրանք օգտ­վե­ցին նաև մեր սխալ­նե­րից, ո­րոն­ցից գլ­խա­վորն այն է, որ նրանց ցան­կա­ցած հայ­տա­րա­րու­թյուն ան­տար­բե­րու­թյան էինք ու ենք մատ­նում։ Հի­մա ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի սու­տը դար­ձել է կոն­ցեպտ և աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­վում է որ­պես ճշ­մար­տու­թյուն։ Նրանք ա­սում են, թե հա­յերն ագ­րե­սոր են, չեն կա­տա­րել ՄԱԿ-ի 4 բա­նաձևի պա­հանջ­նե­րը։ Իսկ մենք ոչ մի բան չենք ա­նում։ Աշ­խարհն այդ­պես էլ չի հաս­կա­նում, թե հա­յերն ին­չի հա­մար, ինչ հիմ­քե­րով են պայ­քա­րում։ Ի դեպ, ՄԱԿ-ի այդ բա­նաձևե­րի առն­չու­թյամբ Վլա­դի­միր Կա­զի­մի­րո­վը հոգ­նեց հոդ­ված­ներ տպե­լուց, որ դրան­ցում չկա գր­ված, թե հենց հայ­կա­կան զոր­քե­րը պետք է հետ քաշ­վեն, այլ ընդ­հան­րա­պես զոր­քե­րը։ Իսկ սա նշա­նա­կում է, որ ադր­բե­ջան­ցի­ներն էլ պի­տի հե­ռաց­նեին ի­րենց զոր­քե­րը։ Մեր «տա­ղան­դա­վոր» դի­վա­նա­գետ­ներն այս մա­սին ևս չեն խո­սում։ Ե­թե մենք չենք ճա­նա­չել Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան օ­րի­նա­կան ճա­նա­պար­հով ձևա­վո­րու­մը, պարզ է, որ Ադր­բե­ջա­նը պետք է օգտ­վի այս ի­րո­ղու­թյու­նից։
Ինչ վե­րա­բե­րում է բուն հայ­տա­րա­րու­թյա­նը, թուր­քե­րի մտ­քում միշտ կա թր­քա­լե­զու պե­տու­թյուն­նե­րի միա­վո­րու­մը։ Նոր քա­ղա­քա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րով ձևա­վոր­վող քար­տե­զում նրանք ու­նե­նա­լու են այս ա­ռա­վե­լու­թյու­նը։ ԵՄ-ն Թուր­քիա­յին չըն­դու­նեց իր կազմ, քա­նի որ այդ կա­ռույ­ցում 80-մի­լիո­նա­նոց պե­տու­թյան ներ­կա­յու­թյու­նը նշա­նա­կում է ու­ղիղ հար­ված հասց­նել Եվ­րո­պա­յի ժո­ղովր­դագ­րու­թյա­նը, տն­տե­սու­թյա­նը։ Թուր­քիան էլ հաս­կա­ցավ, որ այն­տեղ ի­րեն չեն ու­զում տես­նել ու սկ­սեց իր «տե­ղի» մա­սին մտա­ծել, որ­պես­զի իր դերն ու նշա­նա­կու­թյունն աշ­խար­հում ըն­դգ­ծի։ Դրա հա­մար ծն­վեց Դա­վու­թօղ­լուի, այս­պես ա­սած, նեոօս­մա­նիզ­մի վե­րա­բե­րյալ տե­սու­թյու­նը, ո­րը պետք է միա­վո­րի թուր­քա­լե­զու ժո­ղո­վուրդ­նե­րին, իսկ նրանք շատ շատ են։ Ո­մանք միամ­տո­րեն կար­ծում են, թե թուր­քերն այս 4 հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րում են՝ Թուր­քիա, Ադր­բե­ջան, Ղրղզս­տան, Ղա­զախս­տան։ Թուր­քա­լե­զու ժո­ղո­վուրդ­ներն այ­սօր 300-400 մի­լիոն են, ո­րոնց մեջ են մտ­նում ույ­ղուր­նե­րը, Ռու­սաս­տա­նում, Ալ­թա­յում, մու­սուլ­մա­նա­կան շատ եր­կր­նե­րում ապ­րող թուր­քե­րը։ Հնա­րա­վոր է` նոր խա­լի­ֆաթ կամ սուլ­թա­նատ ստեղ­ծեն։
-Այս միա­վոր­մանն ա­մե­նա­շա­տը խան­գա­րում է Հա­յաս­տա­նը՝ իր աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քով։ Մենք մեր ռե­սուրս­նե­րով ինչ­պե՞ս կա­րող ենք այդ հզոր ա­լի­քին դի­մա­նալ։
-Ես հա­վա­տում եմ մեր ու­ժե­րին, բայց պետք է ի­րա­տես լի­նել։ Ե­թե մենք հա­մա­խոհ գոր­ծըն­կեր­ներ չու­նե­նանք, դժ­վար թե այդ ա­լի­քին դի­մա­նանք։ Պի­տի լի­նեինք առն­վազն ինք­նա­բավ պե­տու­թյուն, բայց այդ­պի­սին չենք։ Ե­թե միայ­նակ մնանք կամ հույ­սը դնենք այն­պի­սի պե­տու­թյուն­նե­րի վրա, ո­րոնց հա­մար շատ քիչ նշա­նա­կու­թյուն ու­նենք, եր­կար չենք կա­րող դի­մադ­րել այդ սպառ­նա­լի­քին։ Քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նում ա­մե­նագլ­խա­վորն այն է, թե ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան տե­սան­կյու­նից ում հետ են մեր շա­հե­րը քիչ, թե շատ հա­մընկ­նում։ Այ­սօր մեր շա­հերն ա­վե­լի շատ հա­մընկ­նում են ՌԴ-ի հետ։ Պա­տա­հա­կան չէ, որ մենք ՀԱՊԿ-ի, ԵԱՏՄ-ի ան­դամ ենք, այս­տեղ գլ­խա­վո­րա­պես ռու­սա­կան զենք է մա­տա­կա­րար­վում, ռու­սա­կան ռազ­մա­բա­զան մեզ մոտ է։ Ե­թե Հա­յաս­տան-Թուր­քիա պա­տե­րազմ լի­ներ, վեր­ջինս ցան­կա­ցած ա­ռիթ կա­րող էր ստեղ­ծել և հեշ­տու­թյամբ հրահ­րել ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն։ Ա­յո, պի­տի լի­նել ան­կախ պե­տու­թյուն, բայց այդ գա­ղա­փա­րի մեջ ոչ թե միայն խոսքն ու հռե­տո­րա­բա­նու­թյու­նը պի­տի լի­նի, այլ նաև էա­կան հիմ­քե­րը՝ տն­տե­սու­թյուն, բա­նակ, ժո­ղովր­դի կր­թա­կան մա­կար­դակ, ժո­ղովր­դագ­րա­կան ճիշտ քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն, իշ­խա­նու­թյան հետ հա­մախ­մբ­ված ժո­ղո­վուրդ։ Միայն այս գոր­ծոն­նե­րի առ­կա­յու­թյան պայ­ման­նե­րում դու կա­րող ես պա­տե­րազ­մել ու հաղ­թել։ Բաք­վում այդ խոր­հր­դի նիս­տում բա­ցա­հայտ հայ­տա­րար­վել է, որ նրանք ի­րենց հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը խո­րաց­նե­լու են ընդ­հուպ ռազ­մա­կան ո­լորտ։ Ե­թե չեմ սխալ­վում, սա ա­ռա­ջին ան­գամ է հայ­տա­րար­վում։ Ե­թե ար­դեն այս­պի­սի խն­դիր է դր­ված, ու­րեմն նրանք ձևա­վո­րում եմ ՀԱՊԿ-ի նման մի կա­ռույց։ Ե­թե դա լի­նի, Ղա­զախս­տանն ու Ղրղզս­տա­նը դուրս կգան ՀԱՊԿ-ից ու կմտ­նեն այդ կա­ռույ­ցի մեջ։ Այս միա­վո­րու­մը լուրջ վտանգ է ներ­կա­յաց­նում ոչ միայն հա­յե­րի, այլև ողջ աշ­խար­հի հա­մար, քա­նի որ նրանց նկր­տում­նե­րը շատ ա­վե­լին են։ Սա վե­րա­բե­րե­լու է և Ռու­սաս­տա­նին, և Չի­նաս­տա­նին։ Այս­պի­սի հզոր կա­ռույ­ցի ձևա­վո­րու­մը ու­շագ­րավ փո­փո­խու­թյուն­ներ կբե­րի աշ­խար­հի քար­տե­զի վրա։
Ա­լիևը մինչ այդ ա­սում էր, թե Երևանն էլ է ի­րեն­ցը, քա­նի որ այն Ադր­բե­ջա­նի պատ­մա­կան հողն է։ Հի­մա մե­կը պե՞տք է հայ­կա­կան կող­մից կանգ­նի ու աշ­խար­հին հո­դա­բաշխ ձևով բա­ցատ­րի, թե ինչ է ա­սում այդ հի­մա­րը (միայն հի­մա­րը կա­րող է նման բան ա­սել)։ Այ­սօր աշ­խար­հը հաշ­վի է նս­տում ու­ժի ու շա­հի հետ։ Մեզ­նից շահ չու­նեն։ Տե­սեք, թե ինչ բառ է Ա­լիևն օգ­տա­գոր­ծում. «Զան­գե­զու­րը պա­ռակ­տում է թուր­քա­կան աշ­խար­հը»։ Այ­սօր­վա իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը պի­տի հաս­կա­նան, թե ինչ է աս­վել, սա պա­տա­հա­կան բան չէ։ Չի խո­սում միայն Մեղ­րիի մա­սին, այլ ողջ Զան­գե­զու­րի, այ­սինքն Հա­յաս­տա­նից կր­կին տա­րած­քա­յին պա­հանջ­ներ ու­նի։ Սա շատ կարևոր փո­փո­խու­թյուն է, ո­րը պետք է արտ­գործ­նա­խա­րա­րու­թյու­նում ճիշտ ըն­կա­լեն և ոչ թե Ան­նա Նաղ­դա­լյա­նի մա­կար­դա­կով ինչ-որ բա­ներ ա­սեն, ո­րը ոչ մե­կին հե­տաքր­քիր չէ։ Հար­կա­վոր է հա­մա­պա­տաս­խան նո­տա­ներ ու­ղար­կել։ Սա ագ­րե­սիա­յի բա­ցա­հայտ նա­խան­շան է։ Որ­պես­զի աշ­խարհն ի­րա­վի­ճա­կը ճիշտ հաս­կա­նա, պետք է ա­սել նաև, որ Ար­ցա­խի նկատ­մամբ ևս ագ­րե­սիա է ե­ղել։ Սրա­նով չեն զբաղ­վում։ Ար­դեն տա­րիու­կես է դա այս իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին էլ ենք ա­սում, վար­չա­պե­տին ա­ռա­ջար­կել ենք մեզ՝ որ­պես փոր­ձա­գետ­նե­րի հետ հան­դի­պում ու­նե­նալ։ Ա­պար­դյուն։ Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը չի տի­րա­պե­տում բա­նակ­ցա­յին նր­բու­թյուն­նե­րին, ե­թե հայ­տա­րա­րում է, որ Ար­ցա­խը նույն ձևով է դուրս ե­կել ԽՍՀՄ-ից, ինչ­պես Ադր­բե­ջա­նը։ Այդ­պի­սի բան չի ե­ղել։ Ադր­բե­ջա­նը մար­տին քվեար­կել է կողմ Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան կազ­մում մնա­լուն, օ­գոս­տո­սին, երբ տխ­րահռ­չակ ԳԿՉՊ-ն պար­տու­թյուն է կրել, ըն­դա­մե­նը հայ­տա­րա­րել է, որ ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան Ադր­բե­ջա­նի ի­րա­վա­հա­ջորդն է։ Ոչ մի այլ բան ի­րենց հռ­չա­կագ­րի մեջ չկա։ Իսկ ի՞նչ է ա­րել Ար­ցա­խը, դուրս է ե­կել այն հան­րա­պե­տու­թյան կազ­մից, ո­րը դուրս էր գա­լիս ԽՍՀՄ-ի կազ­մից, իսկ դա թույլ էր տա­լիս 1990-ի ապ­րի­լի 3-ին ըն­դուն­ված օ­րեն­քը։ Եվ ա­մե­նագլ­խա­վո­րը՝ դեկ­տեմ­բե­րի 10-ին հան­րաք­վեով է Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուրդն ինք­նո­րոշ­վել ու դուրս ե­կել ԽՍՀՄ-ի կազ­մից՝ ձևա­վո­րե­լով ԼՂՀ-ն։ Այս պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի առն­չու­թյամբ վրի­պում­ներն ան­թույ­լատ­րե­լի են։ Շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցին կա­րող է չի­մա­նալ այս ա­մե­նը, բայց երկ­րի ղե­կա­վա­րը պար­տա­վոր է։ Փա­շի­նյա­նը հաս­տա­տեց, որ Ադր­բե­ջանն իբր օ­րի­նա­կան ձևով է ան­կա­խա­ցել, այ­նինչ հա­կա­ռակն է տե­ղի ու­նե­ցել։ Եվ հե­տո ի­րենք դե­մոկ­րա­տա­կան Ադր­բե­ջա­նի ի­րա­վա­հա­ջորդն են ի­րենց հա­մա­րում, ո­րի կազ­մում Ար­ցախն ընդ­հան­րա­պես չի ե­ղել։
-Հայ­կա­կան դի­վա­նա­գի­տա­կան կոր­պու­սի այս ա­ռու­մով վատ աշ­խա­տանքն ին­չի՞ նշան է։ Ին­չի՞ մա­սին են վկա­յում այդ վրի­պում­նե­րը։
-Դի­վա­նա­գետ­նե­րը հա­մա­պա­տաս­խան կր­թու­թյուն են ստա­նում, բայց նրանց պետք է կր­թել նաև այ­սօր քո պե­տու­թյան օ­րա­կար­գում ե­ղած հար­ցե­րի առն­չու­թյամբ։ Պետք է ամ­բող­ջո­վին տի­րա­պե­տեն հար­ցի էու­թյա­նը և կա­րո­ղա­նան հա­կա­դար­ձել փաս­տե­րով, հիմ­նա­վո­րում­նե­րով։
-Գու­ցե պատ­ճառը նաև այն է, որ, ինչ­պես շա­տերն են պն­դում, այս իշ­խա­նու­թյու­նը չու­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, այդ թվում ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան վե­րա­բե­րյալ հա­յե­ցա­կար­գեր, օ­րա­կար­գեր։
-Միան­շա­նակ։ Ե­թե իշ­խա­նու­թյու­նը չի տվել հա­մա­պա­տաս­խան հա­յե­ցա­կար­գա­յին մո­տե­ցու­մը, դի­վա­նա­գետ­նե­րը չեն կա­րող աշ­խա­տել։ Ան­ցյալ տա­րի Փա­շի­նյանն ա­սում էր, թե ինքն ի­րա­վա­սու չէ Ար­ցա­խի ա­նու­նից ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լու, ո­րով­հետև ի­րեն ար­ցախ­ցին չի ընտ­րել։ Այ­սինքն, դու ըն­դու­նե­ցիր, որ Ար­ցախն ան­կախ միա­վոր է։ Բայց ի՞նչ պա­տա­հեց, որ ըն­դա­մե­նը մի քա­նի ա­միս հե­տո հայ­տա­րա­րե­ցիր, թե Ար­ցա­խը Հա­յաս­տան է և վերջ։ Բո­լո­րիս ցան­կու­թյունն է միա­ցու­մը, բայց դրան հիմ­նա­վոր­ված ու օ­րի­նա­կան քայ­լե­րով պետք է հաս­նել, որ­պես­զի աշ­խար­հի հա­մար ըն­կա­լե­լի լի­նի։ Հռե­տո­րա­բա­նու­թյամբ հար­ցե­րը չեն լուծ­վում։
-Մեկ այլ միտք էլ է ա­սել, թե պետք է հա­կա­մար­տու­թյան այն­պի­սի լու­ծում լի­նի, որ ե­րեք կող­մե­րի հա­մար էլ ըն­դու­նե­լի լի­նի։ Կա՞ լու­ծում, որ Զան­գե­զու­րի վե­րա­բե­րյալ էլ մեծ ա­խոր­ժակ ու­նե­ցող Ա­լիևին և հայ­կա­կան եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րին գո­հաց­նի։
-Դա փոխ­զի­ջումն է։ Քն­նարկ­ման 6 տար­բե­րակ կա, ո­րոն­ցից եր­կուսն է օգ­տա­գործ­վել՝ քա­ղա­քա­կան բա­նակ­ցու­թյուն­ներ և պա­տե­րազմ։ Ստա­տուս-քվոն էլ ոչ այն է, ոչ էլ այն։ Ե­թե ու­զում ենք միան­գա­մից հար­ցը լու­ծել, դա պա­տե­րազմն է, դու կամ հա­կա­ռա­կոր­դը կա­պի­տու­լյա­ցիա եք հայ­տա­րա­րում։ Ե­թե բա­նակ­ցում եք, ինք­նին հաս­կա­նա­լի է` ինչ-որ բան պի­տի զի­ջեք։ Ի՞նչ եք զի­ջե­լու, լրիվ այլ հարց է։ Սա էլ ժո­ղովր­դի փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյամբ պետք է լի­նի։ Բայց տա­րածք զի­ջե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն չու­նենք։ Ե­թե զի­ջում ենք, պետք է փո­խա­րե­նը ու­րիշ տա­րածք ստա­նանք։ Ար­ցա­խի Սահ­մա­նադ­րու­թյու­նում նե­րառ­ված են այ­սօր­վա բո­լոր տա­րածք­նե­րը։ Ե­թե այս տա­րածք­նե­րից մե­կը զի­ջենք, խախ­տե­լու ենք պաշտ­պա­նա­կան գի­ծը, ո­րը վե­րա­կանգ­նե­լու հա­մար ահ­ռե­լի մի­ջոց­ներ են պետք։ Ե­թե նրանք ա­սում են մեր 7 տա­րածք­նե­րը վե­րա­դարձ­րեք, հի­մա էլ, թե` Ար­ցախն օ­կու­պաց­րել եք, էլ ին­չի՞ մա­սին ենք մենք բա­նակ­ցում։ Այ­սօր­վա դրու­թյամբ Փա­շի­նյա­նի հայ­տա­րա­րած այդ տար­բե­րակն անհ­նար է։ Ե­թե պի­տի խոսք լի­նի 7 տա­րածք­նե­րը վե­րա­դարձ­նե­լու մա­սին, ա­պա նման բանը չի կա­րող քն­նարկ­ման ա­ռար­կա լի­նել։ Ե­թե որևէ տա­րած­քի հետ կապ­ված փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյուն պետք է ձեռք բեր­վի, շատ լավ, մենք էլ ա­սում ենք՝ Գե­տա­շե­նը, Մար­տու­նա­շե­նը, Շա­հու­մյա­նը, Մար­տա­կեր­տի և Մար­տու­նու մի հատ­վա­ծը, ի վեր­ջո, Նա­խիջևա­նը հետ վե­րա­դարձ­րեք։ Այս պա­հան­ջը դնում ենք քն­նարկ­ման որ­պես տա­րածք­նե­րի խն­դիր։ Ա­մեն ինչ ու­նի իր հա­մա­պա­տաս­խան հա­կա­դար­ձու­մը, ո­րով­հետև մենք ենք ճիշ­տը, և մեր պա­հանջն է ար­դա­րա­ցի։ Ե­թե ա­մեն ան­գամ լռում ենք, Ադր­բե­ջա­նի ձայնն ա­վե­լի է բարձ­րա­նում։
-Ադր­բե­ջա­նի ձայ­նը շատ ա­վե­լի բարձր է, քա­նի որ ու­նի Թուր­քիա­յի պես հզոր դաշ­նա­կից։ Իսկ մենք, չու­նե­նա­լով ու­ժեղ դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թյուն, ոչ էլ «փայ­լուն» հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ մեր դաշ­նակ­ցի, ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծըն­կեր ՌԴ-ի հետ, ինչ­պե՞ս ենք այս հար­վա­ծը «պա­հե­լու»։
-Էր­դո­ղանն այս ան­գամ էլ ա­սաց, որ պետք է հաս­նեն Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյան վե­րա­կան­գն­մա­նը։ Սա պա­տե­րազ­մի սան­ձա­զերծ­ման ևս մի սպառ­նա­լիք էր։ Այս պա­րա­գա­յում հան­գիստ նս­տենք ու ա­սենք՝ հա, լավ, դե թող խո­սե՞ն։ Ինչ վե­րա­բե­րում է հայ-ռու­սա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րին, ոչ թե մենք պի­տի ա­սենք, որ այդ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը «փայ­լուն» են, այլ ռու­սա­կան կող­մը կամ էլ հաս­տա­տի, որ այդ­պես է։ Ե­թե ու­զում ես դաշ­նա­կից լի­նել, ու­րեմն պետք է վս­տա­հե­լի հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ կա­ռու­ցես, ինչն այ­սօր չկա։ Այ­սօր­վա իշ­խա­նու­թյան կադ­րա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը դրան չի նպաս­տում։ Այն­պի­սի ո­լորտ­նե­րում, որ­տեղ ու­ղիղ երևում է դաշ­նակ­ցի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մա­կար­դա­կը, նս­տած են մար­դիկ, ո­րոնք ոչ մի վս­տա­հու­թյուն չեն ներ­շն­չում։ Ա­վե­լին, հայտ­նի են ռու­սա­ֆո­բիա­յով։ Ա­սում են՝ ի­րա­վի­ճակ է փոխ­վել, մար­դիկ էլ են փոխ­վել։ Դա կա­րող եք ման­կա­պար­տե­զում ա­սել։ ՈՒ­զում եք պե­տու­թյան լուրջ ղե­կա­վար­ներն ըն­դու­նե՞ն, որ դուք ե­րեկ մեկ բան էիք ա­սում, այ­սօր՝ մեկ ա՞յլ բան։ Ա­ռա­վել ևս, որ մեր իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի քայ­լե­րը չեն հա­մա­պա­տաս­խա­նում խոս­քե­րին։ Դաշ­նա­կի­ցը չի պա­հան­ջում, որ միայն իր հետ լավ հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ կա­ռու­ցես։ Պար­զա­պես մյուս­նե­րի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն այն­պես պետք է լի­նեն, որ չխան­գա­րեն, չվ­նա­սեն դաշ­նա­կից պե­տու­թյան հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րին։ Սա սկզ­բունք է։
-Այս իշ­խա­նու­թյունն այդ սկզ­բուն­քը պահ­պա­նու՞մ է։
-Եր­բեք։ Բա­ցի Ռու­սաս­տա­նից մենք բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ ու­նենք նաև Չի­նաս­տա­նի, Ի­րա­նի, ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի հետ։ Պետք է հս­տակ սահ­ման­վի, թե մենք ինչ­պես պի­տի աշ­խա­տենք այս եր­կր­նե­րի հետ։ Ե­թե ԵՄ-ի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը հաս­կա­նում ենք, որ ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիան ըն­դու­նենք, այս­քան փող կտան, յու­վե­նալ ար­դա­րա­դա­տու­թյան ըն­դուն­ման հա­մար ևս գու­մար կտան, փոք­րա­մաս­նու­թյուն­նե­րը ոչ թե ի­րա­վունք­ներ, այլ ար­տո­նու­թյուն­ներ պի­տի ու­նե­նան, ու­րեմն մեզ այդ­պի­սի զի­նա­կից պետք չէ։ Չի­նաս­տա­նի ո­րոշ շա­հեր հա­մընկ­նում են մեզ հետ, խոս­քը ույ­ղուր­նե­րի մա­սին է։ Մե­տաք­սի ճա­նա­պար­հը ևս Չի­նաս­տա­նի հետ տն­տե­սա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հա­մար լավ հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս։ Իսկ ԱՄՆ-ում մենք ու­նենք հզոր սփյուռք, ո­րը կա­րող է մեծ ազ­դե­ցու­թյուն ու­նե­նալ ո­րո­շում­նե­րի վրա, ե­թե հա­մա­կարգ­ված գոր­ծի, ին­չը ևս բա­ցա­կա­յում է։ Կա­րող ենք ցան­ցա­յին մի հա­մա­կարգ ստեղ­ծել՝ հաշ­վի առ­նե­լով մեր սփյուռ­քի բազ­մա­զա­նու­թյու­նը։
-Ի դեպ, Թուր­քիան ա­վե­լի շատ վա­խե­նում է հենց հայ­կա­կան սփյուռ­քից, ին­չու՞ օ­րա­կարգ չենք ներ­կա­յաց­նում սփյուռ­քին։
-Երբ այդ ցան­ցա­յին հա­մա­կար­գը կա­րո­ղա­նանք ձևա­վո­րել, կս­տա­նանք շատ հզոր զենք հա­կա­ռա­կոր­դի դեմ։ Սփյուռ­քի տար­բեր հա­մայ­նք­ներ կա­րո­ղա­նա­լու են նե­րազ­դել այն եր­կր­նե­րի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ո­րո­շում­նե­րի վրա, որ­տեղ ապ­րում են։ Իսկ Թուր­քիան չի կա­րող ողջ աշ­խար­հի դեմ դուրս գալ։ Մենք այս հզոր զեն­քը չենք օգ­տա­գոր­ծում։ ՈՒ՞ր է մեր նե­րու­ժը, չէ՞ որ 100-ից ա­վե­լի եր­կր­նե­րում հայ հա­մայ­նք­ներ ու­նենք, ին­չու՞ չենք օգ­տա­գոր­ծում։ Ցե­ղաս­պա­նու­թյան հար­ցում, ա­յո, քայ­լեր ար­վում են, բայց նոր օ­րա­կարգ է պետք։
Վե­րա­դառ­նա­լով հայ-ռու­սա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րին` ա­սենք. նրանք, ով­քեր հա­կա­ռու­սա­կան ար­հես­տա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­ներ են ստեղ­ծում, ծա­խու մար­դիկ են, հայ­րե­նի­քի մա­սին չեն մտա­ծում, փող են ստա­ցել և դրա դի­մաց աշ­խա­տում են։ Ե­թե դա լի­ներ հա­մոզ­մունք, այլ բան է։ ԵՄ-ից վերց­րեք լա­վա­գույն բա­նե­րը, բայց ի՞նչ վատ մշա­կույթ ու­նի Ռու­սաս­տա­նը, այն հա­մաշ­խար­հա­յին մշա­կույ­թի բաղ­կա­ցու­ցիչ է, դրա­նից օգտ­վեք։ Ժա­մա­նա­կին օգտ­վել ու կրթ­վել եք այդ մշա­կույ­թով։
-Ձեր դի­տարկ­մամբ, հա­կա­ռու­սա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րը մի կենտ­րո­նի՞ց են ֆի­նան­սա­վոր­վում և ուղ­ղորդ­վում։
-Ի՞նչ է նշա­նա­կում Սո­րոս։ Դա շիր­մա է, ցու­ցադ­րու­թյան դր­ված մի անձ­նա­վո­րու­թյուն, այս ա­մե­նը հա­մա­կարգ­ված գոր­ծո­ղու­թյուն է, հո նա չի՞ ա­նում։ Օ­րի­նակ, ԼԳԲՏ հա­մայն­քի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի բա­ցա­հայտ քա­րո­զը, դրանց տր­վող ար­տո­նու­թյուն­նե­րը։ Կու­բա­յից մի 2-ն այս­տեղ ար­դեն կա­յին, ե­կել տե­սել են, որ ի­րենց հա­մար հիա­նա­լի պայ­ման­ներ են, հի­մա էլ 14 հո­գու նո­րից կան­չել են։ Ի՞նչ ենք ա­նում, էս ու՞ր ենք գնում, դրանք վա­րա­կիչ հի­վանդ­ներ են, այս ա­մե­նը մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի հետ ի՞նչ կապ ու­նի։
-ԼԳԲՏ-ի քա­րո­զը, հայ­կա­կան ար­ժեք­նե­րի ա­ղա­վա­ղու­մը, բու­հե­րում «Հայ գրա­կա­նու­թյուն», «Հա­յոց լե­զու», «Հա­յոց պատ­մու­թյուն» ա­ռար­կա­նե­րի ոչ պար­տա­դիր դա­սա­վան­դու­մը... ՈՒ՞ր ենք գնում, ի՞նչ մի­տում եք տես­նում։
-Սա անմ­տու­թյու­նից չէ, մի­տում­նա­վոր է, ծրա­գիր է դր­ված, ո­րի հա­մար փող է տր­վում։ Օ­րի­նակ, ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի ըն­դուն­ման հա­մար ահ­ռե­լի գու­մար­ներ են տր­վում։ Այս ա­նու­ղեղ­նե­րին, շա­հա­մոլ­նե­րին ու­զում եմ նո­րից հի­շեց­նել, ե­թե մենք մեր ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րը դրե­ցինք մի կողմ, եվ­րո­պա­կան սուտ ար­ժեք­նե­րի կրող դար­ձանք, մեր ժո­ղովր­դի թվա­քա­նա­կը գնա­լով կն­վա­զի, հայ տե­սա­կը կկոր­չի, սրա հա­մա­տեքս­տում թուր­քա­լե­զու պե­տու­թյուն­նե­րը պահ­պան­վե­լու են, ի­րենց ինք­նու­թյունն ա­վե­լի են ամ­րապն­դե­լու, մու­սուլ­մա­նա­կան աշ­խար­հը հզո­րա­նում է, Եվ­րո­պան գրա­վում է, ու­րեմն ու՞մ հա­մար ենք այդ ճա­նա­պար­հով գնում, ու՞մ հա­մար ենք ճա­նա­պարհ բա­ցում։ Ոչ մե­կը չի պատ­րաստ­վում իր ար­ժե­քա­յին հա­մա­կարգն ու­րի­շի­նով փո­խա­րի­նե­լու, նրանք պահ­պան­վե­լու են, զար­գա­նա­լու են, կոր­չե­լու են եվ­րո­պա­կան հին ազ­գե­րը։ Մենք է՞լ ենք ու­զում այդ բախ­տին ար­ժա­նա­նալ։ Հայ ազ­գի, ոչ թե ժո­ղովր­դի լի­նե­լու­թյան խն­դիր է դր­ված։

Զրույ­ցը՝
Ռու­զան ԽԱ­ՉԱՏ­ՐՅԱ­ՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ