Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 

«Սո­վե­տա­կան անձ­նագ­րով որևէ տե­ղա­շարժ չէիր կա­րող ա­նել, ճամ­փոր­դել, իսկ ես ու­զում էի աշ­խար­հը տես­նել»

«Սո­վե­տա­կան անձ­նագ­րով որևէ տե­ղա­շարժ չէիր կա­րող ա­նել, ճամ­փոր­դել, իսկ ես  ու­զում էի աշ­խար­հը տես­նել»
15.05.2020 | 00:47

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը դե­րա­սան, բե­մադ­րիչ ԺԻ­ՐԱՅՐ ԲԱԲԱ­ԶՅԱՆՆ է: Նրա գոր­ծու­նեու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րը շատ լայն են, նա ապ­րել և աշ­խա­տել է աշ­խար­հի տար­բեր եր­կր­նե­րում: Նաև հե­տաքր­քիր պատ­մու­թյուն ու­նի ար­վես­տա­գե­տի գեր­դաս­տա­նը: Այս հար­ցե­րին ենք մաս­նա­վո­րա­պես անդ­րա­դար­ձել մեր զրույ­ցի ըն­թաց­քում:

-Ժի­րայր, կո­րո­նա­վի­րու­սի ար­հես­տա­ծին լի­նելն ար­դեն չի էլ քնն­վում, և ա­սում են, որ այս հա­մաշ­խար­հա­յին դժ­բախ­տու­թյու­նը մեր վզին փա­թա­թող­նե­րը հենց գե­րա­կա նպա­տակ են ու­նե­ցել խա­թա­րե­լու մարդ­կա­յին շփու­մը, մարդ­կանց միջև նոր­մալ փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հա­մա­կար­գը: Դուք հա­մա­մի՞տ եք:
-Չգի­տեմ: Դրանք ըն­դա­մե­նը են­թադ­րու­թյուն­ներ են, որ այս հա­մա­վա­րա­կը մի­ջազ­գա­յին ինչ-որ կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի կող­մից հա­տուկ ար­ված բան է: Հնա­րա­վոր է, որ այս ա­մենն ու­րիշ նպա­տա­կով է ստեղծ­վել, բայց հի­մա ու­րիշ տեղ է խփում: Գու­ցե այն ստեղ­ծող­նե­րը չէին էլ մտա­ծում, որ տա­րա­ծումն այս­քան լայն կլի­նի, որ հետևանք­ներն այս­քան լուրջ կլի­նեն: Ա­մեն դեպ­քում, ե­թե ու­զում էին վնա­սել այս կամ այն երկ­րի տն­տե­սու­թյա­նը, ար­դեն ամ­բողջ աշ­խար­հի տն­տե­սու­թյու­նը ձեռ­քից գնաց, վնասն ու­րիշ մասշ­տաբ­նե­րի մեջ մտավ: Շատ բան է կախ­ված երկ­րի ղե­կա­վա­րից: Օ­րի­նակ՝ Ա­մե­րի­կա­յի նա­խա­գա­հը խեն­թա­նոց տար­վե­լու մեկն է, նրա պատ­ճա­ռով շատ մա­հեր ե­ղան այդ երկ­րում: Ա­պու­շու­թյուն­ներ է դուրս տվել, մարդ­կանց ա­ռա­ջար­կել ժա­վե­լով ախ­տա­հան­վել: Մար­դիկ էլ ժա­վել են խմել ու մա­հա­ցել: Կա­նա­դան ու եվ­րո­պա­կան եր­կր­ներն էլ, հատ­կա­պես՝ Ի­տա­լիան, Ֆրան­սիան, ու­րիշ ծայ­րա­հե­ղու­թյան մեջ են. ա­մեն ինչ փա­կել են, փո­ղոց­նե­րը լրիվ դա­տարկ են: Մեզ մոտ էլ մար­դիկ ու­րախ-զվարթ փո­ղոց են իջ­նում. չգի­տեմ՝ որ­քա­նո՞վ է դա ճիշտ:
-Իմ կար­ծիքն այն է, որ այս­տեղ մար­դիկ չեն գի­տակ­ցում վտան­գի ի­րա­կան մե­ծու­թյու­նը: Հա­մա­ձայն չե՞ք:
-Ա­յո՛, չեն գի­տակ­ցում: Գո­նե դի­մակ­նե­րով դուրս գան փո­ղոց:
-Ոչ միայն դի­մակ­նե­րով չեն, այլև դի­մակ ու ձեռ­նոց կրող մարդ­կանց նա­յում են իբրև այլ­մո­լո­րա­կա­յին­նե­րի:
-Ինչ­պես նա­յում են, նա­յեն: Ե­թե ես դուրս եմ գա­լիս գնում­ներ ա­նե­լու, և՛ դի­մակ եմ կրում, և՛ ձեռ­նոց: Բա­րե­բախ­տա­բար, շու­կա­յում, առևտրի կենտ­րոն­նե­րում բո­լորն էլ դի­մա­կով ու ձեռ­նո­ցով են: Բայց փո­ղո­ցում ա­հա­վոր է պատ­կե­րը, ա­պու­շի նման քայ­լում են՝ ու­րախ-զվարթ, ո՛չ սո­ցիա­լա­կան տա­րա­ծու­թյունն են պա­հում, ո՛չ հի­գիե­նա­յի տար­րա­կան կա­նոն­նե­րը: Ար­դեն շատ վա­խե­նա­լու վի­ճակ է:
-Կիլի­կյան Հա­յաս­տա­նի ան­կու­մը Ձեր գեր­դաս­տա­նի հա­մար ե­ղել է ոչ միայն ազ­գա­յին, այլև անձ­նա­կան ող­բեր­գու­թյուն, այս պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թյունն ինչ­պե՞ս է առ­նչ­վում Ձեր նախ­նի­նե­րի հետ:
-1919-ին՝ Ֆրան­սիա­կան ման­դա­տի ժա­մա­նակ, երբ հայ­կա­կան կող­մից Պո­ղոս Նու­բար Փա­շան վա­րում էր բա­նակ­ցու­թյուն­ներ, իմ մեծ պա­պը՝ Միհ­րան Տա­մա­տյա­նը, ե­ղել է Կի­լի­կիա­յի լիա­զոր ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը, ո­րին Ե­գիպ­տո­սից ու­ղար­կել են Կի­լի­կիա՝ որ­պես ա­մե­նայն հա­յոց ներ­կա­յա­ցու­ցիչ: Գի­տեք պատ­մու­թյու­նը, ա­մեն ինչ շատ վատ ա­վարտ­վեց, ֆրան­սիա­ցի­նե­րը դա­վա­ճա­նե­ցին հա­յե­րին, Քե­մալ Ա­թա­թուր­քի կողմն ան­ցան: Տա­մա­տյա­նը փոր­ձեց ան­կախ Կի­լի­կյան Հա­յաս­տան ստեղ­ծել, բայց ֆրան­սիա­ցի­նե­րը զեն­քե­րով ե­կան, բո­լո­րին պառ­լա­մեն­տից դուրս քշե­ցին, ձեր­բա­կա­լե­ցին, Տա­մա­տյա­նին նս­տեց­րին գնացք և հետ ու­ղար­կե­ցին: Մեծ մայրս շատ է պատ­մել ինձ կի­լի­կյան այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մա­սին: Շա­տերն են այդ ժա­մա­նակ գնա­ցել Կի­լի­կյան Հա­յաս­տան: Այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը շատ նման է մեր վեր­ջին տա­րի­նե­րի պատ­մու­թյա­նը: Երբ Հա­յաս­տա­նում ան­կա­խու­թյուն հռ­չակ­վեց, 1990-ա­կան­նե­րին շատ կարևոր մաս­նա­գետ­ներ ե­կան-լց­վե­ցին Հա­յաս­տան՝ նպա­տակ ու­նե­նա­լով ինչ-որ մի բան ա­նել հայ­րե­նի­քի հա­մար, ի­րենց մի­ջազ­գա­յին փոր­ձա­ռու­թյու­նից մի բան ներդ­նել Հա­յաս­տա­նում: Նույնն էլ այն տա­րի­նե­րին է ե­ղել: Տար­բեր տե­ղե­րից ե­կել են բժիշկ­ներ, ման­կա­վարժ­ներ, մշա­կույ­թի գոր­ծիչ­ներ: Թեր­թեր են ստեղ­ծել, կր­թու­թյամբ են զբաղ­վել, նույ­նիսկ թատ­րոն են բա­ցել: Մեծ մայրս ա­սում է, որ ֆրան­սիա­ցի­նե­րը ապ­շա­հար էին: Նրանք սպա­սել են, որ մի կո­տոր­ված ժո­ղո­վուրդ պի­տի տես­նեն, ո­րը բե­դուին­նե­րի նման ապ­րում է փո­ղոց­նե­րում, վրան­նե­րում: Բայց մեկ էլ տես­նում են բարձր ին­տե­լեկ­տուալ մի խավ, մար­դիկ, ո­րոնք հան­դի­սու­թյուն­ներ են կազ­մա­կեր­պում, ճա­ռեր են ար­տա­սա­նում մաք­րա­մա­քուր ֆրան­սե­րե­նով, դաշ­նա­մուր են նվա­գում: Մեծ մորս ա­մեն մի հի­շո­ղու­թյու­նը փոք­րիկ պատ­մու­թյուն է, վա­վե­րագ­րու­թյուն, ո­րի մա­սին շատ քիչ է խոս­վում: Եվ հի­մա էլ իմ մայրն է ա­մեն ան­գամ ա­խու­վախ ա­նում, երբ հի­շում է, թե ինչ­պես ենք կորց­րել Կի­լի­կիան, թե ինչ­պես է մեր ձեռ­քից գնա­ցել ծո­վե­զեր­քը, թե ինչ հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ կբաց­վեին մեր առջև, ե­թե ծով ու­նե­նա­յինք:
-Դուք ապ­րել եք աշ­խար­հի տար­բեր եր­կր­նե­րում՝ Ե­գիպ­տոս, Ա­մե­րի­կա, Ֆրան­սիա, Մեծ Բրի­տա­նիա, Հա­յաս­տան: Որ­տե՞ղ եք Ձեզ տա­նը զգում:
-Ոչ մի տեղ, թերևս: Ես Ե­գիպ­տո­սում եմ ապ­րել, բայց ե­գիպ­տա­ցի չեմ զգում ինձ: Ա­րաբ­նե­րի հետ գրե­թե շփում չու­նեինք: Գնում էինք դպ­րոց, դպ­րո­ցից հե­տո՝ ա­կումբ, ե­կե­ղե­ցի: Իմ մի­ջա­վայ­րում բո­լո­րը հա­յեր էին: Միշտ ա­սում եմ, որ ա­րաբ­նե­րը Ե­գիպ­տո­սում ոնց որ կի­նո­յի մաս­սով­կա լի­նեին: Դա կապ չու­ներ ինձ հետ: Դրա­նից հե­տո գնա­ցել եմ Կիպ­րոս, սո­վո­րել Մել­քո­նյան գի­շե­րօ­թիկ դպ­րո­ցում, որ­տեղ է­լի միայն հա­յեր էին շուրջս: Դուրս էլ չէինք գա­լիս դպ­րո­ցից, փակ գի­շե­րօ­թիկ դպ­րոց էր: Ես եր­կար ժա­մա­նակ հա­յի մի տե­սակ էի ճա­նա­չում՝ ե­գիպ­տա­հայ: Բայց հե­տո տե­սա, որ սի­րիա­հայ կա, ռու­սա­հայ կա, լի­բա­նա­նա­հայ կա, հու­նա­հայ կա, ո­րոն­ցից ա­մեն մե­կը տար­բեր մշա­կույթ է կրում, տար­բեր մտա­ծո­ղու­թյուն ու­նի, տար­բեր ա­վան­դույթ­ներ: Հե­տո ե­կա Հա­յաս­տան, մնա­ցի հինգ տա­րի, կո­մու­նիս­տա­կան աշ­խար­հը լավ ճա­նա­չե­ցի, բրեժնևյան «գե­ղե­ցիկ» օ­րերն ապ­րե­ցի այս­տեղ: Ե­թե ա­վար­տե­լուց հե­տո ո­րո­շեի մնալ Հա­յաս­տա­նում, կդառ­նա­յի սո­վե­տա­կան քա­ղա­քա­ցի, բայց սո­վե­տա­կան անձ­նագ­րով որևէ տե­ղա­շարժ չէիր կա­րող ա­նել, ճամ­փոր­դել, իսկ ես ու­զում էի աշ­խար­հը տես­նել: Կար նաև լեզ­վի հար­ցը: Ինչ­քան էլ որ մենք հինգ տա­րի ինս­տի­տու­տում սո­վո­րել էինք արևե­լա­հա­յե­րեն, արևե­լա­հա­յե­րե­նով խա­ղում էինք թատ­րո­նում, լե­զուն, ա­ռո­գա­նու­թյու­նը մաք­րում ան­ճշ­տու­թյուն­նե­րից, միևնույն է, ես հաս­կա­ցա, որ լեզ­վա­կան պատ­նե­շի պատ­ճա­ռով ինձ հա­մար հնա­րա­վոր չէ կա­րիե­րա ա­նել Հա­յաս­տա­նում, բա­ցի, թերևս, Հա­կոբ Պա­րո­նյա­նի պիես­նե­րում դե­րեր խա­ղա­լուց: Գնա­ցի Ե­գիպ­տոս, որ­տեղ նույն­պես իմ ա­ռո­գա­նու­թյան մեջ շե­ղում­ներ էին նկա­տում: Գի­տեի, որ Փա­րի­զը միակ լու­ծումն է ինձ հա­մար, ո­րով­հետև այն­տեղ դե­րա­սա­նա­կան աս­պա­րեզն ա­զատ է, լեզ­վա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րի պատ­ճա­ռով չեն փակ­վում դռ­նե­րը: Բայց ես չու­նեի հա­մա­պա­տաս­խան փաս­տաթղ­թեր և չէի կա­րող մնալ այն­տեղ: Նույն դժ­վա­րու­թյուն­ներն ու­նե­ցել եմ նաև Լոն­դո­նում, որ­տեղ փոր­ձել եմ ապ­րել եր­կու տա­րի: Հա­յաս­տա­նում ու­սա­նող ե­ղածս տա­րի­նե­րին մայրս և հայրս տե­ղա­փոխ­վել էին Ա­մե­րի­կա: Ես էլ գնա­ցի նրանց մոտ, դար­ձա Հայ­կա­կան ընդ­հա­նուր բա­րե­գոր­ծա­կան միու­թյան արևմտյան բա­ժան­մուն­քի գե­ղար­վես­տա­կան ղե­կա­վա­րը Լոս Ան­ջե­լե­սում: Չորս տա­րի մնա­ցի այն­տեղ, բայց շատ նեղ­ված, ո­րով­հետև ա­մեն ինչ սի­րո­ղա­կան մա­կար­դա­կի էր: Խոսքս ոչ այն­քան դե­րա­սան­նե­րին է վե­րա­բե­րում, որ­քան կազ­մա­կեր­պա­կան կող­մին: Հրա­ժա­րա­կան տվե­ցի, բայց բախտս բե­րեց, ո­րով­հետև սկ­սե­ցի աշ­խա­տել ա­մե­րի­կյան կի­նո­յում և հե­ռուս­տա­տե­սու­թյու­նում:
-Կար­ծեմ այն­քան էլ դյու­րին չէ այդ աս­պա­րեզ­նե­րում հայ­տն­վե­լը, չզար­մա­ցա՞ք, որ Ձեզ ըն­ձեռ­վեց նման հնա­րա­վո­րու­թյուն:
-Ես նման բան չէի պատ­կե­րաց­րել, կար­ծում էի, որ իմ ճա­կա­տա­գի­րը կապ­ված է սփյուռ­քա­հայ թատ­րո­նի հետ, ո­րը սի­րո­ղա­կան մա­կար­դա­կից պրո­ֆե­սիո­նա­լի բարձ­րաց­նե­լու միա­միտ ե­րա­զանքն ու­նեի: Բայց փաս­տո­րեն սկ­սե­ցի օ­տար շր­ջա­նա­կում աշ­խա­տել: Բայց քա­նի որ Ա­մե­րի­կան չէի սի­րում, աչքս միշտ Ֆրան­սիա­յի կողմն էր: Ե­գիպ­տո­սում ապ­րածս տա­րի­նե­րից սկ­սած՝ ֆրան­սիա­կան մշա­կույ­թի թո­ղած հետքն ինձ վրա շատ հզոր էր: Այդ մշա­կույ­թով եմ ես զար­գա­ցել Ե­գիպ­տո­սում, ֆրան­սե­րենն այն­տեղ եմ սո­վո­րել: Այն­տեղ բո­լոր օ­տար­նե­րը՝ հույն, հրեա, հայ, ի­րար հետ ֆրան­սե­րեն էին խո­սում: Այդ հի­մա է, որ անգ­լե­րեն են խո­սում մի­մյանց հետ: Ե­թե կարճ պա­տաս­խա­նեմ Ձեր հար­ցին՝ ես Ֆրան­սիա­յում և Հա­յաս­տա­նում ինձ հա­վա­սա­րա­պես տանն եմ զգում: Ա­մեն բան ո­րոշ­վում է լեզ­վի և մշա­կույ­թի ի­մա­ցու­թյամբ: Բայց Ֆրան­սիա­յում գոր­ծի ա­ռու­մով ա­վե­լի բա­վա­րար­ված եմ, ո­րով­հետև ինձ մշ­տա­պես դե­րեր են ա­ռա­ջար­կում, ես խա­ղում եմ: Այս­տեղ չեն ա­ռա­ջար­կում, ո­րով­հետև մտա­ծում են, որ վատ պի­տի խո­սեմ հա­յե­րեն: Շատ ի­զուր…
Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Դիտվել է՝ 10301

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ