Մանրամասն որոնում (արխիվ)
19.04.2024
 
Ավարտվել է Ռուսական կայսրության, իսկ հետո՝ Խորհրդային Միության, ապա նաև՝ Ռուսաստանի Դաշնության վերջին 300-350 տարիների պատմությունը Հյուսիսային Կովկասում, Անդրկովկասում և Կենտրոնական Ասիայում՝ ասել է Մերձավոր Արևելքի ռուսական ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին։ «Այսօր մենք Արևմուտքի հետ մեծ պատերազմի կիզակետում ենք, որտեղ հարցի գինը ոչ թե այս կամ այն ռազմաբազան է՝ այս կամ այն պատմական տարածաշրջանում, այլ Ռուսաստանի գոյությունն է, գուցե և՝ ողջ աշխարհի գոյությունը»,- նշել է նա։                
 
Նորություններ » Մի ողջ սերն­դի ա­ր­յու­նոտ­ված ճա­կա­տա­գիր (ըն­թեր­ցե­լով Սի­րուն Բաղ­դա­սա­ր­յա­նի «Մկր­տիչ Սարգ­ս­յա­նի վի­պագ­րու­թ­յու­նը» ու­սում­նա­սի­րու­թ­յու­նը)

Մի ողջ սերն­դի ա­ր­յու­նոտ­ված ճա­կա­տա­գիր (ըն­թեր­ցե­լով Սի­րուն Բաղ­դա­սա­ր­յա­նի «Մկր­տիչ Սարգ­ս­յա­նի վի­պագ­րու­թ­յու­նը» ու­սում­նա­սի­րու­թ­յու­նը)

Մի ողջ սերն­դի ա­ր­յու­նոտ­ված ճա­կա­տա­գիր (ըն­թեր­ցե­լով Սի­րուն Բաղ­դա­սա­ր­յա­նի «Մկր­տիչ Սարգ­ս­յա­նի վի­պագ­րու­թ­յու­նը» ու­սում­նա­սի­րու­թ­յու­նը)
11.09.2020 | 00:07
Մոտ կես դար բա­նա­սի­րու­թյան դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր ԿԻՄ Ա­ՂԱ­ԲԵ­ԿՅԱ­ՆԸ նվի­րյա­լի ջեր­մե­ռան­դու­թյամբ և ազն­վո­րեն ծա­ռա­յեց հայ գրա­կա­նու­թյա­նը։ ԵՊՀ բա­նա­սի­րա­կա­նի մի քա­նի սե­րունդ հի­շում է նրա ան­բռ­նազ­բոս, փո­թոր­կուն, հա­րուստ գի­տե­լիք­նե­րով ամ­փոփ դա­սա­խո­սու­թյուն­նե­րը, ո­րոն­ցով կրթ­վել են ի­րենք և ի­րենց հեր­թին կր­թել դպ­րո­ցա­հա­սակ նո­րա­հաս­նե­րին, իսկ գրա­կա­նա­գե­տի մե­նագ­րու­թյուն­նե­րը, ո­րոնց թե­մա­տիկ ընդ­գր­կու­մը ար­դի հայ գրա­կա­նու­թյան զար­գաց­ման մի­տում­ներն են և Հ. Օ­շա­կա­նի, Գ. Մա­հա­րու, Մ. Սարգ­սյա­նի, Բ. Հով­սե­փյա­նի, Հ. Մաթևո­սյա­նի և այ­լոց գրա­կան դի­ման­կար­նե­րի ստեղ­ծու­մը, ընդ­միշտ կու­ղեկ­ցեն ու­սում­նա­կան­նե­րին որ­պես դա­սագր­քեր և կյան­քի դա­սեր։
Ի հի­շա­տակ վեր­ջերս երկ­րա­յին կյանքն ա­վար­տած սի­րե­լի գիտ­նա­կա­նի, տպագ­րում ենք նրա ան­տիպ մի գրա­խո­սու­թյուն Ս. Բաղ­դա­սա­րյա­նի «Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի վի­պագ­րու­թյու­նը» գր­քի (2003) մա­սին, ո­րը լա­վա­գույնս բնո­րո­շում է Կիմ Ա­ղա­բե­կյա­նի ան­խո­տոր էու­թյունն ու դիր­քո­րո­շու­մը ժա­մա­նա­կա­կից հա­սա­րա­կա­կան հիմ­նա­հար­ցե­րի և տե­սա­կետ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ։
60-ա­կան թվա­կան­նե­րին մեր գրա­կա­նու­թյան մեջ տե­ղի ու­նե­ցավ ո­րա­կա­կան մեծ բա­րեշր­ջու­թյուն՝ պայ­մա­նա­վոր­ված հա­սա­րա­կա­կան կյան­քում կա­տար­ված տե­ղա­շար­ժե­րով։ Բա­րեշր­ջու­թյան այս երևույ­թը տե­սա­նե­լի է գե­ղար­վես­տա­կան գրա­կա­նու­թյան բո­լոր մար­զե­րում։ Լայն ա­ռու­մով գրա­կա­նու­թյու­նը ստանձ­նեց ի վե­րուստ ի­րեն վե­րա­պահ­ված դերն ու նշա­նա­կու­թյու­նը, փոր­ձեց մտ­նել բնա­կան հու­նի մեջ, ա­զատ­վել կաշ­կան­դիչ կա­ղա­պար­նե­րից։ Նոր դիր­քե­րից ար­տա­ցոլ­վե­ցին ու մեկ­նա­բան­վե­ցին պա­տե­րազ­մա­կան թե­մա­տի­կան, գյուղն ու գյու­ղա­ցիա­կան հոգ­սե­րը, քա­ղա­քա­յին կյան­քը, պատ­մա­կան անց­քերն ու ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը, ան­հա­տի ու հա­սա­րա­կու­թյան, ան­հա­տի ու պե­տու­թյան փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը, ժա­մա­նա­կա­կից մար­դու սո­ցիալ-բա­րո­յա­կան նկա­րագ­րի կազ­մա­վոր­ման պատ­մու­թյու­նը, նո­րո­վի բա­ցա­հայտ­վե­ցին նրա ան­ցած ճա­նա­պար­հի մի­գա­պատ կեռ­ման­նե­րը։ Հա­սու­նա­նում ու ամ­րա­կայ­վում էր մեծ ու սր­բա­զան կաս­կա­ծը՝ մինչ այդ դա­վա­նած «ճշ­մար­տու­թյան» փոր­ձարկ­ման նկատ­մամբ։ Ա­հա մտ­քի ու մտա­ծո­ղու­թյան մեջ տե­ղի ու­նե­ցած այս բե­կու­մը իր ա­ռա­ջին և ա­ռա­վել ամ­բող­ջա­կան ար­տա­հայ­տու­թյու­նը գտավ նաև պա­տե­րազ­մա­կան ար­ձա­կում։
Այս, և ոչ միայն այս, ա­ռու­մով ա­ռան­ձին հե­տաք­րք­րու­թյուն է ներ­կա­յաց­նում Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը, ո­րի քն­նու­թյանն է նվիր­ված Սի­րուն Բաղ­դա­սա­րյա­նի «Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի վի­պագ­րու­թյու­նը» մե­նագ­րու­թյու­նը (2003)։ Նշեմ նաև, որ գրա­կա­նու­թյան մեջ տե­ղի ու­նե­ցած վե­րո­հի­շյալ բա­րեշր­ջու­թյու­նը ա­ռաջ էր գնում բա­զում դժ­վա­րու­թյուն­ներ հաղ­թա­հա­րե­լու ճա­նա­պար­հով։ Քն­նա­դատ­վել էր Ստա­լի­նի ան­ձը, բայց ստա­լի­նիզ­մը բա­զում ստա­լի­նիկ­նե­րի մի­ջո­ցով շա­րու­նա­կում էր պա­հել իր ան­բա­րո­յա­կան գո­յու­թյու­նը։
Մկր­տիչ Սարգ­սյանն այն գրող­նե­րից է, որ իր գե­ղար­վես­տա­կան ար­ձա­կը զու­գա­հե­ռել է տե­սա­կան հիմ­նա­վո­րում­նե­րով։ Մի ա­ռի­թով նա գրում է. «Մենք դեռևս չենք մո­ռա­ցել «ան­կոնֆ­լիկ­տայ­նու­թյան» վայ­րի­վե­րո թե­զը, երբ գե­ղար­վես­տա­կան եր­կից վտար­ված կոնֆ­լիկ­տը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, պատ­ժում էր գրա­կա­նու­թյա­նը՝ այս ան­գամ իս­կա­կան, ան­կեղծ կոնֆ­լիկտ դառ­նա­լով ի­րա­կա­նու­թյան և գրա­կա­նու­թյան միջև։ Մենք լավ ենք հի­շում նաև գու­նա­զարդ­ման այն վնա­սա­կար մի­տու­մը, երբ գրա­կան հաս­տա­բեստ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րում, ա­ռան­ձին «լա­վա­տես» գրող­նե­րի կամ­քով, մեր զին­վոր­նե­րը ճա­ռեր ար­տա­սա­նե­լով և ժպի­տը եր­ջա­նիկ դեմ­քե­րին՝ մեռ­նում էին, բնավ հոգ չտա­նե­լով այս գե­ղե­ցիկ ու սքան­չե­լի աշ­խար­հից հե­ռա­նա­լու մա­սին։ Չենք մո­ռա­նում այն եր­կե­րը, ո­րոն­ցում, հե­ղի­նակ­նե­րի թեթև ձեռ­քով, մեր զին­վոր­նե­րը սա­կա­վա­րյու­նու­թյու­նից՝ մի կա­թիլ ան­գամ ա­րյուն չէին ծախ­սում հաղ­թա­նա­կի սի­րույն»։ Նշենք նաև, որ Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի հե­րոս­նե­րը բո­լոր պա­րա­գա­նե­րում ա­պա­վի­նում են դե­պի հայ­րե­նի ե­զերք­նե­րը ձգ­վող ա­նա­պա­կան կա­րո­տին, և որ այս գրո­ղի մոտ ի­րա­կա­նու­թյան գե­ղար­վես­տա­կան մարմ­նա­վոր­ման ան­հա­տա­կան ըն­կա­լու­մը ներ­դաշ­նակ­վում է երևույ­թը ի­մաս­տա­վո­րե­լու մեր ժո­ղովր­դի հո­գե­բա­նու­թյանն ու կեն­սա­փոր­ձին։ Վի­գեն Խե­չու­մյա­նի խոս­քե­րով ա­սած՝ Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի «ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րում ներ­կա է սե­փա­կան հայ­րե­նի­քի մշ­տա­կան զգա­ցո­ղու­թյու­նը»։ Պա­տե­րազ­մի թե­մա­յին նվիր­ված վե­պե­րի մեջ ու­սում­նա­սի­րո­ղը հեն­վում է գրո­ղի ստեղ­ծած մարդ­կա­յին բնա­վո­րու­թյան այն գծե­րի վրա, ո­րոնք պայ­մա­նա­վո­րում են Սարգ­սյան-գրո­ղի ո­ճա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը։ Մ. Սարգ­սյա­նի Զին­վո­րի ան­հա­տա­կան ող­բեր­գու­թյու­նը վե­րա­ճում և դառ­նում է մի ողջ սերն­դի ա­րյու­նոտ­ված ճա­կա­տա­գիր։ Իս­կա­պես ա­րյու­նոտ են գրո­ղի պա­տե­րազ­մա­կան հու­շե­րը («Չմա­կարդ­վող ա­րյուն») և դժ­վար ու անհ­նա­րին է պա­տու­մի է­ջե­րը զերծ պա­հել ար­ցուն­քի խո­նա­վու­թյու­նից։ Պա­տե­րազ­մա­կան ի­րա­կա­նու­թյան դա­ժա­նու­թյունն այն­քան խիստ է, որ գրողն ան­կա­րող է ի­րեն դուրս դնե­լու դեպ­քե­րի ըն­թաց­քից, իսկ այդ դեպ­քերն անց­կաց­նե­լու սե­փա­կան սր­տի մի­ջով՝ նշա­նա­կում է գրել ա­րյու­նոտ­ված, ար­ցուն­քոտ­ված գր­չով, խոս­քը տար­րա­լու­ծել ա­րյան դառ­նու­թյան և ար­ցուն­քի ա­ղիու­թյան մեջ։ Այ­սօ­րի­նակ ո­ճը բնա­կան դրսևո­րումն է գրո­ղի հո­գե­խառն­ված­քի, ո­րի ա­կուն­քը սե­փա­կան ժո­ղովր­դի ճա­կա­տագ­րի մեջ է։ Նրա հե­րոս­նե­րը հա­յեր են՝ «Հա­յաս­տան աշ­խար­հից, հա­յա­շեն ու հա­յա­շատ վայ­րե­րից, Լեռ­նա­յին ու դաշ­տա­յին Ղա­րա­բաղ­նե­րից, հին ու նոր Նա­խիջևան­նե­րից, Ջա­վախ­քից, Թիֆ­լի­սից և Բաք­վից, Ղրի­մից ու Հյու­սի­սա­յին Կով­կա­սից, ա­մեն տե­ղից... Բո­լո­րի հո­գում և աչ­քե­րի դեմ՝ լեռ­ներ...» («Ճա­կա­տագ­րով դա­տա­պարտ­ված­նե­րը»)։ Այս կար­գի ման­րա­մաս­նե­րի հա­մա­տե­ղու­մով Ս. Բաղ­դա­սա­րյա­նը ո­րո­շա­կիաց­նում է գրո­ղի ո­ճա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներն ու մարդ­կա­յին խառն­ված­քը, ուր­վագ­ծում Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խար­հի սահ­ման­նե­րը։ Նյու­թի ներ­կա­յաց­ման նրա դաս­դա­սու­մը, ա­սել է թե ու­սում­նա­սի­րու­թյան կա­ռուց­ված­քը, կա­տար­ված է տրա­մա­բա­նա­կան ա­մուր հիմ­քի վրա։ Այն բաղ­կա­ցած է նե­րա­ծու­թյու­նից, հինգ գլուխ­նե­րից և վեր­ջա­բա­նից։ Նե­րա­ծու­թյան մեջ հե­ղի­նա­կը ներ­կա­յաց­նում է գրո­ղի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ճա­նա­պար­հի պատ­մու­թյու­նը՝ զու­գա­հեռ անդ­րա­դառ­նա­լով մեր վե­րո­հի­շյալ դի­տար­կում­նե­րին, մարդ­կա­յին խառն­ված­քին և ո­ճա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին և նաև վե­պե­րի հրա­տա­րակ­մանն ու­ղեկ­ցող կար­ծիք­նե­րին։ Ա­մե­նայն ման­րա­մաս­նու­թյամբ ներ­կա­յաց­րել է ի­րե­նից ա­ռաջ ե­ղած գրա­կա­նա­գի­տա­կան նյու­թը, արժևո­րել այն։ Ա­ռա­ջին գլու­խը նվիր­ված է գրո­ղի վի­պագ­րու­թյան ա­ռա­ջին փոր­ձե­րին, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո­րո­նում­նե­րի ար­դյուն­քում հայտ­նա­բեր­ված գե­ղար­վես­տա­կան նոր յու­րա­ցում­նե­րին և պա­տե­րազ­մա­կան ար­ձա­կի քն­նու­թյա­նը, մաս­նա­վո­րա­պես «Կյան­քը կրա­կի տակ» (1963) և «Ճա­կա­տագ­րով դա­տա­պարտ­ված­նե­րը» (1967) վե­պե­րին։ Երկ­րոր­դը նվիր­ված է «Խա­ղա­ղու­թյուն պա­տե­րազ­մից ա­ռաջ» (1981) և «Չմա­կարդ­վող ա­րյուն» (1985) վե­պե­րի քն­նա­բա­նու­թյա­նը։ Ընդ­հա­նուր գծե­րով քն­նու­թյան են­թար­կե­լով վե­րո­հի­շյալ վե­պե­րը` հե­ղի­նա­կը հան­գում է վեր­լու­ծու­թյուն­նե­րից ա­ծանց­վող հիմ­նա­վոր եզ­րա­հան­գում­նե­րի։ Կոնկ­րետ այս պա­րա­գա­յում նա, միտ­քը ընդ­հան­րաց­նե­լով, սահ­մա­նագ­ծում է գրո­ղի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեն­սագ­րու­թյան մի ա­ռան­ձին հատ­ված, ո­րով ա­վարտ­վում է «պա­տե­րազ­մա­կան թե­մա­յի գե­ղար­վես­տա­կան պատ­կե­րը» և այն ըն­կա­լում իբրև «...յու­րա­տե­սակ վեր­ջա­բան, ուր գրո­ղը կար­ծես ամ­փո­փում է պա­տե­րազ­մա­կան սյու­ժե­նե­րի գոր­ծո­ղու­թյունն ու փի­լի­սո­փա­յա­կան ընդ­հան­րա­ցու­մը»։
Ա­ռանձ­նա­պես հիա­նա­լի տպա­վո­րու­թյուն է թող­նում եր­րորդ գլու­խը՝ «Քաջ Նա­զար» հե­քիաթ-վե­պի քն­նու­թյու­նը։ Գրա­կա­նա­գե­տը հմ­տո­րեն հա­մադ­րում, զու­գա­հե­ռում է հայտ­նի հե­քիա­թի տար­բեր հե­ղի­նակ­նե­րի կող­մից կա­տար­ված մշա­կում­նե­րը, ըն­դգ­ծում գրող­նե­րի աշ­խար­հա­յաց­քա­յին և ժա­մա­նա­կի, մի­ջա­վայ­րի, հա­սա­րա­կա­կան կյան­քի հո­գե­բա­նա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րով պայ­մա­նա­վոր­ված տար­բե­րու­թյուն­նե­րը՝ հաս­նում հա­մա­պա­տաս­խան ընդ­հան­րա­ցում­նե­րի։ Ճշ­մար­տու­թյուն ո­րո­նող ստա­խոս­նե­րի, ար­դա­րու­թյուն փնտ­րող ա­նար­դար­նե­րի, լույ­սի մա­սին ճա­մար­տա­կող հոգևոր կույ­րե­րի ու­ղեկ­ցու­թյամբ է գահ բարձ­րա­նում Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի Քաջ Նա­զա­րը։ Ս. Բաղ­դա­սա­րյա­նը ցույց է տա­լիս, թե ինչ­պի­սի «փա­փուկ» ան­ցում­նե­րով է Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի հե­րո­սը հե­քիա­թի ան­հա­վա­նա­կա­նու­թյան դաշ­տից փո­խադր­վում ի­րա­կան պայ­մա­նա­կա­նու­թյան դաշ­տը, ինչ­պես է օգ­տա­գոր­ծում դիպ­վա­ծը, բախ­տը, ժո­ղովր­դի ամ­բո­խաց­ման պա­հը և ի­րեն հռ­չա­կում... թա­գա­վոր։ Վերևում հի­շա­տակ­ված ճշ­մար­տու­թյուն ո­րո­նող ստա­խոս­նե­րը, ար­դա­րու­թյուն փնտ­րող ա­նար­դար­նե­րը, լույ­սի մա­սին ճա­մար­տա­կող հոգևոր կույ­րերն են ու­ղեկ­ցում Նա­զա­րին «փառ­քի աս­տի­ճան­նե­րով դե­պի վեր»։ Հե­ղի­նա­կը գտ­նում է, որ «բո­լոր պա­տում­նե­րում էլ բախ­տը ժպ­տում է Նա­զար­նե­րին» և այդ նող­կա­լի թշ­վա­ռը, կր­կես­նե­րում չհա­մա­կարգ­ված ծաղ­րա­ծուն «փի­լի­սո­փա­յում է». «Բախտ ու­նե­ցող վախ­կո­տը հա­զար հե­րոս ար­ժե, բախտ չու­նե­ցող հե­րո­սը նա­հա­տակ է»։ Սա ար­դիա­կան պատ­կեր է, որ­տեղ իշ­խա­նու­թյան հա­սած Նա­զա­րը նաև «ան­սահ­ման ա­պե­րախտ է» և պատ­րաստ է սրա­ծե­լու ի­րեն գահ բարձ­րաց­նող­նե­րին, ա­տում ու ար­հա­մար­հում է ժո­ղովր­դին։
Միջ­նա­դա­րը միշտ էլ ե­ղել է Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նում, և պա­տա­հա­կան չէ, որ նրա ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խար­հում հա­ճախ ենք հան­դի­պում այդ շր­ջա­նի ա­ռան­ձին երևույթ­նե­րի ծեգ­ծե­գում­նե­րին։ Նրա հե­րոս­նե­րից մե­կի զգա­ցո­ղու­թյուն­նե­րը հրա­վառ­վում են միջ­նա­դա­րի քնա­րեր­գու­թյամբ, բո­ցա­վա­ռում նրա երևա­կա­յու­թյու­նը՝ Շա­մի­րա­մի ա­րյան վրն­ջո­ցով ու մարմ­նի կա­րո­տով, Նա­րե­կա­ցին՝ ան­հա­սին հաս­նե­լու աստ­վա­ծա­յին մոր­մո­քով, Քու­չա­կը՝ սի­րո ա­ղեր­սան­քով, Սա­յաթ-Նո­վան՝ մարմ­նի ու հո­գու ան­հաշտ պայ­քա­րով լից­քա­վո­րում են ե­րի­տա­սարդ հե­րո­սի (Պարգևի) զգա­յու­թյուն­նե­րի աշ­խար­հը («Բարև, բա­րի արև», 1973)։
«Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցի» պատ­մա­վե­պը Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի նե­րաշ­խար­հում խմոր­վում էր վա­ղուց։ Այն ի­րո­ղու­թյուն դար­ձավ 1989-ին։ Ս. Բաղ­դա­սա­րյա­նը ճշ­մա­րիտ ե­լա­կե­տից է մո­տե­նում վե­պի քն­նու­թյա­նը, գտ­նե­լով, որ «Նա­րե­կա­ցու կեր­պա­րի հետ հե­ղի­նա­կին զբա­ղեց­րել է նաև ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի դրա­ման։ Հենց այս դրա­ման է ե­ղել պատ­ճա­ռը, որ բազ­մա­թիվ դեպ­քեր բեկ­վել են խո­շոր ան­հա­տի մեջ, ի­մաս­տա­վոր­վել նրա ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան մեջ, դար­ձել նրա գոր­ծու­նեու­թյան ա­ռանց­քը»,- գրում է նա և ա­պա շա­րու­նա­կում՝ այդ վե­պը պետք է դի­տար­կել «հայ գրա­կա­նու­թյան լա­վա­գույն պատ­մա­կեն­սագ­րա­կան վե­պե­րի շար­քում, ո­րով­հետև նրա մեջ հայ ան­ցյա­լը ոչ միայն վե­րար­տադր­ված ու գնա­հատ­ված է, այլև այդ ֆո­նի վրա պատ­կեր­ված է Նա­րե­կա­ցու գե­ղար­վես­տա­կան կեր­պա­րը»։ Նա­րե­կա­ցու կեր­պա­րը բարձ­րա­նում է սի­րո կր­քի, ան­հա­սին հաս­նե­լու բուռն, ան­հատ­նում տեն­չե­րի վրա. վի­պա­կան պա­տու­մի մեջ Նա­րե­կա­ցու կեր­պա­րը վե­րա­ճում է մե­ծա­գույն Սի­րա­հա­րի, որ իր զգա­յու­թյուն­նե­րը վս­տա­հում է իր գր­չին, բարձ­րա­նում, Օ­շա­կա­նի բա­ռե­րով ա­սած՝ «զգա­յու­թյան մշու­շոտ ու վտան­գա­վոր գա­գաթ­ներ»։ Սերն ու սի­րո կիրքն են նրան մղում ծո­վե­րը՝ մե­լա­նի, ան­տառ­նե­րը՝ ե­ղե­գի վե­րա­ծե­լու վշ­տա­հար տա­ռա­պան­քին։ Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի Նա­րե­կա­ցին ու­ղեն­շում է մար­դու կա­տա­րե­լու­թյան հաս­նե­լու լու­սե­ղեն ճա­նա­պար­հը։
Գրո­ղի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան նվա­ճում­նե­րի մեջ ա­նու­րա­նա­լի է հայ­րե­նի ե­զեր­քի և նրա մարդ­կանց նիս­տու­կա­ցի գե­ղար­վես­տա­կան ի­մաս­տա­վո­րու­մը, որ այդ նույն ե­զեր­քին նվիր­ված մե­ծար­ժեք պատ­կեր­նե­րի մեջ գրա­վում է ընդ­գծ­ված տա­րածք և ըն­կալ­վում իբրև զուտ սարգ­սյա­նա­կան, ինք­նա­տիպ, անշ­փո­թե­լի պատ­կեր, որ­տեղ բախ­վում են հին ու նոր բա­րո­յա­բա­նա­կան ըմ­բռ­նում­նե­րը, ցո­լա­նում հայ­րե­նի քա­ղա­քի հե­րո­սա­կան դր­վագ­նե­րը, այդ քա­ջա­կո­րով մարդ­կանց հե­րո­սա­կան պայ­քա­րը թուրք բռ­նա­կալ­նե­րի դեմ («Խաչ­ված քա­ղա­քը», 1996)։ Այս պատ­մա­վե­պը վեր­լու­ծու­թյան է են­թարկ­վում հին­գե­րորդ գլ­խում, որն էլ ա­վարտ­վում է Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի վեր­ջին վե­պի՝ «Դա­րա­վեր­ջի հայ»-ի (1999) քն­նու­թյամբ։
Գրո­ղի վի­պաշ­խար­հը թող­նում է մեկ ամ­բող­ջա­կան կա­ռույ­ցի տպա­վո­րու­թյուն։ Գր­քում կան բազ­մա­թիվ վեր­լու­ծա­կան է­ջեր, ո­րոնք վկա­յում են գրա­կա­նա­գե­տի գրա­կան բարձր ճա­շա­կի, վեր­լու­ծա­կան հա­րուստ մտ­քի, նուրբ ու խո­րունկ դի­տար­կում­նե­րի մա­սին... Եվ սա­կայն, ու­զում ենք շա­րու­նա­կել մեր մտո­րում­նե­րը մի շատ կարևոր խնդ­րի շուրջ՝ գրա­կա­նու­թյու­նը պա­հա­ծո­յաց­ված երևույթ չէ։ Ա­ռողջ գրա­կա­նու­թյու­նը միշտ էլ մնում է շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ և իր բա­րե­րար նպաս­տը բե­րում ա­պա­գա սե­րունդ­նե­րի հո­գե­կերտ­ված­քի, զգաց­մունք­նե­րի, բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան մշա­կույ­թի կազ­մա­վոր­ման գոր­ծին։
Պա­տե­րազ­մա­կան թե­մա­յով գր­ված ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի հե­ղի­նակ­նե­րը ի­րենց եր­կե­րում միշտ էլ կարևո­րել են թի­կուն­քի խն­դիր­նե­րը՝ քաջ գի­տե­նա­լով, որ ու­ժեղ բա­նակ­նե­րը ու­ժեղ են լի­նում թի­կուն­քով։ Պա­տե­րազ­մի ա­ռա­ջին գիծն անց­նում է թի­կուն­քի մի­ջով՝ կար­ծես այս­պես է բա­նաձևում խնդ­րի կարևո­րու­թյու­նը Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նը։ Սրա կող­քին նա խո­րա­պես կարևո­րում է ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան խն­դի­րը։ Եղ­բայ­րու­թյան ուխ­տին իր հա­վա­տար­մու­թյու­նը հաս­տա­տե­լու հա­մար ինչ­քան ա­րյուն պի­տի տար հայ ժո­ղո­վուր­դը։ Հայ ռազ­մա­գե­րի­նե­րը «Ճա­կա­տագ­րով դա­տա­պարտ­ված­նե­րը» վե­պում հար­կադր­ված են ի­րենց նվիր­վա­ծու­թյունն ա­րյու­նով հաս­տա­տե­լու դա­ժան պար­տադ­րան­քին։ Պար­տի­զա­նա­կան խմ­բե­րի հս­կո­ղու­թյամբ տե­ղի են ու­նե­նում հա­վա­տի ստուգ­ման ան­հա­վա­սար ճա­կա­տա­մար­տեր, ո­րոնց ըն­թաց­քում տա­լիս են բազ­մա­թիվ զո­հեր։ Լե­գեո­նը կռ­վում է ա­րյուն տա­լով։ Լե­գեո­նը կռ­վում է մինչև վեր­ջին մար­դը, նոր փոր­ձու­թյու­նով հաս­տա­տում սե­փա­կան ժո­ղովր­դի «ա­րյան ի­րա­վուն­քը» (Մկր. Սարգ­սյան)։ «Եղ­բայ­րու­թյան ուխ­տեր»՝ մեր ժո­ղովր­դի այդ ուխ­տե­րի նկատ­մամբ ու­նե­ցած սր­բա­զան հա­վա­տը միշտ էլ բա­ղադր­վել է ուխ­տա­կից­նե­րի նենգ ու դա­վա­դիր խա­ղե­րով։ Գրա­կա­նա­գե­տը ճշգր­տո­րեն պահ­պա­նել է իր իսկ դրած վեր­նագ­րի սահ­ման­նե­րը։ Նրա այս ա­ռա­վե­լու­թյու­նից ա­ծանց­վել է մի՝ ոչ թե թե­րու­թյուն, այլ թե­րա­սա­ցու­թյուն։ Այս­պես, Մկր­տիչ Սարգ­սյանն ու­նի հրա­շա­լի պատմ­վածք­ներ, ո­րոնք ներ­քին թե­լե­րով կապ­ված են կռ­վող զին­վո­րի հե­տա­գա ճա­կա­տագ­րի հետ և նույ­նիսկ ա­կունք են հան­դի­սա­ցել վե­պե­րի հա­մար։ Հի­շենք «ճա­կա­տագ­րով դա­տա­պարտ­ված» զին­վո­րին նվիր­ված «Խնդ­րում եմ չմո­ռա­նալ» պատմ­ված­քը։ Մի ա­նի­մաստ քմա­հա­ճույ­քով, քստմ­նե­լի մտա­ծո­ղու­թյամբ նրա կյան­քի հե­րո­սա­պա­տու­մը գնա­հատ­վեց որ­պես հայ­րե­նի­քի... դա­վա­ճա­նու­թյուն։ Այս ճա­նա­պար­հով ան­ցած զին­վոր­նե­րը, խտաց­նե­լով ան­հան­ցանք հան­ցա­գործ­նե­րի շար­քե­րը, դա­տա­պարտ­վե­ցին մի ա­հեղ տա­ռա­պան­քի, ո­րի ա­ռաջ կա­րող են խո­նարհ­վել արևել­քի դա­հիճ­ներն ան­գամ։ Մկր­տիչ Սարգ­սյա­նի «Մեր հնե­րը» պատմ­վածք­նե­րի շար­քում կան, իս­կա­պես, թու­մա­նյա­նա­կան ու­ժի պա­տում­ներ, և, վեր­ջա­պես «Սա­լյու­տո, Ի­տա­լիա» հրա­շա­լի հու­շագ­րու­թյան մեջ հե­ղի­նա­կի տա­ղան­դը երևում է նոր կող­մե­րից։ Նա երևույթ­նե­րը քն­նու­թյան է դնում հայ մար­դու տե­սան­կյու­նից։ Նրա խն­դու­թյան և ու­րա­խու­թյան մեջ մշ­տա­պես առ­կա է մի մեծ մտա­հո­գու­թյուն. այդ մտա­հո­գու­թյու­նը տե­սա­նե­լի է, մա­նա­վանդ «Դա­րա­վեր­ջի հա­յը» վե­պում։ Ինչ­պես ենք վար­վում մեր ա­մո­թը մեր ե­րե­սից մաք­րող Ան­կա­խու­թյան հետ. հաղ­թած բա­նա­կի գե­նե­րալ­ներ, ղե­կա­վար պաշ­տոն­ներ գրա­ված, ճշ­մար­տու­թյան մա­սին ճա­մար­տա­կող­ներ, ինչ­պի­սի վե­րա­բեր­մունք եք դրսևո­րում ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ, հաղ­թած զին­վո­րի նկատ­մամբ։ Գր­քի է­ջե­րում այս կար­գի հար­ցադ­րում­նե­րից նկատ­վում է ո­րո­շա­կի շր­ջան­ցում, նկատ­վում է ո­րո­շա­կի կաշ­կանդ­վա­ծու­թյուն։ Այս մո­տե­ցում­նե­րը բա­ցատ­րե­լի են, բայց ոչ եր­բեք ար­դա­րա­ցի։ Գրա­կա­նա­գե­տի քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­մար­ձա­կու­թյու­նը պի­տի զու­գա­հեռ­վի, զու­գակ­շռ­վի գրո­ղի քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­մար­ձա­կու­թյան հետ։ Սրանք ցան­կու­թյուն­ներ են, ո­րոնց առ­կա­յու­թյամբ մե­նագ­րու­թյու­նը ա­վե­լի կշա­հեր։
Կիմ Ա­ՂԱ­ԲԵ­ԿՅԱՆ
Դիտվել է՝ 2897

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Մեծ խաղը շարունակվելու է՝ առանց հայկական գործոնը հաշվի առնելու

Դեռևս վաղ է համակողմանիորեն գնահատել ռուս խաղաղապահների ելքը Արցախից՝ տեղեկատվության սղության պատճառով: Վարկածները, հիփոթեզները շատ են...

Սոցցանցային գրառումներ

Չլինի՞ մեր օրերում էլ ծառի հետևից մեկն ու մեկը մի անօրինական բան է արել
Չլինի՞ մեր օրերում էլ ծառի հետևից մեկն ու մեկը մի անօրինական բան է արել

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը
Եվրասիականության թուրքական բաղադրիչը

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
Բիզնես համագործակցություն պետության հովանու ներքո
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.