Կաթողիկոսական նոր Վեհարանի կառուցումը

1909 թ․ վերջին Եզնիկ ավագ քահանա Երզնկյանը իր խմբագրած «Հովիւ» շաբաթաթերթում գրեց․ «Ով առիթ է ունեցել լինել ս. Էջմիածնում և տեսնել Վեհարանը, ուր բնակուել են հայ ժողովրդի համազգային ներկայացուցիչները և դեռ այսօր էլ բնակւում է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, նա անշուշտ նկատած կը լինի, որ այդ շէնքը մի կենդանի նախատինք է հայ ժողովրդի համար, մասնաւորապէս մեզ՝ ռուսահայոցս համար: Այն նուիրական անձը, որին ամբողջ ազգը համազգային ընտրութեամբ հրաւիրում է իր գերագոյն հոգևոր ներկայացուցչութեան և ազգային եկեղեցին էլ այնպիսի շուքով ու խորհրդաւորութեամբ նուիրագործում է Մայր Աթոռ կոչուածի անձնաւորութիւնը, այդ նուիրական անձը միայն մի քանի աղքատ ու մութ կիսախոնաւ խուցեր ունի իր տրամադրութեան ներքոյ, խուցեր, որոնք ամեն մի քաղաքացու հեգնական ժպիտը կարող են շարժել:

Երբ որևէ բարձրաստիճան կամ սոսկ հաւատացեալ այցելութեան է գնում ս. Էջմիածին, մեծ է նրա հիասթափութիւնը՝ դիտելով Վեհարանը: Օտարներից շատերը գուցէ երազում են այնտեղ մի արքայավայել պալատ կամ Հռոմի պապի վեհարանը տեսնել:

Մայր Աթոռի միաբանութեանը շատ անգամ պէտք է վիճակուած լինի կարմրել հայ ժողովրդի փոխարէն: Աւելի յարմար դրութեան մէջ չպէտք է զգայ իրան Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, երբ ստիպուած է հիւրընկալել Վեհարանի յարկի տակ այս ինչ կամ այն ինչ նշանաւոր անձին՝ յաճախ արքայական տների հիւրերին: Այսօր պ. Աղէքսանդր Մանթաշեանի շնորհիւ այդ ազգային նախատինքն էլ վերանում է և մօտ ապագայում Մայր Աթոռը կունենայ մի նոր Վեհարան, որ պատիւ կը բերէ թէ հայ ազգին և թէ մանաւանդ մեր ազգային մեծանուն բարերարին: Պ. Աղէքսանդր Մանթաշեանի այս նոր մեծագործութիւնը գալիս է ապացուցելու, որ հայ ժողովուրդը իրաւունք ունի բացառիկ յարգանք տածելու դէպի Մանթաշեանի անձնաւորութիւնը»: Այս վիճակը ամոթալի էր նաև Ալ․ Մանթաշյանցի համար։ Նա տրամադրեց 250 հազար ռուբլի ու անհապաղ ճարտարապետներից և այլ մասնագետներից կազմված մի խումբ ուղարկեց Ս․ Էջմիածին։ Արդեն կես տարի անց՝ 1910 թ․ հունիսի 6-ին, բազմաթիվ հյուրերի և ժողովրդի հոծ բազմության ներկայությամբ, տեղի ունեցավ Վեհարանի նոր շենքի հիմնարկեքի հանդիսավոր արարողությունը։ Հիմքում դրվեց մի պղնձյա տախտակ՝ հետևյալ փորագրությամբ․ «Յամի Տեառն 1910 եւ Հայոց ՌՅԾԹ-ի 6 ամսեանն յունիսի, յաւուր հրաշափառ տօնի Հոգեգալստեան, ի թագաւորութեան Նիկօլա Բ կայսեր Համայն Ռուսիոյ, ի փոխարքայութեան Կովկասու կոմս Իլլարիoն Իվանովիչ Վորոնցով-Դաշկովի եւ ի հայրապետութեան Տ. Տ. Մատթէոս Բ կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց, հիմն արկաւ Վեհարանիս՝ ծախիւք եւ արդեամբք Մեծագործ Բարերարին՝ Աղեքսանդրի Յ. Մանթաշեանցի»:

Ապա հաջորդեց ճաշկերույթ, որի ժամանակ հնչեցին ելույթներ, առաջարկվեցին կենացներ, իսկ Բենիկ վարդապետը ասաց․ «Այսօրվայ տօնական հանդիսին Հայոց ալեզարդ Հայրապետը բազկատարած դէպի երկինք ս. Երրորդութեան հովանին էր խնդրում իր ժողովրդի և Էջմիածնի ու նրա հաստատութեանը յարատևութիւն խնդրելով: Ճարտարապետը վեմ քարը դրաւ նոր շէնքի հիմքում, բարերար Մանթաշեանը իր աշխատանքի արդիւնք ոսկին, իսկ Հայոց Հայրապետը իր օրհնութիւնը: Այդ խորհրդաւոր վայրկեանին իմ գլխովս պէս-պէս ուրախ ու տխուր մտքեր անցան ու ինքս ինձ հարց տուի. «Հայ ազգ, արդեօք դու ի՞նչ դրիր այս շէնքի հիմքում: Երկրային մի ս. Երրորդութիւն՝ ճշմարտութիւն, բարութիւն ու գեղեցկութիւն քո սրտիցդ հանեցիր ու դրիր նրա հիմքում»: Երբ կան սրանք շէնքերի հիմքում, չի գայ այն օրը, որ հնագէտի բրիչը փորէ հիմքը աւերակի և պղնձեայ տախտակը հանելով ուսումնասիրէ, իմանայ, թէ ով է շինել այս շէնքը և ինչ շէնք է եղել սա: Հայ ազգ, իմ հոգիս այդ վայրկեանին բազկատարած աղօթում էր, որ գեղեցկութիւնը, բարութիւնը և ճշմարտութիւնը քեզ հետ, քեզ հովանի լինեն: Չես խորտակվի, եթէ դրանք են կեանքիդ հիմքը. քո կենացը»: Ավելորդ է ասել․ որ Ալ․ Մանթաշյանցը իր այս Աստվածահաճո գործի ավարտը չտեսավ, քանզի շինությունն ավարտվեց 1914-ին։ Սկսված Առաջին աշխարհամարտի և հայոց ցեղասպանության ժամանակ շուրջ 30 հազար փախստականներ պատսպարվեցին Ս․ Էջմիածնում՝ Գևորգյան ճեմարանում, Ներսեսի լճակի ափերին և նորավարտ Վեհարանում:

Խաչատուր Դադայան

Հեղինակի նյութեր

• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք
• «Զի ուր գանձն ձեր է, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»
• «Նա չէր մոռանում մեր ազգային հիմնարկները»
• «Հայ վաճառականնե՛ր, ձեր փառքի տունը, ուր անմահ կը մնաք, ձեր տառապեալ հայրենիքն է»
• «Նավթարքան» և Անմահը
• Երեք Ալեքսանդր. Խաչատուր Դադայան
• Ռուսաց Պյոտր I ցարը և հայ վաճառական Պետրոս Ապրոն
• «Հացի արքան»՝ ռուսների Մանթաշյանցը
• «Քո քսակը ազգի շտեմարանն է»
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանը և հայերը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց - 180

Մեկնաբանություններ