«Լավ սովորիր, որ լավ ապրես»․ պաստառային քարոզ կամ ուղեղների ստերջացման գործիք

Էսօր կառավարության հերթական նիստն էր, ավելի ճիշտ՝ Նիկոլի հերթական նախընտրական քարոզարշավը, այլապես անտրամաբանական է, թե ինչի՞ է Նիկոլը 44 րոպե թվարկում «Ծիծեռնակ», «Ձնծաղիկ», «Կակաչ» ու «Հասմիկ» մսուր-մանկապարտեզներում գույք առնելը, դպրոցներում լաբորատորիաներ սարքելն ու ջանապարհների լուսարձակում ապահովելու դրվագները։ Սրանք պետության, տվյալ դեպքում կառավարության առաջ դրված պարտավորություններ են, որոնք նրանք պարտավոր են կատարել։ Ասել է թե՝ դրանք հենց այնպես չի տիրաժավորում, ուղղակի հանրությանը ցուցյ է տալիս, թե ինչքան «պուպուշ են իրենք» ու ինչքան «շատ են մտածում մարդկանց կենսամակարդակը բարձրացնելու համար»։ Այլ կերպ ասած՝ թանկով ծախում է պետբյուջեով արվածը։ Բայց սրա մասին չէ, որ ցանկանում եմ խոսել։

Նիստի կուլմինացիան Նիկոլի կողմից սեղանին բարձրացրած «Լավ սովորիր, որ լավ ապրես» կարգախոսն էր, որը սեպտեմբերի 1-ից փակցված է լինելու է բոլոր դպրոցներում։ Առաջին հայացքից կարող է թվալ որպես անմեղ և բարոյախրատ մանկավարժություն, սակայն նման կարգախոսի օգտագործումը պետական բարձր ամբիոնից փաստում է խորքային մի գործընթաց՝ հանրային ընկալումների ձևախեղում և իրականության քաղաքական վերարժևորում։

Ըստ էության՝ այս կարգախոսի միջոցով հանրությանը ներշնչվում է, թե կրթությունը և «լավ ապրելը» բավական են արժանապատիվ ու անվտանգ կյանք ունենալու համար։ Բայց այստեղ կա մի սարսափելի պարզեցում․ այս իշխանության տեսանկյունից «լավ ապրելը» կրճատվել է մինչև շատ փող ունենալու, կուշտ փոր ապահովելու և օգտատեր-պետություն փոխհարաբերության։ Ոչ մի խոսք արժանապատվության, անվտանգ ապագայի, ինքնիշխանության կամ պատմական հիշողության մասին։

Բայց պատմությունը ցույց է տալիս, որ նյութապես բարեկեցիկ, կրթված և «լավ ապրող» լինելը երբեք երաշխիք չեն։ 1915-ին Պոլսի հայությունը համարվում էր Օսմանյան կայսրության ամենակրթված, ամենազարգացած և սոցիալապես կայուն հատվածներից։ Դանիել Վարուժանը, Գրիգոր Զոհրապը, պատգամավոր Վարդգես Սերենգուլյանը, Ռուբեն Սևակը, Կոմիտաս վարդապետը և նմանատիպ բազում մտավորականներ պատկանում էին հասարակության վերին խավերին՝ կրթված, կայացած, հանրային հարգանք վայելող։ Ասեմ, որ հենց դա էլ դարձավ պատճառ, որ նրանք առաջինը դառնան բռնաճնշման, վտարման և կոտորածի զոհը։ Նրանց «լավ սովորելը» ոչ միայն չփրկեց, այլ դարձավ վերացվելու նախապայման։

Այսօր, երբ պետական կառավարման բարձր հարթակում հնչում է այս կարգի սիմվոլիկ լոզունգ, պետք է գիտակցել, որ այն ոչ թե կրթության արժևորման, այլ պատմական անգիտության և քաղաքացիական հպատակեցման գործիք է։ Այն սովորեցնում է մարդկանց չքննարկել, չկասկածել, չհիշել, այլ ուղղակի «սովորել»՝ առանց հասկանալու՝ ում ձեռքին են մնացել գրքերը, իսկ ում՝ պատմական պատասխանատվությունը։

Այսպես ձևավորվում է ուղեղային ստերջացումը՝ երբ մարդուն, ով պետք է կասկածի, պայքարի ու ձեւավորի իր պատմական հիշողությունը, դարձնում են պետական քարոզչության լուռ սպառող։ Այսպիսի պետություններ չեն ապրում, միայն կուշտ փորերով ապրող քաղաքացիներ չեն փրկում պատմության գծից դուրս մնացած ազգերին։

Արմեն Հովասափյան

Մեկնաբանություններ