Անուշ տոտայի հացի խանութը

Լենինի փողոցի ապրողները գիտեն՝ սա ինչ փակ դուռ է. մեր մանկության անուշաբույր հացի խանութն էր:

Սպիտակահեր, բարի Անուշ տոտան՝ սպիտակ խալաթով ու սպիտակ գլխաշորով՝ ճերմակ մազերը տակից դուրս նետված, անհնազանդ, պոչերը քրտինքից գանգրացած, կեծ-կեծ հացերից ու հերթերից կարմարաթուշ դարձած:

Որքան ենք նրանից հաց գնել՝ երբեմն էլ հերթերի մեջ խեղդվելով, վասն տասը կոպեկանոց կեծ ու փխրուն կորժիկի, որ խժռում էինք ճանապարհին, իբրև աստվածային վարձք՝ մեր տառապալի հաղթանակի:

-Այ սարի չոբաններ, երեխու՜ն խեղդեցիք, սպանեցիք՜, հետ քաշվեք շուտ, խոխան մեռավ,- դեռ լսում եմ նրա ձայնը:

Պարզվում է՝ Կարիբյան ճգնաժամը մեր մանկության վրայով էլ է անցել, էն սրիկա Ամերիկան շարունակում էր սառը պատերազմ մղել ու ողջ աշխարհին հանել մեր դեմ, մեզ ստիպել հացի հերթերի մեջ խեղդվել ու սպառազինվել, երաշտն էլ՝ մի կողմից:

Բայց դա այնքան սիրուն խաղի պես էր, մինչև տուն մեր «պրյոմները» հիշում ու ծիծաղում էինք:

Սովետն էլ իր հերթին չէր թողնում, որ մեր երջանիկ մանկությունը խաթարվեր, լիքը քաղցրավենիքներով, ոսկեզօծ թելերով կապած շուշա կոնֆետների ու մարմելադների տուփերով լցնում էր խանութները:

Դասամիջոցներին էլ՝ հենց դասարանում, մի մատ հաստության սերն ու սերուցքը երեսին կակաոյով ու չամչի բուլկիներով, անարատ կարագով թխված բիսկվիտների խոշոր կտորներով ու «պիրոժնիներով» էր պատվում մանուկներիս, կոտլետ հացով ու շոկոլադով:

Ամեն օր դպրոցի բուժքույրը դասարան էր մտնում, մեր ականջներն ու լեզուն ստուգում, ասա՝ աաաա՜, եղունգների տակերն ու աչքերը՝ մի հատ ձախ նայիր, հիմա՝ աջ, իսկ հիմա՝ ուղիղ, մի շլդիկացու, շլդիկ կմնաս...

Թևներս բացում՝ պատվաստումներ էին անում, որ ծաղիկ ու խոզուկ, դեղնախտ չընկնեինք:

Դասարան, փողոց ու տուն՝ ամենուր բժիշկ-բուժքույրեր էին շրջում, որ քաղաքում մի հիվանդ երեխա չլիներ:

Երջանիկ մանկությունը միայն սնունդն ու կրթությունը չէին, նաև՝ մեր առողջությունն էր:

Երկիրը դրսից քանդում էին, հրահրում նոր պատերազմի, Սովետը ներսից պաշտպանվում էր բոլոր ուղղություններով:

Բայց արկածներով ձեռք բերված կորժիկն ու չամչով սպիտակաթույր բուլկիներն ուրիշ էին, ուրիշ էր Անուշ տոտայի մարտադաշտ-խանութը, որտեղ ցուցադրում էինք մեր ողջ հնարամտությունն ու հաղթանակած տուն դառնում:

Երեք հացն ու մի ռուբլու մնացորդ տասը կոպեկով տաք կորժիկն առած, քուչի երեխեքով՝ գրկից-գիրկ, օդում... վաստակած արցունքները կուլ տալով՝ սավառնում էինք հերթի գլխով, դուրս պրծնում՝ շալքը վեր ելած հացն ու կորժիկը ձեռքներիս:

Ձևն էլ գիտեինք՝ հերթ չկանգնելու. հարյուրավոր ոտքերի արանքով պլստում, մտնում էինք խանութ ու լացն ու կոծն անկեղծորեն դնում՝ վայ, մամա, է՜, խեղդվու՜մ եմ....

Անուշ տոտան սկսում էր արմունկներով հրել հերթը՝ ողջ ուժով բղավելով.

-Խոխան մեռավ, ա վայրենիներ, հե՜տ քաշվեք...

Միանգամից հայտնվում էի զաստոկի վրա՝ լացից վառվող այտերով, առոք-փառոք կանգնած:

Մի ակնթարթում բոլորը դառնում էին գթասիրտ ու հեզ:

Կարևորը էն մի քանի րոպեն էր, որ դիմանայինք ու ողջ ճանապարհին հպարտ կծեինք կորժիկը, պատմեինք ու կչկչայինք:

60-ականների վերջերին մի կարճ ժամանակ հացի հերթեր էին: Շատ հետո մայրս կպատմեր, որ էդ տարին երաշտ էր, Ամերիկան ընկած էր Խրուշչովի հետևից, երրորդ համաշխարհայինի վտանգն ամեն րոպե կախված էր:

Չգիտեմ՝ ում, բայց շնորհակալ եմ քաղաքին, որ ամեն ինչի ձեռք են զարկել, սեփականել, փոխել, եվրոշորեր հագցրել, երբեմն էլ՝ համից ու կոլորիտից գցել, բայց այս հուշարձան-կոթողին հանգիստ են թողել, մնացել է անխաթար տեսքով:

Սատանի ականջը խուլ՝ եվրոդռներ ու պատուհան չեն դրել, չեն սարքել մի գորշ ու անդեմ օտարերկրյա օֆիս, պանդխտության տանող տոմսերի վաճառակետ:

Ավելի գեղեցիկ բան չգիտեմ, քան՝ մանկությանս փողոցի այս փայտե դարպասն է՝ ներկը հնացած ու ճաքճքած:

Ուր նայում ես՝ գույնզգույն լույսերով անհյուրընկալ ու շքեղ օֆիսներ են, հոթելներ, սուպերմարկետներ...

Թող այս դռներն այդպես էլ մնան, մի քանի սերունդ է կերակրվել այստեղից՝ անուշաբույր հացով, Անուշ տոտայի փափուկ ու սպիտակ ձեռքից: Որքա՜ն է գրկել, հանել մեզ հերթի միջից, կանգնեցրել զաստոկի վրա:

Լույս դառնաս, Անուշ տատի, հերթերում չմեռանք:

Մանկությունս պատերազմ չտեսավ, բայց մի կարճ ժամանակ նախապատերազմ տեսանք, այն էլ՝ համաշխարհային:

Կարծում եմ՝ այս պատվավոր խանութին հուշարձանի կոչում պետք է տալ՝ հատուկ ցուցանակով ու ամրագրումով, պատճառն էլ կա. անցյալ դարասկզբից այստեղից առևտուր են արել նաև Ակսել Բակունցի, Սերո Խանզադյանի, Գուսան Աշոտի տները...

Դրանից առաջ էլ՝ մինչհեղափոխությունը, պապիս նավթի պահեստի խանութն է եղել՝ կից այսօրվա ոստիկանության երկհարկանի շենքին, որը նույնպես պապիս կառուցած սեփականությունն էր, և որն իր բազմազան դերով ու նշանակությամբ հետագայում անցել է մի ողջ ոդիսական՝ ծննդատուն, բուժհիմնարկ, մեղրի մթերման կետ, ոստիկանական բաժանմունք:

Այս խանութում, որը ներսից ձգվող պահեստարան ունի, վաճառել են ձեթ ու օճառ, մոմեր, նավթավառ ու լամպեր, լամպի շուշեղեն...

Այնպես որ, միայն հացը չէ. փողոցն ու քաղաքը, կարելի է ասել, մաքրվել ու տները լուսավորվել, կրթվել ու գիր են գրել այս փոքրիկ խանութի շնորհիվ:

Ո՞վ գիտե, Բակունցն էլ չի՞ այստեղից նավթ ու լամպի շուշա տարել. հաստատ տարած կլինի:

Երբեմնի Լենինի անվան փողոցում ապրել են քաղաքի գրեթե բոլոր մեծերը:

Ինչու՞ նրանց ամենօրյա վայրն էլ չանմահանա:

Պապս չի նեղանա, որ մի աննշան անկյունում իր անունը չվավերագրեք, թող այն հիշվի որպես Անուշ տոտայի հացի խանութ:

Սուսաննա Բաբաջանյան

Գորիս

Լուսանկարը՝ հեղինակի

Մեկնաբանություններ