Շատ մի՛ նեղվեք, իրանք փեխբուրտիով են հաղթել։

Երիտթուրքերի ծրագրած հայոց ցեղասպանությունը երբեք նպատակին չէր հասնի, եթե արևմտահայությունը միասնաբար ոտքի կանգներ ու մաքառեր, ինչպես արեց վանեցին, գարահիսարցին, հաճընցին:

Երևանում իմ համար տեսարժան վայր չկա, հիշարժան կա, հուշարժան կա, սիրարժան կա, իսկ տեսարժան չկա։ Տեսարժան վայրերը զբոսաշրջիկների համար են, իսկ իմ համար դրանք ինքնության աղյուսներ են, ուղեղի գորշ նյութի երփներանգ բովանդակություն։ Իմ ուղեղի ծալքերի մեջ նենց Երևան կգտնես, նենց վայրեր ու պատկերներ, որ էլ երբեք, ոչ ոք չի տեսնի։ Դրանք և՛ հարստություն են, և՛ ցավ, և՛ կարոտ։

1920 թ. Մարտի 22-26-ն ընկած ժամանակահատվածում սկսվեց Շուշի քաղաքի հայ ազգաբնակչության կոտորած, տեղահանություն, գույքի և անձնական ունեցվածքի ոչնչացում և թալան իրագործված Թուրքիայի Հանրապետության բանակի, նրա կողմից աջակցություն ստացող Արցախում բնակվող թուրքերի (թաթարների) և քրդական առանձին խմբավորումների կողմից։

Հանապազօր կյանքից հոգնած, ձանձրացած, ուժահատ ու դժկամ՝ ո՞ր մեկս գոնե մեկ անգամ չենք երազել ընկնել մի անմարդաբնակ կղզի և ապրել այնտեղ խելացնոր աշխարհից կտրված, իբրև նոր օրերի Ռոբինզոն: Օվկիանոսի ջրերը կսրբեին բոլոր կապող թելերը, ձայները, հետքերը, և կլիներ միայն կղզին, որտեղ չկան պայմանականություններ, չկան խաղարկվելիք դերեր, ներկրվող տագնապներ, արտանետվող խռովքներ: Մեր կղզին մեզ կտար երանության գերագույն դրսևորումը՝ մարմնի և հույզերի սանձարձակ ինքնավարությունը:

«Մանուկ Աբեղյան: Ի՞նչ էր մեզ համար նա. հայկական ավանդությունների մարմնացում, գիտնական` բառիս ամենախորին իմաստով, անվախ, աննախապաշար, անկեղծ, վառ հայրենասեր` լի հավատով հայ ժողովրդի լավագույն ապագայի հանդեպ, սկզբունքի մարդ` մեր ապառաժների պես կայուն, մտքի և կամքի, աշխատանքի և գործի հսկա, պատկառելի ուսուցիչ, սերունդների անձնվեր դաստիարակիչ:

Զարմանալի է, թե մարդիկ որչափ համառությամբ են ֆիքսվում անցյալի կամ իրենց չունեցածի վրա: Դա տառապելու գլխավոր նախապայմանն է: Մտքում բազում ու բազում անգամներ քննելով անցյալը, թույլ տված «սխալները», մարդիկ ջլատում, ուժասպառ են անում իրենց՝ հաճախ ֆիզիկապես էլ հվանդանալով: Ինչքան անիմաստ ու անպտուղ բան է անցյալի համար վշտանալը՝ փոխանակ ներկայով զբաղվելու: Ո՞նց կարելի է դարդոտվել մի բանի համար, որ այլևս փոխել չես կարող: Միայն ապագադ կարող ես կառուցել քո պատկերացումների համապատասխան, այն էլ՝ պիտի հստակ գծագիր ունենաս, թե ի՞նչ ես ուզում:

Ես իմ ֆսֆսոց, տնքտնքոց գաղտնի կը պահեմ, կ՛ամչնամ, գիշեր ինքս ինծի կը տնքամ, կը ֆսֆսամ, առաւօտ ցոյց կու տամ, թէ առողջ, առոյգ եմ։ Ու գիտե՞ս, առողջ, առոյգ կը մնամ։ Հայը այդպէս է։ Մէկ ուրիշ պատուական յատկութիւն ալ ունի, գիր շատ կը սիրէ...

Ինչքան էլ ցրվես, ինչքան էլ ուրիշ բաների մասին մտածես, մեկ ա՝ ժամանակ առ ժամանակ սիրտդ սկսում ա ծակել։ Ո՜նց մոռանաս պատերազմը, ո՜նց մոռանաս մեր զոհերին, ո՜նց մոռանաս մեզ կրծող վիշտը։ Ու էդ պահերին մի երկու բառ եմ գրում՝ տխուր, լացկան, որ սիրտս մի քիչ թեթևանա։

Առաջ սենց չէր, մտքերս մաքուր ու զուլալ էին։ Էնքան թեթև էին ու թափանցիկ, որ չէի էլ նկատում, թե ոնց են ծնվում, թափ առնում ու օդ նետվում՝ խառնվելով թթվածնի հետ ու օդը հարստացնելով անհոգ ուրախությամբ ու անուշաբույր հույսերով։