«Թուրքական հոսքը» և հեղաշրջումների տնտեսություն-քաղաքականությունը

Այս շաբաթվա վերջին «Թուրքական հոսք» գազատարի պաշտոնական սկիզբն է տրվելու: Նախագծի նպատակն է ռուսական բնական գազը Եվրոպա հասցնել Թուրքիայի տարածքով՝ Սև ծովի հատակով: Բայց հնարավոր չէ «Թուրքական հոսքը» համարել միայն էներգետիկ նախագիծ, պետք է դիտարկել Հարավային գազային միջանցքի հետ, որը նույնպես անցնում է Թուրքիայով: Նավթով ու գազով Եվրոպան ապահովելը, էներգակիրների մատակարարումը, էներգաերթուղիների կառավարումը, և արդյունքում ստացված ֆինանսական բարեկեցությունը, միաժամանակ բերում են քաղաքական գերակայություն: Նրանք, ովքեր կարող են էներգառեսուրսները վաճառել և վերածել կապիտալի, ձեռք են բերում ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական ուժ, և որոշելու են էներգետիկ տարածաշրջանների քաղաքական կառուցվածքը: Դիտարկվող տարածաշրջանի վերջին երկու դարերի քաղաքական պատմության մեծ մասը նվաճումների, էներգետիկ գոտիների և էներգառեսուրսների առևտրի պատմություն է:

Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը, ցանկալի ծավալով մշտական էներգամատակարարումը հարմար գնով ոչ միայն Եվրոպայի քաղաքական ու տնտեսական անվտանգության կարևորագույն չափանիշ է, այլև ԱՄՆ-ի տրանսատլանտյան անվտանգության կարևոր խնդիր: Զբիգնև Բժեզինսկին՝ ԱՄՆ-ի կարևորագույն ստրատեգներից մեկը, որ անցյալ ամիս կյանքից հեռացավ, Եվրոպայի ընդլայնումը բնորոշում էր իբրև անվտանգության տրանսատլանտյան համակարգի ընդլայնում: Երբ ուշադրություն ենք դարձնում ԵՄ-ի ընդլայնման փուլերին, դա հստակ երևում է: ԵՄ-ի ընդլայնումը պետությունների ինքնիշխանության ճանաչումով 90-ականների սկզբից ուղեկցվել է երկրների մասնատումով, փոքրացումով, սատելիտացումով: Դա կատարվում էր Գերմանիայի ղեկավարությամբ, բայց ԱՄՆ-ի հավանությամբ, անվտանգության տրանսատլանտյան համակարգի շրջանակներում: Հարավսլավիայի տրոհումը Զբիգնև Բժեզինսկին անվանեց «բալկանացում» և կանխատեսեց նման գործընթաց տարածաշրջանում, որ անվանում էր «Եվրասիական Բալկաններ»:

«Շախմատի մեծ խաղատախտակ» գրքում Զբիգնև Բժեզինսկին գրում է, որ Եվրոպայում «Բալկաններ» բառը զուգորդվում է էթնիկ կոնֆլիկտների և տարածաշրջանային պետությունների մրցակցության հետ: Եվրասիան ևս ունի իր «Բալկանները»: Բժեզինսկին եվրասիական Բալկանները ներկայացնում էր քառանկյան տեսքով՝ Հարավ-Արևելյան Եվրոպա, Միջին Ասիա, Հարավային Ասիայի մի մասը, Պարսից ծոց և Մերձավոր Արևելք: Այլ խոսքով՝ բոլոր տարածքները, որտեղ կան էներգետիկ ռեսուրների մեծ պաշարներ, Կասպիականը, Իրաքը, Իրանը, Արևելյան Միջերկրականի ավազանը, նաև՝ Թուրքիան, Եգիպտոսը, հյուսիսում՝ Ղազախստանը ձևավորում են Եվրասիական Բալկանները: «Շախմատի մեծ խաղատախտակը» Բժեզինսկին գրում էր 1996-1997-ին, երբ Եվրոպայում «բալկանացումն» ավարտվում էր, Հարավսլավիան մասնատվել էր: Այդ գրքում շարադրված դրույթները մինչ օրս ձևավորում են Պենտագոնի տրանսատլանտյան անվտանգության պարադիգման: Բոլոր մարտավարությունները՝ ապստամբությունները, հեղաշրջումները, քաղաքացիական պատերազմները և այդ ամենի հետ կապված դիվանագիտությունը ձևավորվում են այդ պարադիգմայի հիմքի վրա: Բժեզինսկին ներկայացնում էր քարտեզ, որտեղ հստակ է «Եվրոպայի անվտանգության գլխավոր միջուկը» և դա լույս է սփռում այն ամենի վրա, ինչ կատարվում է այսօր: Այդ քարտեզը սկսվում է Իսպանիայի ու Ֆրանսիայի սահմաններից, ներառելով Ֆրանսիան, Գերմանիան, Լեհաստանը, ՈՒկրաինան, հասնում է Ռուսաստան: Այս սահմանների հետ կապված հետաքրքիր պատմություն կա: Հիտլերը, օգտագործելով այդ սահմանները, ծրագրում էր օկուպացնել Ռուսաստանը Լեհաստանի միջոցով: Այդ քարտեզը ներառում է Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան հյուսիսային առևտրական ճանապարհները դեպի Եվրոպա: Ի՞նչ է կատարվում հիմա:

Ռուսաստանը «Թուրքական հոսք» նախագծի շնորհիվ հասնում է Եվրոպա, շրջանցելով ՈՒկրաինան, Թուրքիայի տարածքով, Թուրքիան ու Ռուսաստանը համատեղ շրջանցում են տրանսատլանտյան «անվտանգության» առանցքը: Մյուս կողմից՝ Հարավային գազային միջանցքը, որի հիմքը կազմում է Տրանսանատոլիական գազատարը (TANAP), ապահովում է Կասպիականի ռեսուրսների հասանելիությունը Եվրոպայում՝ Ադրբեջանի, Վրաստանի ու Թուրքիայի տարածքով: Եվ ոչ միայն՝ Հարավային գազային միջանցքը միակ ճանապարհն է, որ ապահովում է Իրանի, Արևելյան Միջերկրածովյան ավազանի, նաև Արևելյան Միջերկրածովյան շրջանում Իսրայելի գտած ռեսուրսների վաճառքը: Փաստորեն՝ երկու էներգետիկ երթուղիները՝ «Թուրքական հոսքը» և Հարավային գազային միջանցքը շրջանցում են հյուսիսում եվրոպական-ատլանտյան անվտանգության «գլխավոր միջուկները», իսկ հարավում երկրները, որ առանց դժվարության դառնում են Արևմուտքի սատելիտները (ինչպես Եգիպտոսը) կամ ենթարկվում են սատելիտացման ապակայունացման ճանապարհով (ինչպես Իրաքը):

Այդ դեպքում այս ամբողջ տարածաշրջանում (ներառյալ Թուրքիան) չի լինելու քաղաքացիական պատերազմների ու հեղաշրջումների փորձերի պակաս: 2016-ի հուլիսի15-ի նոր վարկածները, «Գեզայի» նոր որոնումները միշտ մնալու են օրակարգում: Որովհետև անվտանգության տրանսատլանտյան համակարգի (կարդացեք՝ ուղղակի շահագործման) վրա Եվրոպայում ու Եվրասիայում ԱՄՆ-ի տեսակետից վտանգ է կախվում: Չինաստանի «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագիծը նույնպես վերջ է դնում ատլանտյան կողմի առևտրական ճանապարհների ու առևտրի կանոնների հեգեմոնիային: Այս պայմաններում կարո՞ղ է այս տարածաշրջանը չբախվել չարագուշակ ու մռայլ սցենարների հետ: Իհարկե ոչ: Բայց բոլոր հարցերի պատասխանները տալու են տարածաշրջանի ժողովուրդները, որ պաշտպանում են իրենց սեփական ռեսուրսները, մշակելով իրենց սեփական քաղաքականությունը: Իհարկե, «Թուրքական հոսքը» կարևոր պատասխան է: Այս ամբողջ պատմությունից հետո, կարծում եմ, հասկանալի է, թե ով է այսպես կոչված «գլխավոր ընդդիմադիր կուսակցության» ղեկավարին փողոց դուրս բերել:
Ջեմիլ ԷՐԴԵՄ, Milliyet

Հ.Գ. Լավ, արժե՞ր, հանգուցյալ Զբիգնև Բժեզինսկուն էլ վկա բերել՝ ապացուցելու համար, որ Թուրքիայի ընդդիմությունը ԱՄՆ-ի ազդեցության տակ է: Առավել ևս, որ դա չի էլ ապացուցում: Բնավ էլ միանշանակ չէ, որ Հարավային միջանցքը սպասարկելու է միմյանց հետ ներհակ շահեր ունեցող այդքան երկրների կամ Թուրքական հոսքը կայանալու է ընդհանրապես: Հնարավո՞ր է, որ Իրանն ու Իսրայելը միավորվեն Հարավային միջանցքում: Նույնիսկ հանուն գազի:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ