Ամառվա հայելին` առանց ամալգամի

Վերջապես Հայաստանի վարչապետը մեկնում է Արևմուտք` Բրյուսել: ԵՄ-ում հանդիպումները հաստատված են, չեն բացառվում հանդիպումներ ՆԱՏՕ-ի ղեկավարության հետ` ըստ Ջեյմս Ապաթուրայի: Կմասնակցի՞ ՀՀ վարչապետը ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովին: Նախկինում, ունենալով հրավեր, Հայաստանը չի մասնակցել` պատճառը հավարտ ընդունվող հռչակագրերն են, որ կոնֆլիկտների լուծման մեջ գերակայություն են տալիս տարածքային ամբողջականության սկզբունքին: Հիմա Հայաստանում իրավիճակ է փոխվել` մեկ, և երկրորդ` կա մասնակցելու ձևակերպումը փոխելու տարբերակը, որ սակավ հավանական, բայց անիրական չէ, երրորդ` կա վերապահում ունենալու իրավունքը: Թավշե հեղափոխության սկզբունքներին համահունչ կլիներ, եթե ՀՀ վարչապետը` ոչ ռուսամետ, ոչ արևմտամետ, հայամետ լինելով` մասնակցեր գագաթնաժողովին` ապացուցելով, որ բոլոր հարթակներում պատրաստ է ներկայացնել ու պաշտպանել Հայաստանի շահը: Դա չի հակասում ո՛չ ՀԱՊԿ անդամի շահերին, ո՛չ էլ ՀԱՊԿ-ի: Հայաստանի արտաքին քաղաքականությանն ու անվտանգությանը դիվերսիֆիկացում է պետք: Նիկոլ Փաշինյանը իշխանության գալուց հետո կամա թե ակամա` իր այցերով ու հայտարարություններով ստեղծել է տպավորություն, որ առաջվա պես Հայաստանի համար թիվ 1 պետությունն աշխարհում եղել ու մնում է Ռուսաստանը, Արևմուտքը` ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ը և մյուսները պետություններ են, որոնց հետ Հայաստանն ինչ-որ հարաբերություններ ունի կամ կունենա: Արևմուտքը հասկացավ նրան` ընկալելով, որ Ռուսաստանին ռևերանսները հեղափոխության անվտանգության ապահովագրում են: Արևմուտքը գնահատեց, տեսավ նաև` ինչպես է Ադրբեջանը ռուսների միջոցով փորձում փչացնել ՀՀ-ՌԴ հարաբերությունները` ինքնաներկայանալով ՌԴ-ի «ռազմավարական միակ դաշնակից Հարավային Կովկասում»:

Հնացած է պատկերացումը, որ ՌԴ-ն անխախտ դեմ է ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերություններին` իր և այլ պետությունների: ՀՀ-ՆԱՏՕ հարաբերությունը լավ խաղաքարտ է Ադրբեջանի դեմ, որ փորձում է Մոսկվայից շանտաժով ստանալ պատերազմի համաձայնություն: Վերջերս Բաքու-Անկարա տանդեմը Մոսկվայի համար ավելի շատ գլխացավանք, քան գործընկերային կապեր է առաջարկում: Կրեմլի համար Հայաստանի հարաբերություններն Արևմուտքի հետ շահեկան են բազում առումներով` պայմանով, որ իրենից չի հեռանում` նրանց «գիրկն ընկնելու»: Կարևոր է, որ Նիկոլ Փաշինյանը ոչ միայն մասնակցի ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովին, այլև վերահաստատի Ենս Ստոլտենբերգի Հայաստան այցի հրավերը: Առավել ևս, որ Բաքուն նույնպես լինելու է Բրյուսելում ու փորձելու է իր խաղերը տալ: Հայաստանին պետք է ճիշտ և հավասարակշիռ օգտագործել հնարավորությունները և ներկայանալ իբրև տարածաշրջանում անվտանգության երաշխավոր: Օրեցօր ագրեսիվացող Բաքվին դեմ հանդիման` Հայաստանը պիտի ամրապնդի պաշտպանունակությունը` քաղաքական ու ռազմական բոլոր ուղղություններով: Հուլիսի 4-ին Եվրախորհրդարանը հավանություն տվեց ԵՄ-ՀՀ համաձայնագրին: ԵՄ բարձր ներկայացուցիչ Ֆեդերիկա Մոգերինին տեղեկացրեց, որ ԵՄ-ը 4 տարում 160 միլիոն եվրո կներդնի Հայաստանում՝ աջակցելու բարեփոխումներին:

Գուցե վատ է հարևանի վրա չարախնդալը, բայց ԵՄ-Ադրբեջան համաձայնագիրը չի ստացվում` Բրյուսելը նավթն ու ժողովրդավարությունը սկսել է չհամադրել` սև ոսկուն առավելություն տալով: ԵՄ մյուս մայրաքաղաքում` Ստրասբուրգում, Ադրբեջանի գործերն ավելի վատ են, ԵԽԽՎ-ն տոտալ պայքար է հայտարարել կոռուպցիայի ու նավթադոլարների, խավիարի ու գորգերի դեմ: Ադրբեջանը նոկաուտի մեջ է: Նախիջևանյան մանևրները, զորավարժությունները, որ հայերին պիտի սարսափի մատնեին, չստացվեցին կամ միստիկ պատասխան ստացան` Ադրբեջանը Մինգեչաուրյան կրկնակի խավարի մեջ ընկղմելով: Հուլիսի 5-ին Նախիջևանում զինծառայողներ տեղափոխող ավտոմեքենան վթարվեց` Գյուննութ գյուղի մերձակա դիրքերում մարտական հերթապահություն իրականացնող 3 զինծառայող զոհվեց, 11-ը վիրավորվեցին: «Վթարը» ավելի շուտ այրված ադրբեջանական դիրքերին է առնչվում. ՀՀ ՊՆ-ն հայտարարել էր, որ թույլ չի տա ադրբեջանական զորքերին ամրապնդվել հայկական գյուղերի համար վտանգավոր բարձունքներում:

Ամենամիստիկը` Բաքվի կենտրոնում երկնաքերը լուսավորվեց Հայաստանի դրոշի գույներով` շփոթել էին Կոլումբիայի դրոշի հետ: Մի քանի անգամ փոխեցին Գյանջայի քաղաքապետ Վելիևի դեմ մահափորձի մեղադրանքը` նախ անվանեցին ահաբեկչություն, ապա` շարքային քրեական գործ, հետո վերադարձան ահաբեկչության վարկածին` մեղադրելով իսլամիստներին, որ ուզում են քաոսով իշխանության գալ` շարիաթի օրենքներ հաստատել: Ինչ-որ օղակ շղթայում բացվել է ու Ալիևը չգիտի` որտեղ է օղակը` ներսու՞մ, թե՞ դրսում: Նա չգիտի` ԼՂ հարցով ու՞մ հետ բանակցի` ՀՀ նախագահի՞, թե՞ վարչապետի հետ: Նախկին սուբստանտիվ պահանջների փորձերն արդյունք չտվեցին: Բաքվին հիշեցնում են, որ նախ պիտի կատարի Վիեննայի 2016-ի պայմանավորվածությունները, և, վերջնական արդյունքի համար, բանակցի Ստեփանակերտի հետ: Ալիևն ընտրեց երրորդ ճանապարհը` խաղեր տալ Հայաստանի սահմանին` Նախիջևանում, ու սպառազինվել, հետն էլ զինվորական շքերթ կազմակերպեց` տպավորություն թողնելու համար: Տպավորիչ էր, բայց նոր պատերազմ սկսելու «արտոնագիր» չստացվեց: Ամեն ինչ վերադարձավ հին շրջանակին: Որքա՞ն ժամանակով: Սա է հարցը: Ալիևը սպասում է հարմար «աշխարհաքաղաքական պահի», բայց երաշխիք չկա, որ չի որոշի ներքին խնդիրները դարձյալ արտաքինի հաշվին լուծել ու դիմել երկրորդ բլիցկրիգին, որ, իր կարծիքով, պիտի առաջինից հաջող լինի: Գոնե լիցքաթափի կուտակվող էներգիան, որ կարող է իշխանափոխության գին ունենալ:

Ի՞նչ է լինելու Հայաստանում կուտակված էներգիայի հետ:
Քաղաքական օրակարգի թիվ 1 խնդիրը արտահերթ ընտրություններն են: Երկու հարթակներում` ԱԺ-ի ու կառավարության, փոփոխվում է Ընտրական օրենսգիրքը: Ի սկզբանե ենթադրվում էր, որ ԸՕ-ի բարեփոխումների համար ստեղծված ԱԺ աշխատանքային խումբը համագործակցելու է կառավարության աշխատանքային խմբի հետ: Նրանք շարունակում են առանձին-առանձին աշխատել ու, դատելով տեղեկություններից, պատճառը սկզբունքային տարաձայնություններն են` թե՛ ռեյտինգային ՛ կուսակցությունների ու դաշինքների համար սահմանվող շեմի, թե՛ այլ հարցերում: Ի վերջո, երկու խմբերը պիտի հանդիպեն ու համադրեն տեսակետները: Առաջին հայացքից` կարելի է չշտապել ու հանգամանալից քննարկել, իրականում ժամանակը ծովածավալ չէ: Դեռ Վենետիկի հանձնաժողովը պիտի իր եզրակացությունը տա: Օրենսդրականից բացի` կան տեխնիկական խնդիրներ և, իհարկե, ֆինանսական: Պատասխան չունի հարցը` ո՞վ է վճարելու ընտրությունների ծախսը:

Իսկ մինչև ընտրությունները ժամանակը պետք է լցնել հեղափոխական բովանդակությամբ: Կոռուպցիայի դեմ պայքարը կարևոր բաղադրիչ է, բայց օրեցօր համոզիչ է դառնում, որ կոռուպցիայի դեմ հատվածական պայքարը համակարգային կարող է դառնալ արտահերթ ընտրություններից հետո, երբ ձևավորված իշխանությունը կդադարի ինքն իրեն անցումային ու ժամանակավոր համարել, հակահեղափոխության դեմ պայքարել ու կկատարի օրենսդրական փոփոխություններ, կանցնի երկարաժամկետ ծրագրերի իրականացման: Ի վերջո, պետության խնդիրը ոչ միայն կոռուպցիան գտնելն ու պատժելը, այլև կանխարգելելն է: Դա և քաղաքական, և տնտեսական խնդիր է: Տնտեսությունը մնում է աքիլլեսյան գարշապար: Կոռուպցիոն բացահայտումներով բյուջեն համալրելն ու սոցիալական կամ զարգացման ծրագրեր իրականացնելը չի կարող երկարաժամկետ լինել: Արտադրությունը պիտի աշխատի: Աշխատատեղերն են այսօրվա գլխավոր խնդիրը:

Պատահական չէ, որ իր վարչապետության ընթացքում առաջին չլուծված խնդիրը Նիկոլ Փաշինյանի համար դարձավ Ամուլսարը, երբ նրա առաջարկը չընդունվեց: Ամուլսարը Հայաստանի համար միայն բնապահպանական կամ միայն տնտեսական խնդիր չէ: Բնապահպանների ու «Լիդիան Արմենիայի» հակասությունները հանգեցնում են ընտրության` ի՞նչ է ուզում պետությունը` բնական ռեսուրսների պահպանությու՞ն, թե՞ հանքարդյունաբերության զարգացում: Հարցը կարող էին հանել ժամանակակից տեխնոլոգիաները: Հայաստանը միակ երկիրը չէ, որտեղ ոսկի է արդյունահանվում: Ջերմուկում Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկեց ժամանակ տալ կառավարությանը՝ հարցը ուսումնասիրելու համար, բնապահպանները պահանջում են այդ ընթացքում հանքը չշահագործել, «Լիդիան Արմենիան»` շահագործել: Պայմանագրից հրաժարվելու դեպքում, որով 12 տարում կատարվել է աշխատանքի 80 %-ը, Հայաստանին սպառնում է դատական պատասխանատվություն: Եվ դա կդառնա ոչ միայն կոնկրետ մեկ ընկերության ու Հայաստանի խնդիրը, այլև խնդիր Հայաստանի դեմ, որ կխոչընդոտի ներդրումներին մի երկրում, որտեղ կառավարությունը փակում է գործող բիզնեսը: Նիկոլ Փաշինյանի կասկածները, որ Հայաստանը փորձում են ներքաշել դատական գործընթացի մեջ, հիմնավոր են:

Նախ` Հայաստանը ստիպված կլինի վճարել կատարված ներդրումները, չստացած շահույթի վնասը և պայմանագիրը կասեցնելու տուգանքը` եթե կա նման կետ պայմանագրում: Հարցի քննարկումները կշարունակվեն, բայց «Լիդիան Արմենիան» ամեն օր կրում է կոնկրետ կորուստներ, իսկ Հայաստանի հպարտ քաղաքացիները չեն նահանջում բնապահպանական խրամատներից: Բացի Ամուլսարի խնդիրներից` մնում է պարզել` բնության նկատմամբ սե՞րը, թե՞ այլ գործոններ կան` ո՞վ և ինչու՞ է բնապահպաններին խրամատավորել: Եվ ընդհանրապես` շատ չե՞ն խրամատները Հայաստանում: Հեղափոխության կենսական էներգիան չի՞ վերածվում նեգատիվ էներգիայի, որ կազմաքանդում է` փոխարենը ոչինչ չստեղծելով` բացի հուզական-պոպուլիստական խորապատկերը, որ բնորոշ է կա՛մ նախահեղափոխական, կա՛մ նախընտրական շրջանին, բայց գործ` աշխատանք ու հաց, չի դառնում: Ահա այսպիսի ամառ` Բրյուսել մեկնելուց առաջ, որտեղից Հայաստանը բոլորովին այլ պատկեր ունի, քան ինքն իրեն տեսնում է հայելու մեջ, որից հանված է ամալգամը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Եթե ամալգամ չկա, հայելին դառնում է ապակի: Անցած շաբաթ «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» նախաձեռնության մի քանի անդամներ ներխուժեցին Մայր աթոռ Սբ Էջմիածնի դիվանատուն` Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդի հրաժարականի պահանջով: Այս անգամ նրան մեղադրում էին Սուրբ Գեղարդը վաճառելու մեջ: Հուլիսի 7-ին Սուրբ Գեղարդը դրվեց Մայր տաճարում` հապացույց իր անխաթար գոյության: Ցուցարարները, որ խոստացել էին կաթողիկոսի ոտքը համբուրել ու հեռանալ, եթե Գեղարդը տեսնեն, հայտարարեցին, որ… Գեղարդը կեղծված է: Եթե թավշե հեղափոխության նպատակն ու իմաստը Հայաստանի զարգացումն է, ինչպե՞ս են մի քանի անկապ մարդկանց ու հակահոգևորականների գործողությունները տեղավորվում հեղափոխության տրամաբանության մեջ: Թեկուզ` ինքնահռչակումով: Վաղուց նրանց քայլերը քրեական բովանդակություն են ստացել, իսկ քաղաքապետն ու ոստիկանությունը սպասում են:

Ինչի՞: Որ նրանց ու հոգևորականների կամ հավատացյալների բախու՞մ լինի: Այո, Հայաստանում պետությունն ու եկեղեցին անջատ են, բայց անջատ չեն պետությունն ու ոստիկանությունը: Եկեղեցին շարքային շինություն չէ, որ ով ասես` գա գրավի, վրան դնի և ուլտիմատում ներկայացնի` հեղափոխության անվան տակ: Մի քանի օր: Եթե եկեղեցին չի գնահատվում, իշխանությունը գոնե պիտի չխառնի հեղափոխությունը աղանդավորների խնդիրների հետ: Եկեղեցին գրավելուց հետո աշխարհիկ շենքերն անպաշտպան են դառնում: Իրավապաշտպան հատվածով դառնալով իշխանություն` թավշե հեղափոխությունը մնացել է անընդդիմադիր: ՀՀԿ-ն ընդդիմություն է, բայց զբաղված է ինքնապահպանման խնդրով, ու ընդդիմադիր դաշտը դատարկ է, որ իշխանության համար վտանգավոր վակուում է: Առավել ևս, որ քննադատությունն ընկալվում է հակահեղափոխություն: Հայրենիքը սեփականություն չէ, մերոնց-ձերոնց չի բաժանվում, հաղթողներ ու պարտվողներ չեն լինում, լինում են սխալներ, որ հնարավոր չէ ուղղել: Հռոմեացի Լոնգինի Սուրբ Գեղարդը վկա:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ