Այս կործանարար շրջանը կարող է կանգնեցնել միայն հայ ժողովուրդը՝ իր գիտակցված և հավաքական կամարտահայտությամբ

Հեղափոխությունները, որպես պատմական և քաղաքական երևույթներ, հաճախ ընկալվում են որպես կարճաժամկետ, դրամատիկ փոփոխություններ, որոնք վերափոխում են պետության կամ հասարակության կառուցվածքը։ Սակայն մի շարք հեղինակավոր պատմաբաններ և քաղաքագետներ պնդում են, որ հեղափոխությունները ոչ միայն մեկ պահի կամ իրադարձության արդյունք են, այլև երկարատև գործընթացներ, որոնք կարող են ձգվել տասնամյակներով։ Բացի այդ, կա տարածված կարծիք, որ անարյուն հեղափոխություններ գոյություն չունեն։

Ֆրանսիացի հայտնի պատմաբան Ֆրանսուա Ֆյուրեն պնդում էր, որ դրանք երկարաժամկետ գործընթացներ են։ Ֆյուրեն, օրինակ, Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը (1789-1799) չի սահմանափակում միայն այդ տասնամյակով։ Նա նշում է, որ հեղափոխական գործընթացը շարունակվել է 19-րդ դարի ընթացքում՝ ներառելով Նապոլեոնի կայսրությունը (1804-1815), 1830-ի հուլիսյան հեղափոխությունը, 1848-ի հեղափոխությունը և Երկրորդ կայսրության տապալումը 1870 թվականին։ Այս իրադարձությունները, Ֆյուրեի կարծիքով, կապված են մեկ ընդհանուր գործընթացի հետ, որը վերափոխել է Ֆրանսիայի քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական կառուցվածքը։

Նմանապես, Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը (1917) Ռուսաստանում չի սահմանափակվում միայն բոլշևիկների կողմից իշխանության զավթմամբ։ 1930-ականների ստալինյան ռեպրեսիաները, որոնք հանգեցրին միլիոնավոր մարդկանց մահվան և բռնաճնշումների, համարվում են այդ հեղափոխության ուղղակի շարունակությունը և հետևանքը։ Այսպիսով, հեղափոխությունները ոչ միայն ժամանակի մեջ ձգվող գործընթացներ են, այլև հաճախ բերում են երկարաժամկետ բռնությունների և անկայունության։

2018 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունը, որը հաճախ անվանվում էր «թավշյա», «ոչ բռնի» և «ժողովրդական», սկզբում ընկալվեց որպես խաղաղ իշխանափոխություն։ Այն հանգեցրեց նախկին իշխող վարչակարգի տապալմանը՝ առանց զգալի բռնությունների փողոցային բողոքների ընթացքում։ Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, հեղափոխությունների հետևանքները կարող են դրսևորվել տարիներ անց։

2020 թվականի Արցախյան պատերազմը, որի ընթացքում Հայաստանը տվեց մոտ 5000 զոհ, և դրան հաջորդած մյուս ռազմական գործողությունները, որոնք ուղեկցվեցին հարյուրավոր զոհերով, կարելի է դիտարկել որպես 2018-ի հեղափոխության հետևանք։ Այս կորուստները, որոնք կապված են հեղափոխությունից հետո առաջացած քաղաքական և ռազմական անկայունության հետ, վկայում են, որ Հայաստանի հեղափոխությունը, չնայած իր խաղաղ սկզբին, անարյուն չէր։ Ավելին, Հայաստանում հեղափոխական գործընթացը դեռևս չի ավարտվել։ Իշխող վարչախումբը շարունակում է խոսել «ներքին թշնամիների» և «նախկին ռեակցիոն ուժերի» մասին, որոնք, նրանց կարծիքով, ձգտում են ռևանշի։ Այս ընկալումը հանգեցնում է անողոք պայքարի՝ օգտագործելով ինչպես օրինական, այնպես էլ խնդրահարույց մեթոդներ։ Այս պայքարը, որը ներառում է քաղաքական ընդդիմության ճնշում և հասարակության բևեռացում, վկայում է, որ հեղափոխությունը շարունակում է իր «արյունոտ խրախճանքը»՝ ոչ միայն ֆիզիկական, այլև սոցիալ-քաղաքական առումով։

Հաշվի առնելով, որ հեղափոխությունները հաճախ բերում են երկարաժամկետ անկայունության և բռնությունների, Հայաստանի դեպքում անհրաժեշտ է գտնել ելք այս արատավոր շրջանից դուրս գալու համար։

Լուծումներից մեկը կարող է լինել իշխանության խաղաղ փոխանցումը և ներառական քաղաքական համակարգի ստեղծումը, որը կնվազեցնի բևեռացումը և կնպաստի ազգային հաշտեցմանը։ Քանի դեռ գոյություն ունեն «ներքին թշնամիների» դեմ պայքարի հռետորաբանություն և գործողություններ, հեղափոխական գործընթացը կշարունակի սրել հակամարտությունները՝ վտանգելով երկրի կայունությունը և, ընդհանրապես, ապագան։ Սակայն, քանի որ Նիկոլ Փաշինյանի պարագայում այս սցենարի հավանականությունը մոտ է զրոյին, Հայաստանում հեղափոխական գործընթացները շարունակվելու են, ցավոք, իրենց հետ բերելով նորանոր դժբախտություններ և կորուստներ։ Այս կործանարար շրջանը կարող է կանգնեցնել միայն հայ ժողովուրդը՝ իր գիտակցված և հավաքական կամարտահայտությամբ։

Արթուր ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

Հ․Գ․

Արթուր Վարդանյանը իր քաղաքական հայացքների համար դատապարտվել է ազատազրկման։

Մեկնաբանություններ