1920 թվականի սեպտեմբերի վերջին քեմալական Թուրքիան հարձակվեց Հայաստանի Հանրապետության վրա և տարավ հաղթանակ։ Թուրքերը հայտարարեցին զինադադար և Հայաստանի կառավարությունից պահանջեցին սկսել բանակցություններ։

Իսլամի, մահմեդականության հիմնադիր քոչվոր, աղքատ բեդվին Մուհամմեդը, որ բարոյականություն էր քարոզում Հիջազում, շատ շուտ մոռացավ և շեղվեց իր իսկ քարոզած բարոյականությունից՝ ամուսնանալով մի հարուստ այրու հետ։ Նա կարճ ժամանակ անց հղփացավ ու իր անբարո «բարոյականությամբ» հանդերձ, կարողացավ ողջ արաբական թերակղզին միավորել մեկ միասնական պետության մեջ։ Իր քարոզների համար Մուհամմեդը ենթարկվում էր կռապաշտների հալածանքներին, ապրում փախստականի կյանքով, ու թեև խաղաղ քարոզիչ էր, բայց շուտով ստիպված եղավ նետվել պատերազմների մեջ։

Անշնորհակալ գործ է, պատմականորեն լիակատար կերպով մերժված: Դա է ապացուցում մեր անցած 300 տարվա պատմությունը:

Համաշխարհային պատերազմի առաջին տարիներին Կովկասյան ռազմաճակատում ձեռք բերած հաղթանակների շնորհիվ ռուսական բանակը գրավել էր Օսմանյան կայսրության տարածքի մի մասը, որի մեջ էր համարյա ամբողջ Արեւմտյան Հայաստանը:

Հարգելի ընկերներ, հարկ եմ համարում դիմել Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի հարգելի ղեկավարներին հետևյալ առաջարկությամբ։

Ալեքսանդր Իվանի Աղայանցը ծնվել է 1900 թվին Իվան Սերգեևիչ ու Աննա Միխայիլովնա Աղայանցների ընտանիքում: Նա հանրահայտ հետախույզներ Իվան և Միխայիլ Աղայանցների ավագ եղբայրն է, իր հեղինակությամբ ու գործունեությունով մեծապես նպաստել է նրանց մասնագիտական կողմնորոշման հարցում:

«Տավրոսի մուտք». այսպես էր կոչել Հռոմեացի պատմիչ Տակիտոսը Բայազետի Դարոյնք բերդը:

Համաշխարհային պատերազմի առաջին տարիներին Կովկասյան ռազմաճակատում ձեռք բերած հաղթանակների շնորհիվ ռուսական բանակը գրավել էր Օսմանյան կայսրության տարածքի մի մասը, որի մեջ էր համարյա ամբողջ Արեւմտյան Հայաստանը:

Ովքեր չգիտեն պատմությունը և այս կամ այն պատվերի շրջանակներում ամբախ-զամբախ դուրս են տալիս, դրանք նույնպես յուրատեսակ թշնամիներ են և մոլորության սերմեր են տարածում հօգուտ Նիկոլի արկածաախնդրության։

1896-ի կոտորածի ձմեռն էր։ Մի խումբ փախստականներ Սասունի կողմերից հասան Էջմիածին։ Նրանց մեջն էր եւ Ա. գյուղի ծերունի տեր Սարգիսը։