«Որոշ նկարներ շատ բարձր գնով անգամ չեմ վաճառի»

Օրեր առաջ հյուրընկալվեցինք Հայաստանի նկարիչների միության ավագագույն անդամ ԱՐՄԵՆ ԱԹԱՅԱՆԻՆ՝ իր արվեստանոցում, նկարիչների հանրածանոթ՝ Հրաչյա Քոչարի 13 շենքում: Գեղանկարիչը նշում է իր 95-ամյակը և Մեծ հայրենականի հերթական հաղթական տոնը:

«ՀՈՐՍ ԱՐԴԱՐԱՑՐԻՆ, ԲԱՅՑ ՄԵՐ ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՎՐԱ ՄՆԱՑ «ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԹՇՆԱՄԻ» ԽԱՐԱՆԸ»

-Պարոն Աթայան, 95-ամյա բարձունքից շա՜տ դեպքեր և դեմքեր են ուրվագծվում Ձեր առաջ: Եկեք թերթենք Ձեր կյանքի պատկերագիրքը:
-Զարմանալի է գուցե, բայց մինչ օրս պահպանել եմ առաջին գործերս: Մեր ընտանիքում 8 երեխա էինք՝ չորս քույր և չորս եղբայր, ես ամենակրտսերն էի: Երեսունյոթ թվին կեղծ մատնությամբ ձերբակալեցին հորս՝ Արշակ Աթայանին, որը ճանաչված էր հանրապետությունում որպես Օմար Խայամի առաջին հայ թարգմանիչը: Նրան գնդակահարեցին, կարճ ժամանակ անց էլ արդարացրին, բայց մեր ընտանիքի վրա մնաց «ժողովրդի թշնամի» խարանը:
-Հայրենական մեծ պատերազմին շատ հայ նկարիչներ մասնակցեցին, շատերն ընկան քաջի մահով, շատերն էլ վերադարձան և շարունակեցին ապրել ու արարել:
-Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական ուսումնարանում դիպլոմային աշխատանքներ էինք պաշտպանում, երբ սկսվեց պատերազմը: Ռազմաճակատ մեկնեցին շատ դասախոսներ և սաներ: Ես կամավոր մեկնեցի ռազմաճակատ 1941 թ. սեպտեմբերի սկզբին: Ծառայում էի տանկային զորամասում՝ որպես գծագրող: Այդ գծագրերով շատ տանկիստներ էին ծանոթանում տանկային ճակատամարտերի նրբություններին:
Հետո տեղափոխվեցի փողային նվագախումբ: Մենք ռազմաճակատում համերգով դեպի ճակատի առաջին գիծ էինք ճանապարհում զինվորներին: Երևանում նվագել էի «Սասունցի Դավիթ» կինոթատրոնի և «Մոսկվա» ռեստորանի ջազ նվագախմբում: Տասնհինգ տարեկան էի, առավոտյան դասի էի գնում, երեկոյան նվագում էի և սատարում մեր բազմանդամ ընտանիքին: Ռազմաճակատում նկարել չի հաջողվել, մեր նվագախումբն անընդհատ շարժման մեջ էր: Այսինքն, պատերազմին մասնակցել եմ երաժշտությամբ:
-Թերլեմեզյանի դասախոսներից ո՞ւմ եք այսօր հիշում:
-Շատերին: Բայց կառանձնացնեի Վահրամ Գայֆեճյանին և Կորյուն Սիմոնյանին: Հետո ուսումս շարունակեցի Երևանի գեղարվեստի ինստիտուտում: Արա Սարգսյանի հորդորով տեղավորվեցի 2-րդ կուրսում: Պայմանները փայլուն չէին, սակայն հիանալի դասախոսներ էին մեզ դասավանդում: Այն տարիներին Երևան հրավիրեցին դասավանդելու Օսմյորկինին, որը բարեկամացավ ինձ հետ, եկավ մեր տուն, խիստ ու անաչառ դիտեց գործերս և շատ կարևոր խորհուրդներ տվեց: Բայց արվեստաբան Եղիշե Մարտիկյանը, որ դասավանդում էր և ուսմասվարն էր, ինձ հեռացրեց, քանի որ բացակայել էի հումանիտար առարկաների դասերից: Ես նրան ասացի, որ երկու-երեք օրվա բացթողածը դատարկ բան է, կպարապեմ ու կհանձնեմ: Մարտիկյանը զարմացավ ու ինձ ասաց, դու մարքսիզմ-լենինիզմի դասերը դատարկ բա՞ն ես համարում: Երկու տարով հետ ընկա ուսումից:

«ՍԱՐՅԱՆԸ ԿՈՇԻԿՆԵՐԻՑ ՄԵԿԸ ԱՄԲՈՂՋ ԹԱՓՈՎ ԽՓՈՒՄ ԷՐ ՀԱՏԱԿԻՆ»

-Պարոն Աթայան, Դուք երկար և բովանդակալից կյանքով եք ապրել և՛ խորհրդային շրջանում, և՛ անկախության տարիներին: Համեմատության ի՞նչ եզրեր կան:
-Հիմա շատ ավելի հետամնաց վիճակում ենք: Միայն մի բան հիշեմ. առաջինը Խորհրդային Միությունում Հայաստանում կազմակերպվեց «Շրջիկ արվեստանոցը»՝ Գաբրիել Գյուրջյանի նախաձեռնությամբ: Փետրվար ամսին պատրաստվում էր «Շրջիկ արվեստանոցի» գործունեության ծրագիրը, նկարիչները ծանոթանում էին և ընտրում իրենց համար նպատակահարմար վայրն ու ժամանակը: Ավտոբուս էր տրամադրվում և ապրելու որևէ վայր, հյուրանոց կամ այլ մի բան: Ամենասկզբում ապրում էինք վրաններում, որոնք փայտե տախտակամածի վրա էինք ձգել: Սարյանն ապրում էր վրաններից մեկում, երկու նկարչի հետ: Մի օր առավոտ շուտ մեկ էլ տեսնենք նա հանել է կոշիկներից մեկը և ամբողջ թափով խփում է վրանի հատակին: Նկարիչները քնից վեր են թռչում և սարսափահար հարցնում Սարյանին, թե՝ ի՞նչ է պատահել, վարպետ: Վարպետը պատասխանում է, թե էսպիսի բա՞ն կլինի, յոթանասուն տարի մարդ կարո՞ղ է ամեն օր կոշիկ հանել ու հագնել: Բայց եղելությունը այլ էր. առավոտ ծեգին Սարյանը սովորության համաձայն արթնացել էր և լճափին երկու հիանալի էտյուդ էր նկարել մակույկներով: Հետ էր դարձել և, տեսնելով վրանում անհոգ քնած և բարձր խռմփացնող նկարիչներին, որոշել էր այդպես նրանց քնից հանել: Հիանալի ժամանակներ էին, տարբեր սերնդի նկարիչներ էին մասնակցում «Շրջիկի» ուղևորություններին, Սարյանը՝ շատ հաճախ: «Շրջիկ արվեստանոցը» շուրջ մեկ ամիս էր շրջում Հայաստանով մեկ: Անկախության շրջանում ես հաճախ եմ մասնակցել պլեներների, որոնք կազմակերպում են «Լոռվա ձոր» հայրենակցական միությունը, «Փյունիկ» հիմնադրամը և Հայաստանի նկարիչների միությունը: Եղել ենք Շիրակում, Ապարանում, Սյունիքում և Դեբեդի հովտում, «Հայկական ներկապնակ» փառատոնի շրջանակներում: Ինչո՞վ են հետաքրքիր պլեներները. ծանոթանում ես երկրիդ հետ, մարդկանց հետ: Հայաստանը շատ է բազմազան, դա տեսնել և նկարել է պետք:
-Ի՞նչ կյանքով է ապրում այսօր նկարիչը մեր գերազատական հասարակարգում:
-Ապրում է նկարչի կյանքով, պետությունից անկախ: Խորհրդային շրջանում տարեկան մեկ հանրապետական ցուցահանդես էր կազմակերպվում նկարիչների միությունում, պետությունը յուրաքանչյուր մասնակցից մեկ նկար էր գնում, գումարներ տրամադրելով ՀՆՄ գեղարվեստի ֆոնդին: Այսօր մասնակցում ենք ցուցահանդեսներին, որ մարդկանց հանդիպենք, նոր գործեր տեսնենք, մեր աշխատանքը ներկայացնենք:
Ժամանակին երեք սալոն կար Երևանում, որտեղ մեր նկարներն էին վաճառվում: Անկախացումից հետո դրանք անհետացան:
-Ձեր արվեստանոցում երեք ոճի նկարներ եմ տեսնում՝ բնանկարներ, դիմանկարներ և նատյուրմորտներ: Առհասարակ, ինչպե՞ս եք նկարում, ի՞նչ նախընտրությամբ:
-Ինչ սիրտս է կամենում: Ահա այս նատյուրմորտը՝ բողկերով: Շուկայից կարմիր բողկ էինք գնել, վառ գույներով, հավանեցի և նկարեցի: Այն մեկը սերկևիլով եմ նկարել, մյուսը՝ խնձորով:
-Նկարից դժվարությա՞մբ եք բաժանվում:
-Որոշ նկարներ շատ բարձր գնով անգամ չեմ վաճառի: Դրանք միշտ ինձ հետ են: Հիմա երբեմն մտածում է նկարիչը` միտք ունի՞ նկարել: Բայց դե, նկարում ենք, ստեղծագործում ենք, քանի որ դա է մեր առաքելությունն այս կյանքում:

«Ի՞ՆՉ Է ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ ԻՄՊՐԵՍԻՈՆԻԶՄԸ ԳԱՅՖԵՃՅԱՆԻ ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ»

-Յուրաքանչյուր նկարիչ ունի իր գնահատելի դասականները: Ձեզ համար ովքե՞ր են առանձնանում:
-Հոլանդացիներից՝ Վեյմեերը, Վան Գոգը, Ռեմբրանդը, ֆրանսիական կերպարվեստից՝ Դեգան, Կորոն, որոնք իմ հեռակա ընկեր-տղերքն են: Չէ՞ որ մեզ միավորում է կերպարվեստը:
-Նկարիչների միջավայրում շատ ուշագրավ դեպքերի մասին եմ հաճախ լսել: Ի՞նչ կարող եք մեզ ներկայացնել:
-Մի պատմություն միտքս եկավ: Ցուցահանդեսներից մեկը քննարկելիս Մարտիկյանը վեր կացավ և հանկարծ զարմանալի մի բան ասաց. «Ի՞նչ է նշանակում իմպրեսիոնիզմը Վահրամ Գայֆեճյանի արվեստում»: Եվ հեռացավ: Վահրամ Գայֆեճյանն էլ կիրթ ու ինտելիգենտ անձնավորություն էր, շատ զարմացավ, տխրեց, բայց ոչինչ չասաց: Ես նրան միշտ տուն էի ճանապարհում: Այդ օրը ճանապարհին մի բան պատմեցի Եղիշե Մարտիկյանի մասին: Ես քննություն պիտի հանձնեի: Եվ տեղյակ էի, որ ամեն բան հաջող ընթանա, պետք է նախօրոք խնդրել Մարտիկյանին, որ Սարյանի արվեստի մասին հարցեր չտա: Մտա լսարան և անմիջապես ասացի, ընկեր Մարտիկյան, Ձեր յուրաքանչյուր հարցին կպատասխանեմ, միայն թե Սարյանի մասին հարցեր մի տվեք: Մարտիկյանը, դա լսելով, վերցրեց ստուգարքի գրքույկս, էլ ոչ մի հարց ինձ չտվեց և «5» նշանակեց: Արվեստաբան Մարտիկյանը ոչ մի կերպ չէր ընդունում գեղանկարիչ Սարյանի արվեստը:

Հարցազրույցը՝ Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ

Լուսանկարները` Հայկ Անանյանի

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Էլֆրիդա Մելիքյանի Էրգիրն ու Երկիրը
• Կենաց ծառի այգեպանը
• Ողբերգազավեշտ
• Ազգային կապիտալը պետականության անկյունաքար
• Հովվերգական դավադրություն (բացահայտված է ՔՊ-ի հինգերորդ շարասյունը)
• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն

Մեկնաբանություններ