«Երբեմն թագավորներն այնքան ահարկու չեն, որքան իրենց կարճաձեռ սպասավորները»

Չեխիայում բնակվող, ծնունդով արցախցի գեղանկարիչ ԱՇՈՏ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԸ պարբերաբար ցուցահանդես է ունենում Չեխիայում, Հայաստանում, Արցախում: Նրա կտավները մոդեռն ռեալիզմի ժանրում են, թեև ասում է, որ իրականում դժվար է բնորոշելը: Աշոտ Առաքելյանը Չեխիայի նկարիչների միության և Չեխիայի պրոֆեսիոնալ նկարիչների կազմակերպության, ինչպես նաև Հայաստանի և Արցախի նկարիչների միության անդամ է: Երկար տարիներ դասախոսել է Երևանի մանկավարժական համալսարանում, այժմ պատմության ամբիոնի պատվավոր անդամ է: Հանդես է գալիս նաև հրապարակախոսությամբ, արծարծում հատկապես Ցեղասպանությանը վերաբերող խնդիրներ:
-Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին սպասվում է հզոր արշավ: Ի՞նչ է նախատեսում Չեխիայի հայ համայնքը:
-Չեխիայում տեղի հայկական հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունները, հայկական դեսպանությունը կազմակերպելու են տարբեր միջոցառումներ, նաև մեկնարկելու է բողոքի երթ Պրահայի կենտրոնից դեպի թուրքական դեսպանատուն:
-Իսկ չեխերն ինչպե՞ս են արձագանքում պատմական այդ իրողությանը:
-Ապրիլի 24-ին թերթերում, հեռուստատեսությամբ թռուցիկ կարգով նշվում է, որ Հայոց ցեղասպանության տարելիցն է, զոհ է գնացել այսքան մարդ: Ես մի առիթով խոսում էի Չեխիայի բարձրաստիճան պաշտոնյայի հետ, ասացի, որ Սլովակիան ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, իսկ դուք` ոչ: Նա ասաց` գիտեք, Հայաստանի կառավարությունը պաշտոնապես չի ընդունել Ցեղասպանությունը, կարծում եմ, միայն այդ դեպքում կարող ենք ընդառաջ գնալ հայերի ցեղասպանության ընդունմանը: Խորհրդային տարիներին հասկանալի է, բայց վերջին քսան տարիներին մեր կառավարությունը, իհարկե, խոսում է տարբեր ամբիոններից, բայց պաշտոնապես ՄԱԿ-ին, Եվրախորհրդին և Եվրադատարանին պահանջատիրության հայց չի ներկայացրել: Բացի այդ, եվրոպացին ունի իր խնդիրները, դրսի հարցերն իրեն չեն հուզում, մինչև որ խնդիրը պաշտոնապես չբարձրացվի:
-Ապրիլքսանչորսյան միջոցառումներին, հայ համայնքի հիշատակի և բողոքի երթին ինչպե՞ս են արձագանքում Թուրքիայի դեսպանատունը, տեղացի թուրքերը: Միջադեպեր չե՞ն լինում:
-Չեզոք դիրք են գրավում, որ անաղմուկ անցնի երթը և ավելորդ ուշադրություն չգրավի: Որոշակի արձագանք լինում է զբոսաշրջիկների կողմից: Անցյալ տարի երթի ժամանակ մի կին ու մի տղամարդ տարբեր տեղերից հայհոյանքներ էին նետում:
-Դուք հաճախ եք Հայաստան գալիս, ի՞նչ փոխոխություններ եք նկատում:
-Քաղաքաշինական գործընթացներ են, բարեկարգվում է մայրաքաղաքը, փողոցները, բայց ժողովրդի վիճակն է շատ ծանր, օրհասական: Այդքան առաջընթացին զուգահեռ կա հուսալքություն, Հայաստանը դատարկվում է, միջոցներ ձեռք չեն առնում, մարդու ինքնասիրությունը ոտնահարվում է: Այնպիսի բաներ են կատարվում, որ ուղղակի ցավ ես զգում: Պետական հոգատարություն չկա, ժողովրդի և պետության կապը, չեմ կարող ասել, կտրված է, բայց ամուր էլ չէ: Մի անգամ ասել եմ, որ ամերիկյան այդ հզոր տնտեսության համարյա կեսը հենված է միջին և մանր բիզնեսի վրա, իսկ Հայաստանում մանր և միջին բիզնես չկա, 50-100 հոգի կենտրոնացրել է ամբողջ տնտեսությունն իր ձեռքին, վերածելով ճորտերի և ճորտատերերի երկրի:
Չեխիայի, առհասարակ եվրոպական երկրների տնտեսության 30-40 տոկոսը պետական շրջանակին է պատկանում: Եթե Հայաստանի ատոմակայանը, մոլիբդենը, պղինձը, ոսկին, կոնյակի գործարանը ոչ թե մասնավորի ձեռքին լինեին, այլ պետական բյուջե մտնեին, Հայաստանն իր պարտքը երկու-երեք տարում կմարեր, և աշխատավարձի կտրուկ բարձրացում կլիներ: Իսկ այդ ամենը գնում է որոշ մարդկանց գրպանը: Հայաստանի, ու ոչ միայն, Ասիայի, Աֆրիկայի ցանկացած պետական պաշտոնյա այնքան գումար ունի, որ եվրոպական երկրների բոլոր նախագահները միասին վերցրած այդքան գումար չունեն:
-Մեզ մոտ «հեղինակությունները» հիմնականում չեն վայելում ժողովրդի վստահությունն ու հարգանքը, ոմանք նաև ոչ վայել մականուններ են կրում: Հետաքրքիր է, այդ առումով, ինչպիսի պատկեր է Չեխիայում:
-Անդրանիկն ասում էր` գլուխդ բարձին դնելուց առաջ պետք է մի քիչ էլ խորհես ազգիդ մասին: Իհարկե, բիզնեսը ազգություն չի ճանաչում, բայց Չեխիայում այլ է, ազատ շուկայական հարաբերություններ են տիրում այնտեղ: Ցավալի է, որ մեր պետական պաշտոնյաները մականուն ունեն, պատիվ չեն բերում նրանց խոսելու ձևը, վերաբերմունքը: Ֆրանսիական խոսք կա, որ երբեմն թագավորներն այնքան սարսափելի չեն, որքան իրենց կարճաձեռ սպասավորները: Կան խոշոր պետական գործիչներ, որ եթե իրենք չէ, իրենց հարազատները հաճախ ժողովրդի հետ վարվում են թշնամու պես` պետությանը պատիվ չբերող միջոցներ ձեռնարկելով: Ամեն ինչ կենտրոնացնում են իրենց ձեռքում` շուրջբոլորը տրորելով, ճզմելով:
-Կարելի է կարծել, որ Եվրոպայում դրախտային բարքեր են տիրում: Չեխիայում իրավախախտումներ, չարաշահումներ չկա՞ն:
-Իհարկե կան, բայց Չեխիայում որակ չեն կազմում, քանակ են կազմում, և խախտումների բացահայտման դեպքում բոլորն էլ պատժվում են:
-Որպես արվեստագետ` Չեխիայո՞ւմ եք Ձեզ ավելի լավ զգում, թե՞ հայրենիքում:
-Քսան տարուց ավելի է` Չեխիայում եմ, արդեն հոգուս մեջ և Չեխիան կա, և Հայաստանը: Չնայած Շիրազն ասում է` որդուս փշոտ թոթովանքը օտար վարդի հետ չեմ փոխի: Բայց ես, այնուամենայնիվ, հարգանք ու համակրանք ունեմ չեխ ժողովրդի նկատմամբ: Չեխերը քաղաքակիրթ ժողովուրդ են, այս տարիներին չի եղել մի դեպք, որ անտեղի կոպտեն, վիրավորեն: Խնդիրը կարոտն է. Չեխիայում կարոտում եմ Հայաստանին, Հայաստանում` Չեխիային: ՈՒղղակի ցավն այն է, որ հայ ժողովուրդն այսպես ամբողջ աշխարհով մեկ սփռվում է: ՈՒրախ կլինեի, որ այդ հարցը տայիք պետական ղեկավարներին` ինչո՞ւ է ժողովուրդը գնում:
-Եթե չգնայիք, ինչպիսի՞ն կլիներ Ձեր կյանքը:
-Ես, որպես հայագետ, մտածում էի, որ տնտեսական, քաղաքական պայմաններից ելնելով հայրենիքից հեռանալը նման է դասալքության, պատերազմի կեսից նահանջելուն: Բայց, գիտեք, սերը սահման, ազգություն չի ճանաչում: Կինս չեխուհի է, նա մութ-ցուրտ տարիներին չէր կարող դիմանալ, համակերպվել, և գնացինք Չեխիա:
-Նկարչությունը ճակատագի՞ր է:
-Դու չես ընտրում նկարչությունը, դա ի վերուստ է տրված, արտահայտվում է ինքնըստինքյան, տարիների ընթացքում: ՈՒղղակի նկարիչները, որպես կանոն, հարստանում են իրենց մահից հետո: Ես ուրախ եմ, որ ինձ ընդունեց չեխ հասարակությունը, որովհետև այնտեղ օտարներին դժվարությամբ են տեղ տալիս: Ճիշտն ասած` ես նկարիչ դարձա Չեխիայում: Փիլիսոփայական օրենք կա` կեցությունն է որոշում գիտակցությունը: Պայմանները, կյանքը հնարավորություն ընձեռեցին զբաղվելու նրանով, ինչ կար իմ հոգու ներսում:
-Որպես պատմաբան` ինչպե՞ս եք գնահատում 2015-ին ընդառաջ մեր որդեգրած դիրքորոշումը:
-Մենք երեխայի նման երբեմն ուրախանում ենք, որ Ցեղասպանությունն ընդունեց այս երկիրը, այն երկիրը: Այդ կերպ, 200 տարի էլ անցնի, հարցը չի լուծվի: Տեսեք, Կոսովոն ստացավ անկախություն, թեև ոչ մի երկիր չէր ընդունել նրա անկախությունը: Հիմա, երբ Հայոց ցեղասպանությունն այս կամ այն երկիրն ընդունում է, իհարկե, դա Թուրքիային անհանգստացնում է, բայց չի վախեցնում: Մի որոշ ժամանակ խզում է հարաբերությունները Ֆրանսիայի կամ մեկ այլ երկրի հետ, որից հետո նույն ձևով շարունակում է քաղաքական- տնտեսական հարաբերությունները: Երբ տնամերձ հողամասդ հարևանդ գրավի, մյուս հարևանները գան ասեն` մենք գիտենք, որ քո հողն է, վերցնողը կասի` ճանաչում եք` ճանաչեք, ո՞վ չգիտի, որ վերցրել եմ: Մեր պետական, քաղաքական գործիչները պետք է կտրուկ հարց բարձրացնեն, որ Ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչվի, և հողերը հետ վերադարձնեն: Երբ Թուրքիային տնտեսական, քաղաքական ճնշման մեջ գցեն, այդ ժամանակ նոր զիջման կգնա: Ռազմական ձևով մենք ի վիճակի չենք վերցնելու, բայց պաղեստինյան մի փոքր ժողովուրդ կռվում է երկու հզոր երկրի դեմ` Իսրայելի և Ամերիկայի, և չի համաձայնվում ոչ մի առաջարկի հետ, ասում է` մինչև վերջ իմ ուզածը պիտի լինի: Իսկ մուսուլմանական կրոնի համաձայն` գրաված հողը հենց այնպես հետ չեն տալիս: Պետք է ուժով վերցնել: Ես չեմ ասում հենց ռազմական, տնտեսական, քաղաքական ուժով:
-Իսկ ինչպե՞ս եք պատկերացնում այդ գործընթացը:
-Եվրոպան Թուրքիայից ավելի մեծ քաղաքական և տնտեսական շահ ունի: Հայաստանի հետ ուղղակի պահպանում է քաղաքավարության նորմեր և, իմ կարծիքով, երբեմն զիջումների է գնում, որ Ռուսաստանից հեռացնի: Քաղաքական շահ մեզ հետ ունի Ռուսաստանը, որ Կովկասը պահում է հայերի միջոցով, և ինչպես ասում են` իմ թշնամու թշնամին իմ բարեկամն է: Այդ հարաբերությունները պետք է պահպանել: Մինչդեռ մենք ի՞նչ դիրքորոշում ենք որդեգրել. մի մասը քննադատում է ռուսներին, մի մասը` հրեաներին: Իսկ քաղաքականությունը խորամանկություն է, մենք անտեղի թշնամություն ենք հրահրում: Գիտեք, աշխարհում ոչ մի երկիր բարեկամ չունի, անգլիացիները ֆրանսիացիներին են ջարդել, ֆրանսիացիները իսպանացիներին, ի՞նչ է` ուզում եք, որ մեծ տերությունների դարդ ու ցավը Հայաստա՞նը լինի: Մենք պետք է լավ հարաբերություններ ստեղծենք մեծ երկրների հետ և մեր հարցերն առաջ տանենք: Բայց առաջին հերթին տունդ պետք է կարգի բերես, նոր միայն բարեկամություն ու լավ հարաբերություններ պահանջես: Հավատում եմ, որ կգա ժամանակը, երբ մեկտեղված և ժողովված կտեսնենք հայ ժողովրդին` մեկ միասնական հայկական պատմական տարածքում:

Հարցազրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ