Հայաստան-Թուրքիա` ո՞վ ու՞մ է ավելի շատ պետք

ՄԱԿ-ի ամբիոնից ելույթ ունենալով` ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը ինքնատիպ քայլ արեց: Նա հայտարարեց. «Մենք Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը երբեք նախապայման չենք դարձրել Հայաստանի և Թուրքիայի երկկողմ հարաբերությունները կանոնակարգելու համար: Ավելին, հենց Հայաստանի նախաձեռնած գործընթացի շնորհիվ 2009-ի հոկտեմբերին կնքվեցին Ցյուրիխյան արձանագրությունները: Այդ փաստաթղթերն առայսօր չեն վավերացվել և հանգրվանել են պաշտոնական Անկարայի մութ գզրոցներում: Թուրքիայի կառավարությունը անհեթեթ նախապայմաններ է առաջ քաշում դրանք վավերացնելու համար, որոնք բնավ չեն բխում արձանագրությունների տառից և ոգուց: Այդ ամենի հանդեպ հայ ժողովրդի հստակ վերաբերմունքը ես արտահայտեցի երեք տարի առաջ՝ այս բարձր ամբիոնից: Այժմ եկել է լրացուցիչ պարզաբանում տալու ժամանակը: Թուրքիայի ղեկավարությունը սխալվում է, եթե մտածում է, որ ինքը կարող է առհավետ պատանդ վերցնել այդ փաստաթղթերը և վավերացնել միայն իրեն հարմար առիթով: Արձանագրությունները բանակցվել են ներկայիս պայմաններում՝ առկա խնդիրներին լուծում գտնելու համար: Դրանց կենսագործման ուղղությամբ շարունակաբար որևէ դրական տեղաշարժի բացակայության պայմաններում Հայաստանը այդ երկու արձանագրությունները հայտարարելու է առ ոչինչ: Մենք 2018-ի գարուն ենք մտնելու առանց այդ, ինչպես, ցավոք սրտի, փորձը ցույց տվեց, սին արձանագրությունների»:

Հիշեցնեմ` խոսքը 2009-ի հոկտեմբերին Երևանի ու Անկարայի միջև ստորագրված հայտնի արձանագրությունների մասին է, որ նախատեսում էին երկու երկրների դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնում ու սահմանների վերաբացում: Վավերացման գործընթացը Թուրքիան ձախողեց` Բաքվի ճնշման տակ, որ հարկադրեց Անկարային հայերի հետ հարաբերությունները կապել Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի կարգավորման խնդրի հետ: 2011-ի օգոստոսին Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովն օրակարգից հանեց 900 օրինագծեր, այդ թվում` հայ-թուրքական արձանագրությունները: Սեպտեմբերի 24-ին կառավարությունը վերադարձրեց օրակարգ, սակայն վավերացման ժամկետները մինչև հիմա որոշարկված չեն: Համենայն դեպս` հնարավոր են: Առավել հեռատես թուրք փորձագետներն այն ժամանակ զգուշացնում էին իրենց իշխանություններին, որ դառնում են Ադրբեջանի նեղլիկ քաղաքականության պատանդ, մինչդեռ Ցյուրիխյան արձանագրությունների վավերացումը նոր իրավիճակ է ստեղծում ու նոր հնարավորություններ է բացում Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի կարգավորման համար, նաև ամրապնդում է Թուրքիայի ազդեցությունն Անդրկովկասում: Շեշտվում էր, որ Երևանն ինքը շատ ռիսկային քայլի է դիմում: Բայց Անկարան այն ժամանակ իրեն շատ վստահ էր զգում` համարելով, որ ահա-ահա կներխուժի ԵՄ, իբրև ՆԱՏՕ-ի անդամ, և Անդրկովկասում կկատարի արևմտամետ հրահանգչի դեր: Իր հերթին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կարծում էր, որ խաղադրույքը ճիշտ է դրված, քանի որ հենց ինքն է Թուրքիային դուրս բերում գլխավոր միավորիչ օղակի մակարդակ Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան ալյանսում, որ կարող է մինչև Կասպից ծով «կողպել» Ռուսաստանի հետ սահմանի հարավային թևը: Թուրքիան հնարավորություն էր ստանում կամուրջ նետելու Միջին Ասիայի թուրքալեզու երկրներ, հետաքրքիր էին դառնում ղազախական կամ թուրքմենական էներգառեսուրսները Եվրոպա փոխադրելու նախագծերը` շրջանցելով Ռուսաստանը: Այդ սցենարը Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը տանում էր թուրք-վրացական ալյանսի թիկունք, թույլ տալով ժամանակին սկսել հայերի դուրսմղումը Լեռնային Ղարաբաղից: Բաքուն, բարեկամական «սալամներ» հղելով Մոսկվային` համարյա համոզված էր տարածաշրջանում նրա ազդեցության անխուսափելի թուլացման մեջ: Ռազմավարական ընտրություն անելով հօգուտ Թուրքիայի` Բաքուն հայտարարում էր, ինչպես ընդգծում էր Ադրբեջանի նախագահի օգնական Ալի Հասանովը, «հավասարակ՜շիռ հավասարահեռության» քաղաքականություն: Աստիճանաբար Բաքուն գիտակցեց այդ ռազմավարության սխալները, որ թույլ չտվեց ժամանակին արժեքները վերագնահատել, երկխոսություն սկսել հայերի հետ, որ ամբողջությամբ համապատասխանում էր ազգային շահերի պաշտպանության սկզբունքին: Սկսվեցին իրադարձություններ, որ Ադրբեջանը ոչ մի կերպ չէր կարող կանխատեսել: Նախ Անկարան հայտնվեց Հյուսիսային Աֆրիկայի ու Մերձավոր Արևելքի արաբական գարնան մեջ, հետո խրվեց սիրիական ճգնաժամում: Թուրքիան սկսեց վերածվել ՈՒկրաինայի, բացի Սիրիայի ու Իրաքի հարավային սահմաններին ճակատներից, ստացավ քաղաքացիական պատերազմ արդեն իր տարածքում` միաժամանակ քրդերի ու ԻՊ-ի հետ: Ձևավորված աշխարհաքաղաքական խորխորատի թափանիվը գործնականում հնարավոր չէ կանգնեցնել արդեն: Իրաքյան Քրդստանի առաջիկա անկախության հանրաքվեն Թուրքիայի, և ոչ միայն նրա, համար լավագույն դեպքում կվերաճի դաշնայնացման: Թուրք ու ադրբեջանցի փորձագետները, որ նախկինում այդ խնդիրը ընկալում էին իբրև «դրսից նետված սադրանք», հիմա բացահայտ քննարկում ու արտահայտվում են: Շատ մեծ խաղ է գնում, երբ պանթուրքիզմն ու նեոօսմանիզմը համատեղ ծնեցին «քուրդ երեխային», որի պատմականորեն ամենամոտ ազգակիցը Հայաստանն է: Քաղաքականության մեջ ոչինչ պատահական չէ: Ահա ինչու Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը զգուշացնում էր Անկարային, որ Երևանը պատրաստ է Ցյուրիխյան արձանագրությունները հայտարարել առ ոչինչ` գործելով արդեն ուժի դիրքերից: Հայաստանը կարող է փակել կամ դժվարացնել Թուրքիայի նահանջի ճանապարհը դեպի Ռուսաստան, ԵԱՏՄ-ի հետ համագործակցության հաստատումը: Բայց Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդոողանը դեռ մանևրի հնարավորություն ունի` պաշտոնական տեսակետից Ցյուրիխյան արձանագրությունները ուղղակի կապ չունեն Անդրկովկասի որևէ այլ խնդրի հետ և ընդհանրապես Ադրբեջանին չեն վերաբերում: Արևմուտքը դա կարող է գնահատել: Առավել ևս, որ Արևմուտքն արդեն չի դիտարկում Հայաստանը բացառապես Ռուսաստանի հետ համագործակցության ենթատեքստում, այլ ավելի շուտ` հայկական գործոնի ուժեղացման համատեքստում` քրդական հարցի լուծման հեռանկարի համապատկերում:

Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Մասուդ Բարզանին վստահաբար գնում է անկախության հանրաքվեի: Ի պատասխան հարևաններից հնչող չեղարկելու կամ հետաձգելու կոչերի` Իրաքյան Քրդստանը հայտարարեց` հինգ րոպեով էլ չենք հետաձգելու: ՄԱԿ-ի ամբիոնից հնչող դատապարտումներն էլ չեն ներգործում: Միայն Իսրայելն է բացահայտ աջակցություն հայտնել, Ռուսաստանը լռություն է պահպանում, թեպետ ավելի շատ աջակցության լռություն է, եթե հաշվի առնենք Ռոսնեֆտի ծավալուն ծրագրերը:

Ա՞յդ պատճառով է Ռուսաստանը փորձում Իրաքյան Քրդստանի անկախության հանրաքվեին «կցել» Հայաստանը:

Ոչ մի ալյանս` Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան, կամ այլ, Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը չի կարող տանել ու չի տանի թուրք-վրացական ալյանսի թիկունք` թույլ տալով սկսել հայերի դուրսմղումը Լեռնային Ղարաբաղից: Սա պարզապես սադրիչ վարկած է: Համենայն դեպս` հրապարակային քաղաքականության մակարդակում Մոսկվան Բաքվին վերադարձրեց իր ազդեցության շրջագիծ` զենքի վաճառքի միլիարդանոց պայմանագրերով: Իսկ հայ-թուրքական ֆուտբոլային դիվանագիտության սկիզբը հենց Մոսկվայում դրվեց` Թուրքիայի նախագահ Աբդուլա Գյուլին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը Ռուսաստանից հրավիրեց Երևան` ֆուտբոլի խաղի, ու դա բնավ մարզական քայլ չէր: Իսկապես շատ մեծ խաղ է գնում տարածաշրջանում, բայց որտեղի՞ց են ռուսները հնարել, որ «քուրդ երեխայի» պատմականորեն ամենամոտ ազգակիցը Հայաստանն է: Ի՞նչ է դա տալու Հայաստանին: Իրանի հետ հարաբերությունների վատացու՞մ: Թե՞ շատ ու շատ հետո, եթե Թուրքիան տրոհվի ու դառնա դաշնային պետություն, հայկական պատմական հողերի վրա ստեղծվելու է Քրդստան` հայերի ինքնավարությամբ:

ՈՒ ի՞նչ կապ ունի քրդական հանրաքվեն հայ-թուրքական արձանագրությունների հետ, որոնց չվավերացվելու մեջ որքան Ադրբեջանը, նույնքան Ռուսաստանը մաս ունեն:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ