1880 թվական։ Ռուսիո գետամերձ անծայրածիր դաշտավայրում այգաբացը երփնագրվում էր ցորյանի բույրով։

Այս խորագրով հանրային հարթակում տարբեր արվեստագետների հորդոր-ուղերձ է հղել հայերենագետ, լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանը: Նախքան բուն նյութին անցնելը մատնանշենք, որ Հրաչ Մարտիրոսյանը հայերենագիտության և ընդհանուր լեզվաբանության ոլորտի արդի ակնառու հայ գիտնականներից է, որ կարևոր ներդրում ունի հայոց լեզվի ուսումնասիրության, ստուգաբանության (էտիմոլոգիայի) և պատմական լեզվաբանության մեջ։ «Նիդերլանդական օրագիրը», որ երբեմն անդրադառնում է սփյուռքի հայ անվանի ու ճանաչված մարդկանց, արդեն պատմել է Հրաչ Մարտիրոսյանի մասին: Այժմ նա լեզվագիտական հետազոտական մի նախագծով գտնվում է Գերմանիայի Դաշնային հանրապետության Վյուրցբուրգ քաղաքում ու չնայած դրան հասցնում է հեռակա դասընթացներ վարել: Նրա գիտական աշխատանքները հատկապես վերաբերում են հայերենի ծագմանը, հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի այլ լեզուների հետ կապերին, ինչպես նաև բառերի ստուգաբանությանը։ Մարտիրոսյանը հեղինակել է կարևորագույն աշխատություններ, այդ թվում՝ Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (2010), որը համարվում է հայերենի ստուգաբանության հիմնարար գործերից մեկը։ Այս աշխատությունում նա վերլուծում է հայերեն ժառանգական բառապաշարի արմատները և դրանց կապը հնդեվրոպական նախալեզվի հետ, բառարանը լայնորեն օգտագործվում է հայերենի և հնդեվրոպական լեզուների ուսումնասիրության ոլորտում։

1876 թ. Թիֆլիսում անցկացվեց մարդահամար, ըստ որի քաղաքի 104.024 բնակչից հայեր էին 37․610, ռուսներ՝ 30․823 (այդ թվում՝ զորքը և պաշտոնեությունը), վրացիներ՝ 22․233, թաթարներ՝ 2502, ինչպես նաև 38 ազգերի և ազգությունների ներկայացուցիչներ (Сборник сведений о Кавказе, т. VI, Тифлис, 1880, с. 75):

Երիտթուրքերի ծրագրած հայոց ցեղասպանությունը երբեք նպատակին չէր հասնի, եթե արևմտահայությունը միասնաբար ոտքի կանգներ ու մաքառեր, ինչպես արեց վանեցին, գարահիսարցին, հաճընցին:

Ինձ կողոպտեցին աշնան մի տաք օր ելուզակները՝ ծանոթ ու դրսեկ, նրանց հետ էին եւ ներսում ծլած, կամավորական գողեր ու գյադեք,- քրթմնջում էին, բարբաջում անհերթ դավահունչ տոնով, ժարգոնով տխեղծ, գուժկան դաջվածքներ կային դիմազուրկ նրանց դեմքերին:-

Ո՞վ է տալու պատասխանը այս դատարկվող չգոյության, անտանելի այս դառնության, ուղեղ լլկող խաբեության, կեղեքումի ճիրաններում այս տառապյալ անհուսության․․․

1920 թ. Մարտի 22-26-ն ընկած ժամանակահատվածում սկսվեց Շուշի քաղաքի հայ ազգաբնակչության կոտորած, տեղահանություն, գույքի և անձնական ունեցվածքի ոչնչացում և թալան իրագործված Թուրքիայի Հանրապետության բանակի, նրա կողմից աջակցություն ստացող Արցախում բնակվող թուրքերի (թաթարների) և քրդական առանձին խմբավորումների կողմից։

Մի թեմայի անդրադառնամ, որի մասում լռում են բոլորը. Արտաքուստ անմեղ այս թեման երկկողմանի ական է` դրված պետության ու անհատի տակ. թեման կրթականն է, բայց յուրահատուկ կրթական թեմա է. Ամեն տարի կառավարությունը ֆինանսավորում է մի խումբ փայլուն «ուղեղների» ուսման վարձը արտասահմանում սովորելու համար. ֆինանսավորելը ո՞րն է. հարկատուի հաշվին է ֆինանսավորում:

Անգնահատելի, լայն ու ընդգրկուն է հզոր հայագետ, լեզվաբան, գրականագետ, բանահավաք, փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս, ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Մանուկ Աբեղյանի գրական, հասարակական, մանկավարժական և գիտական գործունեությունը: Նա ամբողջ կյանքը նվիրել է գիտությանը` հարազատ ժողովրդի ազատության, ազգային գիտակցության արթնացման, լուսավորության ու առաջադիմության գործին, նրա լավագույն իղձերի իրականացմանը:

Վառվեց քրիստոնեական խարույկը, ջահը բոցավառվեց Արարատ լեռան վրա։ Վանա լճին մերձակա մի վայրում ծնվեց բանաստեղծը։