«Մայդանը ցույց տվեց ուկրաինական հասարակության և պետականության կայացման թերություններն ու հակասականությունը»

Երևանի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի քաղաքական գիտության պատմության և տեսության ամբիոնի դոցենտ, քաղաքական գիտությունների թեկնածու ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ հետ զրույցը ՈՒկրաինայում և Ղրիմում ընթացող զարգացումների շուրջ է:

-Պարոն Ալեքսանյան, ակնհայտ է, որ այն, ինչ տեղի է ունենում ՈՒկրաինայում և Ղրիմում, զուտ ՈՒկրաինայի և Ղրիմի խնդիրը չէ: Ի՞նչ հարց են ուզում լուծել Արևմուտքը և Ռուսաստանը:
-ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո նոր աշխարհաքաղաքական իրավիճակն ու գլոբալ կառավարման համակարգն արմատապես փոխակերպվեցին, ինչի հետևանքով ակնհայտ դարձավ ԱՄՆ-ի գերակա կարգավիճակը գլոբալ քաղաքական որոշումների ընդունման համակարգում: Հետագայում Եվրամիության հիմնադրումն ու ինստիտուցիոնալ կայացումը նոր մակարդակի վրա բարձրացրին արևմտաեվրոպական և եվրաատլանտյան ինտեգրման ու գերակայության ընթացակարգերը: Եվրամիությունը դարձավ ոչ միայն Արևմտյան Եվրոպայի, այլև հետկոմունիստական Արևելյան Եվրոպայի և հետխորհրդային երկրների ինտեգրման առանցքային կենտրոն` առավել արդյունավետ դարձնելով տարածաշրջանային ազգ-պետությունների ինտեգրման գործընթացները:
Ժամանակակից աշխարհը տեղեկատվական-հաղորդակցության տեխնոլոգիաների աննախադեպ առաջընթացի պայմաններում դարձել է բազմակողմանիորեն փոխկապակցված ու փոփոխվող: Ներպետական գործընթացները ձեռք են բերել վերպետական ու համաշխարհային նշանակություն: Այս համատեքստում ՈՒկրաինայի արևմտյան ու արևելյան շրջաններում և Ղրիմում ընթացող գործընթացներն ունեն գլոբալ նշանակություն` դառնալով աշխարհաքաղաքական որոշումների ընդունման օրակարգային հիմնահարցերից մեկը: 1990-ական թվականներից, երբ հետխորհրդային տարածաշրջանում տեղի էին ունենում անկախացման և ազգային պետականության կայացման գործընթացներ, արևմտաեվրոպական երկրներն ու եվրատլանտյան հաստատություններն արդեն ունեին մշակված ռազմավարական ընթացակարգեր տարածաշրջանային երկրների հետ համագործակցության ու ինտեգրման համար, մինչդեռ նախկին ԽՍՀՄ պետությունների միջև հարաբերությունները բախումնածին էին, և այսօր էլ մենք ականատես ենք կուտակված քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական և հոգևոր-մշակութային հիմնահարցերի տարատեսակ դրսևորումների: Ռուսաստանի Դաշնությունը, ի տարբերություն արևմտաեվրոպական երկրների, հայտնվեց ներազգային և միջազգային գործընթացների ազդեցության տակ: Գործազրկությունը, աղքատությունը, սոցիալական բևեռացումը, արժեզրկումը, ազգամիջյան բախումները, հակամարտությունները և ահաբեկչությունները նոր մարտահրավեր առաջացրին ոչ միայն ներպետական քաղաքական կայունության պահպանման, այլև միջպետական հարաբերությունների կարգավորման մակարդակներում: Դեռևս 1999 թ. դեկտեմբերի 30-ին Վ. Պուտինը, լինելով ՌԴ կառավարության ղեկավար, իր հայտնի ծրագրային հոդվածում («Ռուսաստանը հազարամյակների սահմանագծին»), դիտարկելով առաջիկա մարտահրավերները, նշում էր, որ Ռուսաստանը վերջին 200-300 տարիների ընթացքում թերևս առաջին անգամ կանգնած է իրական վտանգի առջև` հայտնվելու աշխարհի պետությունների երկրորդ կամ էլ գուցե երրորդ շարքում: Իրականում հենց Պուտինի նախագահության առաջին տարիները դարձան բեկումնային ՌԴ ժամանակակից պատմության ընթացքում: 2000 թվականից մինչ օրս Ռուսաստանն ակտիվորեն պայքարում է աշխարհաքաղաքական կարգավիճակի վերականգնման և գլոբալ քաղաքական համակարգի բազմաբևեռության համար:
Արևմտաեվրոպական երկրների համար ՈՒկրաինան եվրոպական ինտեգրման առանցքային նշանակություն ունեցող երկիր է, որն ունի սոցիալ-տնտեսական զարգացման չիրականացված զգալի ներուժ: ՈՒկրաինայի հետ Եվրամիության գործընկերային հարաբերությունները հետևողականորեն կշարունակվեն` ստանալով ինստիտուցիոնալ ուղղվածություն, մինչդեռ Ռուսաստանի համար ՈՒկրաինան հակասություններով ու անհամաձայնություններով լի երկիր է: Չնայած սոցիալ-պատմական և հոգևոր-մշակութային ընդհանրություններին, այնուամենայնիվ, միջպետական հարաբերություններում գերակայող են տնտեսական գործոնները, որոնք էլ դառնում են բախումնածին` արգելափակելով բնականոն հարաբերությունների պահպանումը: Ռուսաստանի համար ՈՒկրաինան կարևորվեց այն ժամանակ, երբ ակնհայտ դարձավ ՈՒկրաինայի և ԵՄ-ի միջև հարաբերությունների խորացումը: Ընդ որում, հետաքրքրականն այն էր, որ եվրաինտեգրման ընթացակարգերն արևելյան գործընկերության երկրների հետ հրապարակային էին ու նախապես հայտարարված, իսկ ակնկալվող արդյունքներն ու արևելյան գործընկերության երկրների քայլերի հաջորդականությունը` փոխհամաձայնեցված: Ռուսաստանի նախաձեռնությունները, Մաքսային միության և Եվրասիական ինտեգրման ընթացակարգերի հետ կապված, շրջադարձային են ու անվտանգային արևելյան գործընկերության երկրների համար:
Ռուսաստանի համար տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները բարձրացրին ՈՒկրաինայի տարածաշրջանային դերը (բացի ռուսական էներգակիրների տարանցիկ երկիր լինելուց)` առանձնահատուկ նշանակություն տալով Ղրիմի, Սևաստոպոլի և «Ռուսական աշխարհի» դերակատարությանը, ինչի համար էլ Ռուսաստանը պայքարել է, պայքարեց և կպայքարի հետագայում էլ: Ի դեպ, դեռևս 1992 թվականի մայիսի 21-ին ՌԴ ԳԽ-ն իրավական գնահատական է տվել 1954 թվականին Ղրիմի կարգավիճակի փոփոխմանն ու տեղափոխմանը` այն համարելով հակասահմանադրական, միաժամանակ առաջարկելով առկա բոլոր հիմնախնդիրները կարգավորել ՌԴ, ՈՒկրաինայի և Ղրիմի միջև բանակցությունների միջոցով: Ռուսաստանի դիրքորոշումը Սևաստոպոլի հետ կապված ամրագրվել է դեռևս 1993 թվականի հուլիսի 9-ին ընդունված «Սևաստոպոլ քաղաքի կարգավիճակի մասին» որոշման մեջ:
-Ձեր կարծիքով` Մայդանն ՈՒկրաինայի ժողովրդի պայքա՞րն էր, թե՞ համաշխարհային բևեռների խաղարկած սցենարը:
-Այս հարցի վերաբերյալ առկա են բազմաթիվ մեկնաբանություններ, սակայն մեկ բան ակնհայտ է, որ Մայդանը հերթական անգամ ցույց տվեց ուկրաինական հասարակության և պետականության կայացման թերություններն ու հակասականությունը, որը «նարնջագույն հեղափոխությունից» հետո երկրորդ անգամ քաղաքական էլիտայի արմատական վերափոխման փորձ է: Ցավալին այն է, որ Մայդանը տրոհեց ուկրաինական հասարակությանն ըստ լեզվական և էթնիկ պատկանելության` անհանդուրժողականության տրամադրություններ տարածելով Ռուսաստանի և «Ռուսական աշխարհի» նկատմամբ: ՈՒկրաինայում մենք ականատես ենք քաղաքացիական անհնազանդությունների և սոցիալական ընդվզման հանգուցալուծման, որովհետև անկախացման ժամանակաշրջանից մինչ օրս ուկրաինական հասարակության մեջ կուտակված են հրատապ լուծում պահանջող բազմաբնույթ հարցեր: Դրանց կարգավորման ուղղությամբ իրականացվող բոլոր փորձերը ձախողվեցին, իսկ ընդունված քաղաքական որոշումներն ունեին միակողմանի բնույթ: «Նարնջագույն հեղափոխությունը» չկարողացավ հաղթահարել նույնիսկ քաղաքական լեգիտիմության ճգնաժամը, իսկ սոցիալ-տնտեսական ու հոգևոր-մշակութային հրատապ լուծում պահանջող հիմնահարցերը ծայրահեղ ուղղվածություն ստացան: Բնականաբար, նման իրավիճակներում անխուսափելի էր աշխարհաքաղաքական առանցքային դերակատարների ակտիվ ներգրավվածությունը:
-Ռուսաստանը փորձում է ամրապնդել իր դիրքերը և դառնալ նոր, հզոր կենտրոն` փոխելով աշխարհաքաղաքական կենտրոնների հարաբերակցությունը: Այդ համատեքստում ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում:
-Ռուսաստանը կարճաժամկետ հեռանկարում փորձում է առավելապես ամրապնդել իր աշխարհաքաղաքական կարգավիճակը, սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում ռազմաքաղաքական բաղադրիչին պետք է ավելանան նաև սոցիալ-տնտեսական և հոգևոր-մշակութային բաղադրիչները: Սկսած 2000 թվականից, ՌԴ-ն փորձում է դառնալ համաշխարհային քաղաքականության առանցքային սուբյեկտներից մեկը, սակայն պետականության կայացման հիմնախնդիրները, հետկոմունիստական և հետխորհրդային ժառանգությունը զգալի դժվարություններ են առաջացնում այդ ճանապարհին: ՈՒկրաինական վերջին իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ համաշխարհային քաղաքականության ասպարեզում կխորանա Ռուսաստանի և արևմտաեվրոպական երկրների հարաբերությունների բախումնածին ուղղվածությունը: Այս համատեքստում Ռուսաստանի համար պետք է առանցքային նշանակություն ունենան արևելյան գործընկերության և հետխորհրդային մյուս երկրների հետ գործընկերային հարաբերությունների վերանայումն ու արդյունավետ կառուցակարգերի առաջարկումը: Ռուսաստանի համար կենսական նշանակություն ունեցող Եվրասիական ինտեգրման ընթացակարգերը պետք է հիմնվեն սոցիալ-տնտեսական իրատեսական և փոխշահավետ մոդելների վրա, որոնք հետևողականորեն կնպաստեն կյանքի որակի բարձրացմանն ու մարդկային կայուն զարգացմանը:
-Արդյոք Ղրիմում տեղի ունեցած հանրաքվեի արդյունքներն արժանահավա՞տ են:
-Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ղրիմն ունի ինքնիշխան պետության բոլոր ատրիբուտները դեռևս 1991-1992 թվականներից, 2014 թվականի մարտի 16-ին Ղրիմում տեղի ունեցած հերթական հանրաքվեի արդյունքներն արժանահավատ են և արդարացիորեն բխում են Ղրիմում ապրող ժողովուրդների շահերից: ՈՒկրաինայի անկախացումից ի վեր Ղրիմում միշտ էլ ընթացել են քաղաքական գործընթացներ, որոնք ՈՒկրաինայի ԽՍՀ-ի և ՈՒկրաինայի Հանրապետության կողմից ստացել են միակողմանի լուծումներ: Այսպես, 1991 թ. հունվարի 23-ին Ղրիմում տեղի ունեցած հանրաքվեին մասնակցեց ընտրական իրավունք ունեցող անձանց 81,3 %-ը, որոնց 93,26 %-ը կողմ արտահայտվեց, որպեսզի վերականգնվի Ղրիմի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունը` որպես ԽՍՀՄ-ի սուբյեկտ, և Ղրիմը դառնա միութենական պայմանագրի մասնակից: Հանրաքվեն համարվեց օրինական, որի արդյունքների հիման վրա էլ ՈՒկրաինայի ԽՍՀ-ի ԳԽ-ն ընդունեց «Ղրիմի ԻԽՍՀ-ն ՈՒԽՍՀ-ի կազմում վերականգնելու մասին» օրենքը: Ճիշտ է` վերականգնվեց Ղրիմի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունը, սակայն անտեսվեց Միութենական նոր պայմանագրին մասնակից լինելու հարցը։ Հետագայում` 1991 թ. սեպտեմբերի 4-ին, հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա Ղրիմի Գերագույն խորհուրդն ընդունեց Ղրիմի պետական անկախության մասին հռչակագիրը, որի համաձայն` Ղրիմը հռչակվեց որպես Միութենական պայմանագրի մասնակից: Հետագայում Ղրիմի ԳԽ-ն Ղրիմի ԻԽՍՀ-ն վերանվանեց Ղրիմի Հանրապետության (26.02.1992 թ.), իսկ Ղրիմի հանրապետական շարժումը նախաձեռնեց ստորագրահավաք հանրաքվեի անցկացման համար և հավաքեց 246 հազար ստորագրություն: Դրան ի պատասխան տրվեցին իրավիճակային լուծումներ, որոնք, սակայն, չկարգավորեցին առկա լարվածությունը (Սևաստոպոլ քաղաքի հանրապետական կարգավիճակը, ՈՒկրաինայի և Ղրիմի Հանրապետության միջև իրավասությունների տարանջատման մասին օրենքը): 1992 թ. մայիսի 5-ին Ղրիմի ԳԽ-ն որոշեց 1992 թ. օգոստոսի 2-ին անցկացնել Ղրիմի պետական անկախության մասին հանրաքվե, իսկ մայիսի 6-ին` Ղրիմի Հանրապետության Սահմանադրության: Այդ որոշումները չեղյալ համարվեցին ՈՒկրաինայի խորհրդարանի կողմից, իսկ ճնշումների պատճառով Ղրիմի Հանրապետության ԳԽ-ի ընդունած որոշումները նույնպես սառեցվեցին կամ առկախվեցին Ղրիմի Հանրապետության ԳԽ-ի կողմից: 1995 թվականին ՈՒկրաինայի և Ղրիմի Հանրապետության միջև լարվածության գագաթնակետն ՈՒկրաինայի ԳԽ-ի ընդունած որոշումն էր Ղրիմի Հանրապետության Սահմանադրությունն ու մի շարք օրենքներ չեղյալ հայտարարելու մասին:

Հարցազրույցը`
Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ