«Որքան էլ աճեմ օտար բեմահարթակների վրա, մնում եմ իմ արմատների հետ»

«Իրատեսի» հյուրը նկարիչ ՏԻԳՐԱՆ ՁԻԹՈՂՑՅԱՆՆ է, որի «Հայելիներ» խորագրով ուշագրավ ցուցահանդեսը ներկայացվում է «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում:

«ԱՅՍ ԵՐԵՔ ՏԱՍՆԱՄՅԱԿԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ ԵՍ ՄԵԾԱՑԵԼ ԵՄ, ԴՈՒՐՍ ԵԿԵԼ ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆԻՑ»

-Տիգրան, 1987-ին Ձեր՝ տասնամյա հրաշամանուկի աշխատանքների առաջին ցուցահանդեսն ինձ համար եղել է շոկ՝ այդ բառի ամենադրական իմաստով, և ես տասնամյակներ շարունակ փնտրել եմ Տիգրան Ձիթողցյան անունը: ՈՒրախ եմ, որ գտա այն, և գտա այս ձևով: Ի՞նչ է կատարվել Տիգրան Ձիթողցյան մարդու և արվեստագետի կյանքում այս երկարուձիգ երեք տասնամյակի ընթացքում:
-1987-ի ցուցահանդեսն իսկապես շատ մեծ արձագանք ունեցավ. երևի իմ տարիքն էր զարմացրել մարդկանց: Բայց ես դրանից հետո էլ եմ ցուցադրվել, ունեցել թե՛ անհատական ցուցահանդեսներ, թե՛ մասնակցել խմբակային ցուցահանդեսների: Իհարկե, դրանք մեծ մասամբ եղել են դրսում: Դե՜, այս երեք տասնամյակի ընթացքում ես մեծացել եմ, դուրս եկել մանկությունից: Սկսել եմ նկարել՝ որպես հասուն նկարիչ: Երևանում ընդունվեցի գեղարվեստի ակադեմիա, իսկ հետո ուսումս շարունակեցի Շվեյցարիայում: Իմ առջև դրվեցին «Նկարիչ, որը ցուցադրվում է» և «Նկարիչ, որը սովորում է» հարցերը: Ինչ-որ կարգավիճակային փոփոխություն եղավ իմ կյանքում: Ես վճռեցի մնալ Եվրոպայում, որովհետև այնտեղ դպրոցները շատ էքսպերիմենտալ էին. բավական շատ էքսպերիմենտներ արեցի, պարզեցի, թե ինչն է ինձ համար հետաքրքիր, ինչը՝ ոչ: Ես իմ կարիերան սկսեցի զրոյից, որովհետև այնտեղ իմ մասին ոչ ոք ոչինչ չգիտեր: Ես էլ շատախոս չեմ, մարդկանց ոչինչ չեմ պատմում: ՈՒսումս ավարտելուց հետո շարքային ուսանողի նման սկսեցի քիչ-քիչ ներկայանալ, ցուցադրվել Եվրոպայում: Փոքր ցուցահանդեսներից հասա մեծ, թանգարանային ցուցահանդեսների: Իսկ 1998 թվականի վերջին տեղափոխվեցի Նյու Յորք և մեկ անգամ ևս ամեն բան սկսեցի զրոյից: Նյու Յորքում ոչ մեկին չի հետաքրքրում, թե դու ինչ ես արել անցյալում: Եթե Նյու Յորքում ոչինչ չես արել, ուրեմն ոչ ոք ես: Թեև ես մինչ այդ՝ 1991-ին, ցուցադրվել էի այնտեղ, բայց դա ոչինչ չէր նշանակում: Եթե մարդը մեկ տարի բացակայել է Նյու Յորքից, ուրեմն նա այնտեղ պարզապես գոյություն չունի: Սկսեցի հերթական զրոյից ու կայացա նաև Նյու Յորքում: Եվ փաստորեն, այս ընթացքում մի քանի կյանք ապրեցի: Սա շատ հետաքրքիր է ու շատ ոգևորիչ: Սա ամենահեշտ ճանապարհը չէ, բայց արվեստագետի համար հետաքրքիր է ամեն անգամ զրոյից սկսել ու հասնել ինչ-որ բանի: Կարծես ամեն ինչից ձերբազատվում ես, լրիվ ազատ ես, ու հերթական անգամ զրոյից սկսում ես կյանքիդ հերթական փուլը:
-Ի՞նչ տվեց Արևմուտքը Ձեզ՝ իբրև ստեղծագործողի, և ի՞նչ խլեց Ձեզնից:
-Խլելու մասին ես ընդհանրապես չեմ մտածում: Ես մնացել եմ իմ արմատներին կառչած: Որքան էլ աճեմ օտար բեմահարթակների վրա, մնում եմ իմ արմատների հետ, աշխարհայացքս, մոտեցումներս չեն փոխվում: Իհարկե, ընկալել եմ այնտեղի մշակույթը. արդեն տասնութ տարի ապրում եմ այնտեղ: Բայց իմ հենքը նույնն է, ինչ եղել է Հայաստանից մեկնելուց առաջ: Ինձ Հայաստանում շատերն են հիշում որպես երեխա: ՈՒմ հետ որ շփվում-խոսում էի, ասում էր. «Հա՜, դու է՜ն Տիգրանն ե՞ս...»: Եվ ես ուզում էի գալ ու ցուցադրվել Հայաստանում այն ձևով, ինչ ձևով որ հիմա կամ: ՈՒզում էի ասել, որ ես արդեն մեծացել եմ, էլ «է՜ն Տիգրանը» չեմ:

«ԱՅՍՏԵՂ ԻՄ ԸՆԿԵՐՆԵՐԸ ԿՅԱՆՔԻ ԸՆԿԵՐՆԵՐ ԵՆ»

-«Գաֆէսճեան» կենտրոնում ցուցահանդեսի բացման ժամանակ կարևորեցիք հարազատների առջև ցուցադրվելու պարագան: Օտարների հետ հարաբերվելիս ի՞նչ է պակասում Ձեզ: Չէ՞ որ Ձեր արվեստն ընդունված ու գնահատված է նաև դրսում: Խոսուն վկայությունը Ձեր պատկերագրքի առաջաբանն է՝ Նյու Յորքի Սթոն Բրուքի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր Դոնալդ Քասփիթի ընդարձակ վերլուծությամբ:
-Դե՜, իմ ծնողները, բավական շատ ընկերներ, ծանոթներ այստեղ են ապրում, և ինձ համար կարևոր էր, որ նրանք ներկա էին «Հայելիներ» ցուցահանդեսի բացմանը: Դրսում բացված ցուցահանդեսները նրանք չեն կարողանում տեսնել, և հիմա ես ինչ-որ կերպ փորձել եմ լրացնել այդ բացն իմ ու նրանց կյանքում: Դրսում ծանոթություն ստեղծելը շատ հեշտ է, բայց և շատ մակերեսային: Ես հազարավոր ծանոթներ ունեմ Նյու Յորքում. ամեն օր հիսուն հոգու հետ ծանոթանում եմ: Բայց նրանք իմ մասին իրականում ոչինչ չգիտեն: Այնտեղ ընկերությունն էլ շատ մակերեսային է, չի խորանում՝ որպես հարաբերություն: Իսկ այստեղի իմ ընկերները կյանքի ընկերներ են: Եթե անգամ տասը տարի չգրենք իրար, չտեսնենք, կապը, միևնույն է, պահպանվում է, ու դա շատ հաճելի բան է:
-Դուք բարձր եք գնահատում «Գաֆէսճեան» կենտրոնի աշխատաոճը, կազմակերպվածությունը: Մի՞թե մենք իսկապես համաշխարհային չափանիշներին ծանոթ արվեստագետին զարմացնելու ունակ մշակութային հաստատություն ունենք Երևանում:
-Այո՛, իսկապես «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնն այդպիսին է և առաջինն է, որ ես տեսել եմ Հայաստանում: Ապշած եմ այդ կենտրոնում տիրող մթնոլորտից, պրոֆեսիոնալիզմից, ամեն-ամեն ինչից: Եվ դա առանձնակի ընդգծելու անհրաժեշտությունը կա: Այստեղ շատ բարձր մշակույթ է տիրում՝ այդ բառի լայն իմաստով: Դրսում սա ընդունված է, և քանի որ «Գաֆէսճեան» կենտրոնն ամերիկյան կազմակերպություն է, հենց այդ դրվածքով էլ առաջնորդվում է: Եվ իհարկե, մարդիկ, անհատները, ողջ անձնակազմը համապատասխանում են այդ մոտեցումներին, և ես տեսնում եմ, որ այս թանգարանում ամեն ինչ հանուն նկարչի է արվում: Բոլորը ի մի էին բերել իրենց ուժերը, ջանքերը, որ ես կարողանայի այս տարածքում անել այն, ինչ ուզում էի: Էլ ի՞նչ է պետք նկարչին, դրանից բացի:
-Ձեր «Ամբոխը II» (2006) և «Հայկական հայելի II» (2015) գործերում անթաքույց է հայկական թախիծը, անգամ թվացյալ ժպտադեմ հայ տղամարդիկ են կրում այդ թախիծն իրենց դեմքերին։ Կպատմե՞ք, թե ինչպես են ծնվել այս գործերը, ի՞նչ մղումներով եք առաջնորդվել դրանք նկարելիս:
-«Ամբոխը II»-ը նվիրված է հայաստանյան 90-ականների հիշատակին: Թեև ես այս մարդկանց մի քիչ ավելի ուշ եմ նկարել, բայց մտահղացումը եկել է 1990-ականներից: Դա այն ժամանակն էր, երբ ես Հայաստանից գնացի Շվեյցարիա: Դա Հայաստանի և Շվեյցարիայի հակադրությունից ծնված գործ է: 90-ականների հայ մարդու հոգսաշատ կյանքը ես հակադրել եմ Շվեյցարիայի մարդկանց առօրյային, որում չկա հոգսի որևէ նշույլ: Մարդիկ այնտեղ ապրում են անհոգ, չեն կարող որևէ բանի մասին երազել: Նրանք չունեն երազելու ունակություն: Իսկ հայերն ապրում են երազանքով: Իմ նկարում մարդիկ օդից կախված են, վերևից սեղմված, բաժանված մասերի: Նրանք վանդակի հետևում են՝ սոցիալական վանդակի: Վանդակը բաժանված է 45 կտորի: Վանդակի պահը շատ կարևոր է այս նկարում: Ես իմ նկարում պատկերված բոլոր տղամարդկանց հետ ծանոթացել, շփվել եմ և իմ նկարում նրանցից յուրաքանչյուրի կյանքն եմ ամփոփել: Դա յուրատեսակ արտթերապիա էր ինձ համար: Ես երկու իրականության արանքում էի՝ հայկական և շվեյցարական: Իրար դեմ երկու ամբոխ էր կանգնած, և ես այդ եմ պատկերել իմ աշխատանքում: Իսկ «Հայելիներ» ցուցահանդեսում ես բերել եմ մեկ այլ իրականություն՝ իմ նյույորքյան իրականությունը՝ գեղեցիկ կյանք, գեղեցիկ մարդիկ, գեղեցիկ դիմակ:
-Եվ այդ գեղեցիկ դիմակը՝ «Հայելի փոխակերպումներ» աշխատանքի բնորդուհու կերպարով, կախել եք հոգսաշատ հայ տղամարդկանց խմբապատկերի դիմաց:
-Այո՛: Մեկը այն Հայաստանն է, որտեղից ես գնացել եմ, մյուսն այն իրականությունը, որի մեջ ես ապրում եմ Նյու Յորքում: Իսկ «Հայկական հայելի II»-ի հետ կապված ասեմ, որ ես ամեն մի դիմանկար մի կուլտուրայով եմ անում: Ես այսպես եմ տեսնում այսօրվա Հայաստանը: Այսօրվա Հայաստանը երկարուձիգ և ոչ ամենապայծառ պատմությունն ունեցող երկիր է: Իմ նկարում հայուհու դեմքը ծածկված է ձեռքերով, բայց այդ դեմքը լուսավոր է, այդ լույսը գալիս է նրա միջից: Ինձ թվում է, որ այդ դեմքը պիտի բացվի: Ես ուզում էի գեղեցկությունն արտահայտել ծերության մեջ: Թեկուզ այսօր իմ պատկերած կերպարը մի քիչ հիվանդ է, մի քիչ ծեր է, մի քիչ անտրամադիր է, բայց նա վանող չէ. ես ցանկացել եմ փոխանցել նրա ներսի գեղեցկությունը:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ԵՆ ՀԵՏԱՔՐՔՐՎԱԾ ՔԵԶՆՈՎ, ՔԱՆ ՈՐԵՎԷ ԱՅԼ ՏԵՂՈՒՄ»

-«Մարդիկ իմ բնապատկերներն են: Ես պարզապես դիտորդ եմ: Ես սիրում եմ անհետանալ ամբոխի մեջ և մնալ անանուն»,- ասում եք Դուք: Հայաստանյան իրականությունը թույլ տալի՞ս է Ձեզ անհետանալ ամբոխի մեջ և մնալ անանուն:
-Դա կախված է քեզնից. եթե անհետանում ես, անհետանում ես քեզ համար: Բայց Հայաստանում, իհարկե, ավելի դժվար է անհետանալ: Այստեղ ամբոխն ավելի շատ է հետաքրքրված քեզնով, ավելի շատ է կենտրոնացած քեզ վրա, քան որևէ այլ տեղում: Բայց ես այստեղ ինձ շատ հանգիստ և լավ եմ զգում: Եվ հաճույքով զբոսնում եմ, որովհետև ինձ ոչ ոք չի ճանաչում: Առաջ լիքը ընկերներ ունեի, և երբ փողոցով քայլում էի, ամենուր ծանոթ դեմքեր էին: Հիմա ծանոթ դեմք չի մնացել: Դա մի քիչ տարօրինակ է, բայց և տհաճ չէ:
-Նյույորքյան Ձեր միջավայրում կա՞ն հայեր, թե՞ առավելապես ամերիկացիների հետ եք շփվում:
-Նյու Յորքը կոսմոպոլիտ քաղաք է: Ես չգիտեմ էլ, թե այնտեղ ով է ամերիկացի, ով՝ ոչ: Մենք բոլորս մեզ համարում ենք նյույորքցի: Բայց և այնպես ինձ համար ամենամոտ մարդն այնտեղ հայ է:
-Այսօրվա Երևանում չե՞ք զգում Ձեր ասած կոսմոպոլիտության տարրերի առկայությունը:
-Երևանն իհարկե շարժվում է, ընթացքի մեջ է: Բայց այդ շարժումը շատ հեռվից է գալիս: Չէ՞ որ Հայաստանի բնակչության 90 տոկոսը հայ է: Երևի թե այդպիսի մոնոէթնիկ երկրներ աշխարհում շատ քիչ կան: Բայց ես տեսնում եմ, որ հայերն այսօր ավելի հեշտ եմ ընդունում իրենցից տարբեր մարդկանց: Առաջ դա շատ բարդ խնդիր էր: Օրինակ՝ ես երկար մազեր ունեի մի ժամանակ, և դա մեծ խնդիր էր, կռիվների պատճառ: Այսօր տեսնում եմ, որ երիտասարդությունն ամեն ինչին շատ ավելի հեշտ է ընտելանում և չունի պայքարելու անհրաժեշտությունը որևէ արտառոց բան հաստատելու համար: Իսկ ես ժամանակին շատ եմ պայքարել դրա համար: Իհարկե, մեր այդպիսին լինելը, օտար-անծանոթ բաներից զգուշանալը գալիս է մեր պատմությունից: Մեր նախնիները միշտ պահպանել են մերը, փորձել են չխառնվել օտարներին, որպեսզի մենք հայ մնանք: Եվ սա գենետիկորեն փոխանցվել է սերնդեսերունդ: Նույնը հրեաների մոտ է: Մենք և նրանք համանման պատմություն ունենք: Բայց Նյու Յորքում նրանք շատ ավելի միասնական են ու իրար օգնող, քան հայերը, ցավոք: Հայերի միասնական, համախմբված լինելու մասին պատմությունները իլյուզիա են:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ