«Համակարգը գործիք է հավերժ պրոբլեմներն արդյունավետ լուծելու համար»

«Իրատեսի» հյուրն է ԱԺ ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի հանձնաժողովի նախագահ ԳԱԳԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ:

-Ո՞րն է բյուջետավորման գործող համակարգի և ծրագրային բյուջետավորման հիմնական տարբերությունը:
-Բյուջետավորումը գործառույթների և որոշումների կայացման, դրանց իրականացման ժամկետների հստակ կանոնակարգված գործընթաց է և յուրաքանչյուր բյուջետային տարվա համար տևում է շուրջ երկու տարի: Եթե գործող համակարգում բյուջետավորումը հանգում է հռչակված նպատակների իրականացման համապատասխանեցմանը բյուջետային հնարավորություններին, ծրագրային բյուջետավորման ողջ գործընթացում` նախագծումից մինչև իրականացում, բյուջետային քննարկումների և որոշումների հիմքը դառնում է արդյունքը: Պատահական չէ, որ գործող համակարգը հաճախ կոչում են մուտքային բյուջետավորման համակարգ, իսկ ծրագրային բյուջետավորման համակարգը` արդյունքամետ (արդյունքների վրա հիմնված) կամ ելքային բյուջետավորման համակարգ: Արդյունքամետությունը նոր համակարգում դառնում է բյուջետային ամբողջ գործընթացի որոշիչ գործոնը:
-Եթե Հայաստանում սկսում է գործել բյուջեի ծրագրային տարբերակը, ի՞նչ առավելություններ ենք ունենում:
-Հիմնական առավելությունները երեքն են` հանրային ֆինանսների կառավարման արդյունավետության, բյուջետային գործընթացի թափանցիկության և վերահսկելիության բարձրացում:
-Ովքե՞ր են կազմում ծրագրերը:
-Ցանկացած ոլորտում` առողջապահություն, պաշտպանություն, կրթություն… երկրում լինում են լուծման կարոտ հիմնախնդիրներ: Այս ոլորտային հիմնախնդիրներին համարժեքորեն արձագանքելու համար կառավարությունը ստեղծում է հիմնախնդիրը լուծող ոլորտային ռազմավարություն: Ոլորտային ռազմավարությունները հստակ նպատակներ ունեն, այդ նպատակներին հասնելու համար մշակվում են ծրագրեր: Այս ծրագրերը, անցնելով համապատասխան ընթացակարգով, դառնում են տվյալ տարվա բյուջետային համակարգի մաս, ֆինանսավորվում և իրականացվում են: Բյուջետային ծրագիրը իրականացվում է ծրագրի միջոցառումների միջոցով, որոնց իրականացումը պետք է բերի ոլորտի հիմնախնդրի լուծմանը: Համակարգը բազմաթիվ դրական արդյունքներ է տալիս՝ արդյունավետություն, թափանցիկություն, վերահսկելիություն, թույլ է տալիս նվազագույնի հասցնել դժվարությամբ հայթայթված պետական միջոցների փոշիացումը: Ամենահպանցիկ ձևով այսքանը:
-Դա չինական այբուբեն է հիշեցնում, պատասխանատվությունը չի՞ տարրալուծվում:
-Չինական այբուբենին ծանոթ չեմ, բայց, իսկապես, հեշտ համակարգ չէ: Պատասխանատվության առումով ճիշտ հակառակը: Քանի որ հստակ նկարագրվում են միջոցառումները, միջոցառումների իրականացնողները և իրականացման արդյունքում ակնկալվող արդյունքները, պատասխանատվությունը չափազանց հասցեական է դառնում: Միջոցառումները ունեն իրենց ֆինանսական և ոչ ֆինանսական` քանակական, որակական և ժամկետային ցուցանիշները: Գործադիրը տարվա վերջին պիտի հասնի այդ ցուցանիշների իրականացմանը:
-Բյուջետավորման այդ համակարգը Հայաստանում երբվանի՞ց կա:
-Ծրագրային բյուջետավորման համակարգի ամբողջական ներդրումը բավականին աշխատատար, գիտատար և ժամանակատար գործ է: Շուրջ տասը տարի առաջ երկրի կառավարությունը սկսեց այդ համակարգի ներդրումը, և արդեն իսկ շատ մեծ ծավալի աշխատանք է կատարվել, արդեն բյուջեի նախագծի և հաշվետվությունը իրենց կազմում որպես տեղեկանք ունեն բյուջեի ծրագրային ձևաչափը: 2018-ից պետական բյուջեն պետք է ձևավորվի և ներկայացվի բացառապես ծրագրային ձևաչափով:
-Ո՞ր երկրների փորձն է ուսումնասիրվել:
-Գործնականում ուսումնասիրվել է ծրագրային բյուջետավորման անցած բոլոր առաջավոր երկրների փորձը: Նախկին սոցիալիստական ճամբարի համարյա բոլոր երկրներում իրականացվում են ծրագրային բյուջետավորման ներդրման աշխատանքներ: Առավել հաջողված փորձ արձանագրվել է մերձբալթյան պետություններում: Այս երկրների հետ փորձի փոխանակման գործընթացը շարունակական է:
-Հասարակության գերակշիռ մասի համար բյուջեն չինական այբուբեն է, հասարակության համար ի՞նչ է փոխվելու այդ համակարգի ներդրումով:
-Առաջինը և ամենակարևորը՝ պետության միջոցները, այսինքն` մեր քաղաքացիների միջոցներն ավելի արդյունավետ են ծախսվելու, սա հասարակության յուրաքանչյուր անդամի համար չափազանց էական ցուցանիշ է:
-Վերահսկելիության ի՞նչ երաշխիքներ կան:
-Այս համակարգում արդյունքները չափազանց հասկանալի են ներկայացվում, ֆինանսիստի գիտելիքներ անհրաժեշտ չեն՝ հասկանալու՝ բյուջեն կատարվել է, չի կատարվել, կատարման արդյունքում նախատեսված ցուցանիշներին հասել է, թե ոչ: Բյուջեի ծրագրերի քանակական, որակական և ժամկետային ցուցանիշներն առավել հասկանալի ու վերահսկելի են դարձնում բյուջեն: Եթե դասական բյուջեն այնքան էլ հասկանալի չէ ոչ մասնագետներին, նորը շատ ավելի հասկանալի է: Սա ապահովում է ծրագրային բյուջետավորման ողջ գործընթացում հանրության ավելի մեծ ներգրավվածություն, ինչը երկրի ժողովրդավարացման մակարդակի կարևոր ցուցիչ է:
-Այս համակարգում ավելի մե՞ծ հնարավորություն է ստեղծում հասարակական սեկտորի համար ներգրավվելու բյուջետավորման գործընթացում:
-Այո, ակնհայտորեն:
-Ձևական չի՞ լինի այդ մասնակցությունը:
-Հուսով եմ, որ ժամանակի ընթացքում մասնակցությունը կլինի ավելի ու ավելի բովանդակային ու օգտակար: Սա ճանապարհ է, որով պետք է անցնել:
-Ո՞վ է բյուջեի չկատարման պատասխանատուն այս մոդելով:
-Բյուջեի չկատարման պատասխանատուն, անկախ բյուջետավորման համակարգից, կառավարությունն է: Մենք խոսում ենք բյուջետավորման համակարգի մասին, որն ունի առավելություններ գործող համակարգի նկատմամբ: Ռիսկեր կան երկու մոդելներում էլ, ուղղակի այս մոդելը այդ ռիսկերն ավելի արդյունավետ է կառավարում, թափանցիկ ու վերահսկելի լուծումներ է տալիս: Համակարգը գործիք է անխուսափելի պրոբլեմներն արդյունավետ լուծելու համար: Բայց բարդ գործիք է, պիտի կարողանաս անընդհատ աշխատունակ պահել:
-Պետական կառավարման համակարգում կա՞ բավարար մակարդակ այդ գործիքն աշխատունակ պահելու համար:
-Շատ կարևոր է, որ կառավարությունում, խորհրդարանում, Վերահսկիչ պալատում, հասարակության մեջ լինի այս համակարգին անցնելու գիտակցված պահանջարկ: Այդպիսի պահանջարկ կարող է ներկայացնել համակարգի հնարավորություններին ու առանձնահատկություններին քաջատեղյակ, դրանցից օգտվել կարողացող անհատը: Մեր միջազգային գործընկերների հետ արդեն մեկ տարի խորհրդարանում մասնագիտական կարողությունների շարունակական զարգացման ծրագիր ենք իրականացնում պատգամավորների և աշխատակազմի համար, որի նպատակը համակարգի նրբությունների մեջ խորամուխ լինելու ունակության մեծացումն է: Երկրորդը այդ գիտելիքների ձեռքբերմամբ բյուջեի ծրագրերի ոչ ֆինանսական ցուցանիշների ստեղծումն է, ինչն աշխատատար և բարդ գործ է:
-Նախարարությունների հետ համագործակցո՞ւմ եք:
-Իհարկե, նախարարությունների մեծ ջանքերի շնորհիվ է անցած տասը տարիներին ստեղծվել այս համակարգի ողնաշարը և նրանց առաջնորդությանբ է երկրում այս գործը առաջ գնում:
-Եթե այս համակարգն ավելի մեծ թափանցիկություն ունի, ստվերը և կոռուպցիան կարո՞ղ ենք վերացնել:
-Այո, ավելի բարձր արդյունավետություն, թափանցիկություն ու վերահսկելիություն նշանակում է ավելի ցածր ստվերայնություն և կոռուպցիա: Բյուջետավորման ողջ գործընթացին կառավարության հետ ավելի մեծ մասնակցություն են ունենալու խորհրդարանն ու քաղաքացիական հասարակությունը:
-Անձնական գործոնը դեր չի՞ խաղում:
-Շատ ավելի քիչ, քան հիմա, որովհետև որոշումների կայացման չափանիշները օբյեկտիվ, հասկանալի ու հստակ նկարագրելի են: Ողջ գործընթացը ավելի թափանցիկ ու վերահսկելի է:
-Հին հրեական անեկդոտի օրենքով պիտի հարցնեմ՝ որտե՞ղ է շնությունը:
-Եթե անեկդոտի իմաստը հասկանամ…
-Որտե՞ղ են ինձ գցում, եթե ոչ մի տեղ չեն գցում:
-Տրակտոր ստեղծողին ո՞վ է հարցնելու, թե իր շնությունը որն է, որ առաջ եզներով էին վար անում, հիմա՝ տրակտորով: Բյուջետավորման խնդիր կար, լուծման մեկ մեթոդ ուներ, հիմա առաջարկվում է նոր մեթոդ՝ ավելի թանկ, ավելի մեծ կարողություններ, անընդհատ փոփոխություններ պահանջող, բայց եթե աշխատում ես այդ մեթոդով, ունենում ես ավելի մեծ արդյունք: Շնությունը սա է, եթե սա շնություն է՝ աշխատում ես ավելի բարդ, նուրբ, հզոր գործիքով, ստանում ես ավելին:
-Գործիքը չի՞ կարող տեր փոխելու պարտադրել, եթե դու իրեն չես համապատասխանում:
-Իհարկե կարող է, եթե դու չես կարող իրեն լավ աշխատեցնել, կամ պետք է վերափոխվես, որ կարողանաս, կամ կգտնվի մեկը, որ դա կարողանում է: Երկուսուկես տարի է մնացել մինչև 2018-ը, երբ նոր ընդունվելիք բյուջեն 100 %-ով պետք է ծրագրային լինի և այս տեսակետից՝ ոչ միայն գործադիրն ու օրենսդիրը մեծ անելիքներ ունեն, այլև քաղաքացիական հասարակությունը պետք է այն գիտելիքներն ունենա, որ խնդրի իր բաժինը կարողանա կատարել:
-Նորը միշտ դիմադրությամբ է հաստատվում, ինչո՞վ պիտի շահագրգռել:
-Կարծում եմ` առաջին հերթին նպատակի գիտակցմամբ: Տրվում է հնարավորություն, որը լավ օգտագործելու դեպքում երկրի ֆինանսական կարողությունների օգտագործման արդյունավետությունը բարձրանում է: Այս նպատակը հին է, որքան մարդկությունը, իսկ առաջարկը միջոց է այդ նպատակին ավելի մոտենալու համար:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ