ՈՒկրաինան Ադրբեջանին Եվրոպա չի թողնում

ՈՒկրաինայի ԱԳ նախկին նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն ուկրաինական «Обозреватель»-ին հետաքրքիր հայտարարություն է արել: Նրա խոսքով՝ «առաջ գնալու և ճգնաժամային միտումները հաղթահարելու համար Եվրոպան նախ և առաջ պետք է պատասխանի հարցին՝ որտե՞ղ է սկսվում և որտե՞ղ է վերջանում»: Դիվանագետը ճշտել է, որ ԵԱՀԿ «մտնում են երկրներ, որ ապրում են բոլորովին այլ քաղաքակրթական տարածքում, իսկ նրանց փորձում են քշել շրջանակների մեջ, որտեղ իրենց բոլորովին հարմարավետ չեն զգում: Որպեսզի պատասխանենք հարցին՝ ինչպիսի՞ն կլինի Եվրոպական միությունը մի քանի տարի հետո, նախ պետք է հասկանալ՝ ինչպիսի՞ն կլինի Եվրոպան: Իմ կարծիքով՝ Եվրոպան ավարտվում է ՈՒկրաինայով, Բելառուսով, Մոլդովայով, Վրաստանով ու Հայաստանով»:

Ինչպես և սպասելի էր՝ Բաքուն կտրուկ արձագանքել է: Haqqin. az պորտալը Նաիրա Ալիևայի շուրթերով մեղադրել է Վլադիմիր Օգրիզկոյին աշխարհագրություն չիմանալու մեջ՝ հիշեցնելով, որ «Եվրոպան աշխարհագրորեն ավարտվում է Ապշերոնի թերակղզով» և «հենց Ադրբեջանում է այն կետը, որ բաժանում է Եվրոպան ու Ասիան», նաև հարց է տվել՝ «երկա՞ր է Ադրբեջանը ՈՒկրաինային համարելու բարեկամական պետություն, կիևցի գործիչները, նաև նրանք, ովքեր ուղղակի կապված են նախագահ Պյոտր Պորոշենկոյի հետ, ամեն ինչ անում են, որ վերջնականապես կռվեցնեն մեր պետություններին»:

Բայց ամեն ինչ այդքան պարզ չէ, որպեսզի մեզ չկասկածեն կողմնակալության մեջ, հիշեցնեմ՝ ինչ էր գրում Եվրոպայի ու Ասիայի սահմանի մասին 2015-ի մարտին տեղեկատվական «Մոսկվա-Բաքու» կայքը, երբ հաղորդում էր ռուս-ադրբեջանական համատեղ գիտական արշավախմբի մասին, «որի աշխատանքի արդյունքները կարող են փոխել Եվրոպայի ու Ասիայի սահմանների մասին ավանդական պատկերացումները»: Հղում անելով Ադրբեջանի ԳԱ աշխարհագրության ինստիտուտի պաշտոնական կայքին՝ նշվում էր, որ «մայր ցամաքների միջև սահմանը որոշվել է 1964-ին և մինչ այսօր այդ հարցը մնում է վիճելի»:

Ադրբեջանցի գիտնականների կարծիքով՝ այն ժամանակ «հաշվի չեն առնվել միջազգային գիտական-աշխարհագրական մի շարք կանոններ, մասնավորապես՝ Մեծ Կովկասի լեռների ջրբաժանի և այլ բնական-աշխարհագրական գործոնների, որի հետևանքով սահմանը անհիմն անցել է Կումո-Մանիչական իջվածքի կենտրոնով»: Ադրբեջանի աշխարհագրական ինստիտուտի գիտնականները հիպոթեզ են առաջադրել, որ «Եվրոպան ու Ասիան բաժանող սահմանը սկսվում է Սև ծովում, անցնում է Մեծ Կովկասի ջրբաժանով, Դյուբրար և Կիմչի սարերով, Ապշերոնի թերակղզու հյուսիսային մասով և հետո՝ Կասպից ծովով անցնում է Ղազախստանի Մագիստաու թերակղզով, ՈՒրալյան լեռների արևելյան լանջերով և միանում է սահմանին Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսում»:

Այդ բաժանումով Ադրբեջանը Ռուսաստանի (23 %) և Թուրքիայի (3 %) հետ միասին դառնում է տրանսմայրցամաքային երկիր: Իսկ դա արդեն աշխարհագրություն է՝ գումարած մեծ քաղաքականություն: Բաքուն բանավեճին ակտիվ մասնակցում էր ոչ պատահաբար, խոսքը Ադրբեջանում Եվրոպական խաղեր անցկացնելը հիմնավորելու մասին էր: Այնուամենայնիվ, հիմա նույնիսկ մասնագետներն են դժվարանում հստակ նշել Եվրոպայի ու Ասիայի սահմանը տարբեր մեթոդոլոգիաների պատճառով: Տարբեր խնդիրներ են, երբ հիմք են ընդունվում որոշակի տեխնիկական-աշխարհագրական բնութագրեր, և տարբեր՝ երբ խոսքը քաղաքակրթական կողմնորոշիչների օգտագործման մասին է, որոնցով դեռ անտիկ աշխարհում էին կառուցվում Ասիայի ու Եվրոպայի սահմանները: «Եվրոպա» հասկացությունն էլ առաջին անգամ հատուկ բովանդակություն է ստացել հույների ու պարսիկների առճակատման ենթատեքստում, երբ մ.թ.ա. V դարից հին հույն հեղինակները սկսեցին շաղկապել Եվրոպայի ու Ասիայի հայեցակարգերը լեզվի, մշակույթի, կենցաղի, կառավարման համակարգի տարբերությունների հետ:

Հիմա էլ գոյություն ունի պաշտոնական, բայց քաղաքական սահման Եվրոպայի ու Ասիայի միջև: Բավական է նայել, օրինակ, Ազգային աշխարհագրական ընկերության և World Factbook-ի ատլասները: Պաշտոնական սահմանը համարվում է այն գիծը, որ անցնում է Էգեյան ծովով, Դարդանելով, Մարմարի ծովով, Բոսֆորով, Սև ծովով, Մեծ Կովկասի ջրագծով, Կասպից ծովի հյուսիս-արևմտյան մասով և ՈՒրալ գետով մինչև Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս: Այդ բաժանումով՝ Վրաստանն ու Ադրբեջանը Ասիայում են, բայց նրանց փոքր մասը գտնվում է Մեծ Կովկասի ջրբաժանից հյուսիս Եվրոպայում: Ստամբուլը Բոսֆորի նեղուցի երկու կողմերում է, որ քաղաքը դարձնում է տրանսմայրցամաքային, ինչպիսին են Ռուսաստանն ու Թուրքիան: Բայց Ռուսաստանը պատմականորեն եվրոպական երկիր է՝ Ասիայում նվաճումներով, իսկ Թուրքիան՝ ասիական երկիր՝ Եվրոպայում նվաճումներով:

Վերջին ժամանակներս՝ ԵՄ-ին անդամակցելու Թուրքիայի ձգտումների առնչությամբ, ակտիվացել են բանավեճերը՝ կարելի՞ է եվրոպացիներ համարել թուրքերին: Ֆրանսիայի նախկին նախագահ Նիկոլա Սարկոզին ասում է. «Թուրքիան գտնվում է Փոքր Ասիայում: Թուրքիան մեծ երկիր է, մեծ քաղաքակրթություն ունի, բայց կամուրջ է Ասիայի ու Եվրոպայի միջև: Թուրքիան տեղ չունի Եվրամիությունում, ես միշտ եմ այդ կարծիքին եղել, որ ողջամտության վրա է խարսխված: Դա բնավ չի նշանակում, որ ես դեմ եմ թուրքերին, նրանք մեզ պետք են, մեր դաշնակիցներն են ՆԱՏՕ-ում: Բայց երբ մենք սկսենք բացատրել, որ Թուրքիան Եվրոպա է, դպրոցականներին պիտի ասենք, որ եվրոպական սահմանն անցնում է Սիրիայով: Դա ողջամտությունից դուրս է: Խնդիրը միայն այդքանը չէ: Ի՞նչ խնդիր ենք մենք դնում Եվրոպայում: Եվրամիությունը եվրոպական երկրների միություն է: Նույնիսկ աշխարհագրական իմաստով Թուրքիան միայն Բոսֆորի մի ափ ունի Եվրոպայում: Հարց է ծագում՝ որքանո՞վ կարող է Թուրքիան պատմականորեն, մշակույթով, տնտեսապես համարվել եվրոպական երկիր: Եթե մենք ասում ենք՝ այո, մենք Եվրամիության մահն ենք ուզում: Եթե խոսենք Թուրքիայի անդամակցության մասին, թույլ տվեք ասել, որ Ռուսաստանը շատ ավելի շատ եվրոպական երկիր է, քան՝ Թուրքիան»:

Փաստորեն՝ նորից իր մասին հիշեցնում է եվրոպական նույնականության քրիստոնեական ծագումնաբանության քաղաքականությունը: Այդ առումով՝ ուկրաինացի դիվանագետ Վլադիմիր Օգրիզկոյի հայտարարությունը տրամաբանական է՝ ՈՒկրաինան, Բելառուսը, Մոլդովան, Վրաստանը, Հայաստանը կարելի է ներկայացնել ԵՄ-ի «քրիստոնեական» կազմում, քան թե Իսլամական Համագործակցության կազմակերպության: Եվ դժվար է տեսնել Ադրբեջանը միաժամանակ երկու ընկերակցությունների անդամ: Ինչ էլ հնարես, փաստ է, որ Եվրոպայի նույնականացումը Ատլանտյան ափերից մինչև Արևելյան Եվրոպա կատարվել է երեք ունիվերսալ հիմքերի վրա՝ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու, Մերովինգների ու Կարոլինգների արքայական դինաստիայի ու Հռոմի սրբազան կայսրության, որոնց իրական այլընտրանք չի եղել:

Այլ հարց է, որ ԵՄ-ում ակտիվորեն ծավալվում է նոր ինքնազգացողության ձևավորման գործընթաց, որի հիմքում քրիստոնեական Եվրոպայի պատմական իրադարձությունների վերականգնումն է: Իսկ Բրյուսելը, սահմանելով այս կամ այն պետության անդամակցությունը այս կամ այն պայմաններով, փաստացի հաստատում է իր գերազանցության բարդույթը այլ տարածաշրջանների ու ժողովուրդների վրա: Թուրքիան այդ ֆենոմենը ծանր է տանում: Ռուսաստանը, իբրև նախկին կայսրություն, ունի ինքնուրույն քաղաքակրթական ինքնաբավություն: Իսկ Ադրբեջա՞նը: Կամ՝ Ադրբեջանը թույլ է տալիս իրեն կուլ գնալ թուրքական քաղաքակրթոթյանը, կամ՝ ինքնուրույն է որոշում իր պատմական զարգացման ճանապարհներն ու հեռանկարները: Իսկ ՈՒկրաինան իր ԱԳ նախկին նախարարով բացարձակապես կապ չունեն այդ ընտրության հետ:
Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Իսկ որտե՞ղ է Հայաստանը: Ոչ աշխարհագրորեն: Ոչ քրիստոնեաբար: Որտե՞ղ է իր նույնականացումը գտնում Հայաստանը՝ Ասիայո՞ւմ, թե՞ Եվրոպայում: Ո՞ր միջավայրում ենք մենք առավել ունակ ինքնարտահայտման: Ի՞նչ է մեզ տալիս խաչմերուկի կարգավիճակը՝ ոչ մի տեղ յուրային չե՞նք, թե՞ մերան ենք:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ