«Մեր երկիր դոլար ավելի քիչ է գալիս, քան դուրս հոսում»

Հայաստանի տնտեսությունը լավ օրեր չի ապրում: Գնալով առավել դժվարանում է տնտեսական աճ ապահովելը, հատկապես աշխարհաքաղաքական վերջին զարգացումների պայմաններում: Այս ամենին գումարվում է տարադրամի փոխարժեքի շուրջ ստեղծված քաոսը: Դոլար-դրամ «մենամարտի», տնտեսության խնդիրների շուրջ «Իրատեսը» զրուցեց տնտեսագետ ԹԱԹՈՒԼ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ հետ:

-Նախորդ տարվա վերջին դոլարի կտրուկ արժևորումը տնտեսությունը կաթվածահար արեց: Հիմա ևս դրամը գրեթե նույն արագությամբ արժեզրկվում է: Որոշ գնահատականներով նույն իրավիճակը կրկնվելու է: Ո՞րն է Ձեր կանխատեսումը:
-Համաձայն չեմ, թե նույնը կրկնվում է, քանի որ նախորդ դեկտեմբերին ցայտնոտային տրամադրություններ էին, շուկայում խուճապ կար: Նույնը չի կարելի ասել այսօրվա համար, որովհետև իրավիճակն այժմ վերահսկվում է: Այլ բան է, որ վատատեսական սպասումների արդյունքում դոլարի պահանջարկը մեծանում է: Նախկին վիճակի հետ համեմատած այսօր որքան և երբ ցանկանաս, կարող ես դոլար գնել:
-Այդուհանդերձ, ամեն օր դոլարը նոր «շեմ» է հաղթահարում, ինչո՞ւ, ի՞նչ գործոններով է դա պայմանավորված:
-Դոլարը մեզ համար մի յուրահատուկ ապրանք է, որը Հայաստանում չի արտադրվում, իսկ գինը պետք է ձևավորվի պահանջարկի և առաջարկի հիման վրա: Այսինքն, եթե դոլարի առաջարկի ձևավորման գործոններն ավելի փոքր են, քան պահանջարկինը, ապա դոլարի գինը պետք է բարձրանա և հակառակը: Հիշյալ հանգամանքին նպաստում են նաև տարվա այս ժամանակահատվածը և համաշխարհային զարգացումները, երբ դոլարի պահանջարկն ավելի շատ է, քան առաջարկը: Այլ խոսքով, մեր երկիր դոլար ավելի քիչ է գալիս, քան դուրս հոսում: Դոլարի կուրսի տատանումները նորմալ երևույթ են, բայց դոլարի նկատմամբ այսչափ մեծ ուշադրությունը խոսուն ցուցանիշ է, որ Հայաստանում դոլարիզացիան շատ մեծ է: Դոլարի կուրսով «ապրող» մարդիկ այնքան շատ են, հատկապես այդ տատանումների վրա «խաղացողները», որ դա իրավիճակին լրացուցիչ լրջություն է հաղորդել: Ավելին, մարդիկ, ովքեր դրամով եկամուտներ են ստանում ու ծախսեր կատարում, այս իրավիճակում սկսում են դոլար գնել` լրացուցիչ մեծացնելով տատանումների ալիքը:
-Դրսի գործոնները ևս կարևորեցիք, ավելի կմանրամասնե՞ք` ինչ նկատի ունեիք:
-Հայաստանը փոքր տնտեսություն ունեցող երկիր է և չի կարող համաշխարհային շուկային որևէ բան առաջարկել կամ գնել այն քանակով, որ ազդի այդ «ապրանքի» համաշխարհային գնի վրա: Հետևաբար Հայաստանը, լինելով փոքր, բաց տնտեսություն ունեցող երկիր, պետք է հարմարվի, համակերպվի այն գներին, որոնք ձևավորվել են համաշխարհային շուկայում: Սա վերաբերում է նաև դոլարի կուրսին: Այն, ինչ տեղի է ունենում համաշխարհային ֆինանսական շուկայում, արագ տեղափոխվում է նաև Հայաստան: Դոլարի արժևորման արտաքին գործոնները մի քանիսն են: Նախ Ռուսաստանի հանդեպ պատժամիջոցների կիրառում, նավթի գների նվազում, որի հանրագումարում դոլարի կուրսն արժևորվում է բոլոր երկրներում: Իհարկե, Հայաստանի տնտեսության վրա ուղղակի ազդեցություն են ունենում Ռուսաստանում դոլարի արժևորումը և մի կարևոր հանգամանք ևս: Ռուսաստանում ապրող մեր հայրենակիցներն իրենց խնայողությունները փրկելու համար Հայաստանից դոլարի մեծաքանակ գնում են կատարում ռուբլիով: Մասնավորապես, այս վերջին գործոնով էր պայմանավորված դեկտեմբերյան խուճապը, երբ դոլարի մեծ արտահոսք եղավ: Հետևաբար ռուսական ռուբլու նկատմամբ դոլարի արժևորումը ուղիղ անդրադառնալու է մեր տնտեսության վրա, ավելին, չպետք է մոռանալ, որ Ռուսաստանը մեր ռազմավարական գործընկերն է, և բազմաթիվ թելերով մենք կապված ենք Ռուսաստանի տնտեսությանը: Ռուսաստանում «փռշտում» են, մեզ մոտ լսվում է:
-Փոխարժեքի նման «ցնցումներն» ի՞նչ վնասներ են բերելու մեր տնտեսությանը:
-Ցավոք, Հայաստանի տնտեսությունը չի կարող այդ ցնցումներից զերծ մնալ և լուրջ «դիմադրություն» ցուցաբերել: Մեր տնտեսությունը չափազանց դոլարիզացված է, հանրության գերակշիռ մասին հետաքրքրում է, թե ամեն օր ինչ է լինելու դոլարի կուրսի հետ: Սա, թերևս, ունի օբյեկտիվ հիմք, քանի որ մի մասը դոլարային եկամուտներ է ստանում դրսից, մյուսները մտահոգված են, քանի որ փոխարժեքի տատանումներն ազդելու են ապրանքի գների վրա, ոմանք էլ խնայողությունները պահում են դոլարով: Այսինքն, բոլորին անխտիր հուզում է, թե ինչ է կատարվում փոխարժեքի շուկայում: Երբ այսպիսի տատանումներ են լինում, սպեկուլյանտների համար պարարտ հող է ստեղծվում, որոնք հաճախ «խաղում են» նաև խուճապի վրա: Որքան բարձր լինի երկրի դոլարացման մակարդակը, այնքան մեծ է լինելու տատանումների ազդեցությունը տնտեսության վրա:
-ՌԴ ղեկավարը հայտարարեց, որ ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում պետք է հրաժարվել դոլարից: Ընդհանրապես մեզ պես երկրները կարո՞ղ են հրաժարվել դոլարի գործածումից:
-Դա մեկ ակտով արվող գործողություն չէ: Դոլարից հրաժարվելը բարդ գործընթաց է ենթադրում: Նախ դոլարը միջազգային հաշվարկներում ընդունված արժույթ է: Աշխարհի բոլոր երկրներն ունեն դոլարով տրված, վերցրած միջպետական վարկեր, ու միանգամից հրաժարվել դոլարից, այն համարել «բոբո», հնարավոր չէ: Ինչ վերաբերում է հնչած առաջարկին, ենթադրենք ԵԱՏՄ-ում առևտուրն անում ենք ռուբլիով, բայց չէ որ մենք նաև առևտուր անում ենք ոչ միայն ԵԱՏՄ-ի, այլև ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի և ԱՊՀ ոչ ԵԱՏՄ անդամ երկրների հետ: Պետք է, չէ՞, դոլարային պահուստներ ունենալ, որպեսզի կարողանանք և դոլարի պահանջարկը բավարարել, և առաջարկ ձևավորել: Մենք ունենք բազմաթիվ միջազգային, միջպետական վարկեր, որոնք դոլարով են: Մի օրում չենք կարող հրաժարվել դոլարից: Նախ չունենք այդ ռեսուրսը, ունենալու պարագայում էլ չենք կարող: Ի վերջո, եթե անգամ Ռուսաստանն անցնի ռուբլու հաշվարկներին, նրանց մոտ դոլարի պահանջարկը զսպելու գործողությունները շատ ավելի «կոպիտ» են: Նրանք պատժամիջոցներ են նախատեսում այն ձեռնարկություններին, որոնք դոլար են գնում «անտեղի», այսինքն երբ իրենց հարկավոր չէ: Սա ուղղակի պահանջարկը կացնով զսպելու տարբերակ է: Այո, ԵԱՏՄ-ի կազմում կարող ենք ռուբլով առևտուր անել, բայց դրանից դուրս անգամ Ռուսաստանը չի կարող դոլարից հրաժարվել:
-Փաստորեն, Արևմուտքը, մասնավորապես ԱՄՆ-ը, որոշ երկրների հետ հարաբերվում է երկու «ճակատով»` տնտեսապես «խեղճացնելով», ապա «քաղաքական» հարվածներ տեղալով: Ասել է` տվյալ պահին ԱՄՆ-ը դոլարը ևս «զենք» է դարձրել:
-ՌԴ-ն ծնկի բերելու, տնտեսությունը թուլացնելու համար դոլարը շատ լավ գործիք է: Իսկ Հայաստանը Ռուսաստանի տնտեսությանը շատ է կապված, և այդ ազդակները մենք էլ ենք ստանում: ՌԴ տնտեսությունը նման է թմրամոլի, որը «նստած» էր գազի և նավթի բարձր գների վրա: Նրան այսքան ժամանակ անգամ չի հաջողվել տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնել, նավթից ու գազից ստացած եկամուտները ներդնել տնտեսության մյուս ճյուղերում՝ բարելավելով տնտեսության կառուցվածքը: Այս ամենը ԵՄ-ն ու ԱՄՆ-ը շատ լավ գիտեն և հրաշալիորեն օգտագործում են:
-Ելքը ո՞րն է, ինչպես դիմակայել Արևմուտքի պատժամիջոցներին, որոնց անմիջական ազդեցությունը նաև Հայաստանն է զգում:
-Տնտեսության մեջ այսպիսի զարգացումները, դժբախտաբար, զուտ տնտեսական «ծագման» չեն լինում: Այս ամենում կան նաև քաղաքական երանգներ: Կարծում եմ, ելքը ԵՄ-ի հետ փոխհամաձայնության մթնոլորտ ձևավորելն է, թեև Ռուսաստանի իշխանությունների մոտ «զիջելու» նշաններ չեմ տեսնում:
Ընդհանրապես ԱՄՆ-ին հաջողվել է աշխարհին պարտադրել իրենց դոլարը և դրանով լուծել և տնտեսական, և քաղաքական բազում հարցեր: Խոսքը փոքր երկրներին չի վերաբերում, այլ գերտերություններին, ինչպիսին ՌԴ-ն է, Չինաստանը, որոնց վրա միայն դոլարի միջոցով ԱՄՆ-ն ապահովում է ազդեցության հսկայական ռեսուրս: Իսկ փոքր երկրները դատապարտված են այդ ազդեցության հետևանքները կրելուն:
-Ի դեպ, Հայաստանի տնտեսությունը կարո՞ղ է ինչ-որ առումով Չինաստանի համար հետաքրքիր լինել:
-Չպետք է մոռանալ, որ խոսքը փոքր տնտեսություն ունեցող երկրի մասին է, որը տնտեսապես աշխարհի ոչ մի խոշոր պետության համար հետաքրքիր չէ: Դրա համար մենք պետք է համակերպվենք, որ համաշխարհային տնտեսությունում կատարվող երևույթները ալիքի պես անցնելու են նաև Հայաստանով:

Զրույցը`
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ