Փարիզից Բրետան հասնելու համար Հայաստանի միջով «անցա»

Առաջին տպավորությունս մեր օդանավակայանից այն էր, որ չգտնվեց մեկը, որ ասի` «Բա խի ռուսերեն էջ չունես, դե մի բան տուր, անցիր»: Տարիներ առաջ մերոնք նման խաղեր էին խաղում Ռուսաստան թռչողների գլխին: Փող աշխատելու ձև էր: Նույն հարցը ինձ չտվեց ոչ ոք Մոսկվայի օդանավակայանում: Նրանք էլ իրենց հերթին էին փող աշխատում` սովետական մարդուն հատուկ փութաջանությամբ: Չէ, սովորել են աշխատել: Վերջապես: Հայաստանից շատերն են հեռանում: Տարբեր երկրներ: Մարդու ուղեղը անսահման հնարավորություններ ունի, երբ ինքնապաշտպանական խնդիրն առաջնային է դառնում անհատի համար: Հայերը Հայաստանից հեռանում են տարբեր ճանապարհներով և արտերկրում կեցության խնդիր են լուծում զարմանալի ճկունությամբ: Մեծ մասը: Օդում, որով Հայաստանից մեծ թվով հայեր են հեռանում, արտագաղթելը պարզապես զուտ օրինաչափության տեսակետից «տրամաբանական» է դառնում` կա տեղափոխող տրանսպորտ, մարդն ազատ է իր ընտրության մեջ ու ինքն է որոշում` ինչպես տնօրինել իր կյանքը: Այլ բան է, երբ այդ ամենին նայում ես երկրից, տանը նստած ֆեյբուքյան էջդ քրքրելիս: Օդից ֆեյսբուքյան հայությունը մի փոքրիկ անճար հանրույթի է նման, որտեղ մեծամասնությունը մտածողության խնդիր չունի, բայց փոխադարձ ըմբռնման` ունի: Մոսկվայի օդանավակայանում բախիլներ կան, անգամ փոքրիկ կրունկավոր կոշիկ ունեցող կանանց կոշիկները հանել են տալիս ու սառը մարմարի վրա բախիլներով քայլելը` թեկուզ երկու-երեք մետր, բավական տհաճ զգացողություններ է առաջացնում: Տեռորիզմի դեմ ռուսաստանյան պայքարի ատրիբուտներից է, որը Ֆրանսիայում, օրինակ, չկար, թեև չեմ կարծում, թե ֆրանսիացիները տեռորիզմի դեմ պայքարի վրա թքած ունեն: Բրետան տանող արագընթաց ճանապարհին աչքս ընկավ ճանապարհային զգուշացումներին «70` Rappel» (Հիշիր): Օրենքը կամ որոշումը նրա համար չի, որ ընդունվի ու մի կողմ դրվի: Օրենքի մասին նաև հիշեցնում են: Նույնիսկ Ֆրանսիայի պես երկրում: Մարդը ի բնե հակված է օրինախախտության: Այդ նկատառումով: Դժվար չի երևի, որ մեզ մոտ էլ նախատեսված արագությունը ցուցանող թվերի հետ նման պարտադրող հիշեցումներ լինեն: Դժվար չի, որ կիսաանապատային գոտում գտնվող Երևանում կանաչ տարածություններին վերաբերող ծրագիր լինի: Ոչ թղթի վրա, այլ նաև պաշտոնյաների «սրտի դավթարում»: Փարիզցիները իրենց սրճարանները տեղակայում են մայթեզրերին գտնվող շինություններում, հենց նեղ մայթերով մեկական- երկուական աթոռներ շարում ու խնդրեմ` սրճարանը պատրաստ է ընդունել ամռանը մի բաճակ գարեջրի կամ սուրճի միջոցով ծարավն ու հոգնությունը թոթափել ցանկացող մեկին: Փարիզից երևանցիների վարքագիծը նույնիսկ դավաճանական է երևում, երբ աթոռ-սեղանները խցկում են ուր ասես, միայն թե փող աշխատելու տարբերակ ստեղծվի: Իսկ Բրետանի ճանապարհին արդեն նախանձում եմ ֆրանսիացիներին, գերմանացիներին, մյուսներին` մեկ բնակչին ընկնող կանաչ տարածքի չափաբաժնի համար: Հետաքրքիր դիտարկում. ճանապարհին վթար էր, խցանում կար, ու մեքենան վարող բարեկամս ասաց, թե իսպանացի կլինի: Ինչու անպայման իսպանացի՞: Ֆրանսիացիների գնահատմամբ` երկրի տարածքով անցնող իսպանացի վարորդների պատճառով ավելի շատ վթար է լինում, քան հենց ֆրանսիացիների. «Ֆրանսիացին երեք-չորս ժամից ավել չի քշում, մեքենան կանգնեցնում, հանգստանում է, իսպանացիները քշում են տաս-տասներկու ժամ, հոգնում են: Անքուն-հոգնած վարորդը միայն վթարի աղբյուր է: Իսպանացի վարորդներին շտապեցնում են նրանց գործատուները` փող, փող, փող»: Բրետանում առաջին քաղաքը, ուր իջևանեցի, Saint Quay Portreux-ն էր: Այստեղ մի փոքրիկ մատուռ կա` Notre Dame d’Espérance: Կառուցվել է 1850-ին` խոլերայի համաճարակի զոհ դարձած ձկնորսների հիշատակին: Նրանց կանայք եկել են այստեղ սպասելու հեռուներից եկող իրենց ամուսիններին ու աղոթելու նրանց առողջության համար: Գրանիտե մատուռը, որի քարերը ներծծված են ծովից ափ հասնող ջրերի աղով, արևի տակ պսպղում են քամուց ու բրետանյան անձրևից մաշված քարերի ամեն քառակուսի սանտիմետրի վրա: Բրետանում առհասարակ ամեն ինչ գրանիտից է: Գրանիտը այստեղի հարստություններից է ու էլ ավելի յուրօրինակ է դարձնում այս շրջանի մշակույթը: Նույն քաղաքի` Notre Dame de la Garde ոչ փոքր մատուռը իր ձևով կլոր է: Ձկնորսները եկել են այստեղ աղոթելու իրենց ապահովության ու հաջողության համար: Ընդհանրապես, Բրետանում շատ մատուռներ, եկեղեցիներ ու հավատքի տաճարներ կան: «Բրետանցիները շատ քրիտոնյա են»,- ասացին ընկերներս: Դե, իհարկե, եկեղեցի, տրամաբանորեն, հենց այնպես չեն կառուցում, բայց, օրինակ, հայերիս համար դա հաճախ փող լվանալու միջոց է: Ակամայից Գագիկ Ծառուկյանի, իր իսկ մտածողույթյամբ, «ճոխ» եկեղեցու մասին հիշեցի ու սփոփվելու համար մտովի դրա կողքին դրեցի աղջկաս կնքահայր, բանաստեղծ Սուրեն Պողոսյանի` իր իսկ ձեռքերով կառուցած համեստ մատուռը: Մեզանում շատերը այդպես էլ չհասկացան, որ եկեղեցու մեծությունը մարդու հավատքի չափի հետ ամենաչնչին առնչությունն ունի, ինչպես հետդարձի ճանապարհին օդանավում կողքիս նստած` մոսկվաներում մի երկու կոպեկ աշխատած երիտասարդի նման չհասկացան, թե փող ունենալը մարդկային տեսակի գնահատման սանդղակում գուցե ամենավերջին տեղն է զբաղեցնում: Բայց այդ մասին արդեն` հաջորդիվ:

Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Հե՜յ, հեղափոխություն, ո՞ւր մնացիր
• Հանրահավա՞ք եք ուզում, ինքնե՛րդ էլ արեք
• Եռյակում միմյանց հետ հայտարարություններո՞վ են խոսում
• Գյումրու ռուսական ռազմակայանը նախընտրելի ԶԼՄ-ներ ունի՞
• Սխալ տնտեսական քաղաքականությունը հարվածում է սպառողի գրպանին
• «Ժառանգության» հետ մի բան այն չէ
• Օրենքները լավն են, երբ գործում են
• «Ժառանգությունն» ինքն է իրեն դուրս դրել ընդդիմադիր դաշտից
• Ո՞վ պետք է փոխհատուցի գյուղացու կրած վնասի համար
• Դեղերի գները, այնուամենայնիվ, կբարձրանան
• Լիդինգթոն. «Հայ-թուրքական արձանագրությունները պետք է կատարվեն առանց հետաձգման»
• Ծառուկյանն ավելի քան կոմպրոմիսային է
• ԲՀԿ-ի «վազքը» ավելի կարճ կլինի, քան ենթադրվում էր
• Նոր ընդդիմություն կձևավորվի՝ ընդդեմ իշխանության և ոչիշխանականների
• Իշխանափոխությունից հետո «լավ» ընկերները կմնա՞ն համակարգում
• Հոկտեմբերի 27-ի բեռն ու Հայաստանի ապագան
• Գագիկ Ծառուկյանը ներողություն կխնդրի՞
• Ի՞նչ կա Ծառուկյանի մտքին
• Երբ որդեկորույս մայրերին քաշքում են ինչպես խուլիգանների
• Երբ հասցեատերն ավելի կարևոր է, քան հարցն ինքնին

Մեկնաբանություններ