Սիրո քաղաքակրթության սկիզբը

Համաշխարհային պատմության մեջ փրկության հույսի վարդապետությունը ձգվում է դեռևս մարդկության սկզբնավորման օրից, վարդապետությունը, որը պիտի վերջ դնի գոյապայքարին ու բանական արարածի անկմանը և մարդուն վեր բարձրացնի դեպի երկնային մակարդակի հորիզոնները, ինչպես նշում է Սբ. Գրիգոր Նարեկացին «Մատյան ողբերգության» պոեմի 34-րդ գլխում. «Եւ քեզ կցորդուած մարդկանցով` ընկած հրեշտակների դատարկը լցնել», այսինքն` ըստ սբ. Գրիգորի արտահայտած մտքի, ենթադրելի է, որ մարդուն տրվելու են անկում ապրած հրեշտակների պատճառով թափուր մնացած երփնալույս օթևաններն ու պարգևները: Սակայն հույսի այդ վարդապետությունը կյանք է առնում աստվածային սիրո փայլատակումով և անշոշափելի սիրո թանձրացյալ էությամբ, ինչպես Հովհաննես առաքյալն է գրում, թե խոսում ենք Նրա մասին, որ սկզբից էր, որին ականատես եղանք, որին նայեցինք և որին մեր ձեռքերը շոշափեցին, այսինքն` Կենաց Բանը (Ա Հովհ. 1.1-4): Անշուշտ, առաքյալը խոսում էր Հիսուս Քրիստոսի մասին, ում շատերն ականատես եղան և հաղորդակից եղան մարդկային նոր հարաբերությունների ազդարարմանը` շաղախված աստվածային սիրո ջերմությամբ: Մշտնջենական այս լույսի ծագումն այն ժամանակաշրջանում էր, երբ աշխարհը գլորվում էր ստրկատիրական համակարգի անդունդի մեջ, որն ի վերջո փլուզվեց և շահագործման նոր հասարակարգերի ծնունդ տվեց: Պատմության մեջ ստրկատիրական հարաբերությունների փլուզման վերաբերյալ արձանագրվում են բազմաթիվ փաստարկներ, հիմնականում տնտեսական զարգացման և քաղաքական փոփոխությունների մասին, սակայն հարկ է նշել ամենախորքային փաստարկը, որն առաջին հայացքից նույնիսկ նկատելի չէ և առանց որի հասունացման հասարակությունը պատրաստ չէր լինի ընդունելու նոր տնտեսական և քաղաքական մոդելները: Պողոս առաքյալի գողտրիկ նամակներից մեկը խոսում է այդ փաստարկի մասին, որն իրավամբ կարող ենք համարել սոցիալական հարաբերությունների մեջ իբրև ներանձնային հեղափոխության սկիզբ, որն իր ազդեցությունը պիտի թողներ և արտացոլեր հասարակության վրա: Աստվածաբան Ահարոն Կայայանն իր «Նոր Կտակարանի ընդհանուր ներածություն» գրքում այդ նամակն անվանում է «Ազատության Մեծ Խարտիա»: Պողոս առաքյալի գրած նամակներից ամենակարճը Փիլիմոնին ուղղված նամակն է, բայց այն ամփոփում է նոր հայեցակարգային մեծագույն հիմնադրույթներից մեկը, որն աստիճանաբար պիտի խարխլեր ստրկատիրական հարաբերությունների հիմքերը: Համարվում է, որ առաքյալն այն գրել է մոտ 63 թվին` Հռոմում: Փիլիմոնը հունական Կողոսիայի մեծահարուստ բնակիչներից էր և Պողոսի շնորհիվ դարձել էր քրիստոնյա: Նրան պատկանող ստրուկ Օնեսիմոսը, նաև նյութական վնասներ պատճառելով, փախել էր Հռոմ: Այդտեղ հանդիպել էր Պողոսին և նույնպես դարձել քրիստոնյա: Ապստամբ ու փախուստի դիմած ստրուկները հաճախ ենթարկվում էին դաժան մահապատժի: Պողոսը Փիլիմոնին ուղղված իր նամակով փորձում է հաշտեցնել նրանց և Օնեսիմոսին ուղարկում է նրա մոտ: Այս նամակը բացահայտում է ծնունդ ապրող նոր սոցիալական արժեհամակարգը: Քրիստոսի պատգամած սիրո վարդապետությամբ տեղի էր ունենում մարդկային հարաբերությունների փոփոխություն: Այդ հարաբերությունների հիմքում հյուսվում էր մի նոր ճանապարհ, որը հիմնված էր եղբայրության, հավասարության արժեհամակարգի ըմբռնման վրա: Եղբայրության այս մոտեցումը, հոգևոր հավասարության հայտարարումը (Գաղատ 3. 26-28) հետագայում պիտի ցնցեր ստրկատիրական համակարգը: Այն նման էր առաջին հայացքից իրենից վտանգ չներկայացնող ջրի կաթիլի, որը կաթում էր կարծր բետոնի վրա, սակայն կաթիլ առ կաթիլ իր հարատևությամբ քանդում ու նոր ճանապարհ էր բացում: Ահարոն Կայայանն ասում է, որ քրիստոնեությունը սոցիալական չարիքները հաղթահարել է ոչ թե զինված ապստամբություններով, այլ սկզբունքներով: Պողոսի խնդրանքը, որ Փիլիմոնն իր ստրուկին ընդունի իբրև եղբայր, չլսված ու խորթ մոտեցում էր հռոմեական հասարակության մեջ, բայց քրիստոնեությունն արդեն իսկ անհնար էր դարձնում տեր և ստրուկ հարաբերությունը, թեև հռոմեական իրավունքի մեջ ազատ արձակված ստրուկներին հնարավորություն էր տրվում նույնիսկ բարձր պաշտոններ զբաղեցնել: Կաթոլիկ աստվածաբան Ֆրանչեսկո Անյոլին իր «Հետաքննություն քրիստոնեության մասին» գրքում նշում է. «Գիտենք, որ Կալլիստոս Առաջին պապն իր մարմնի վրա կրում էր փախստական ստրուկի խարանված կնիքը: Բազմաթիվ ստրուկներ և ստրկուհիներ դարձի բերեցին իրենց տերերին և նպաստեցին Ավետարանի տարածմանը»: Անհատներն իրոք վերափոխվում են, երբ աստվածային անկողմնակալ սերը հանգչում ու զարդարում է մարդկանց սրտերը: Վերադառնալով իր նախկին տիրոջ մոտ, արդեն քրիստոնյա դարձած Օնեսիմոսը պատրաստ էր ընդունել հասարակական անպատվության, ինչպես նաև խաչվելու վտանգը: Անշուշտ, նա այժմ այլ մարդ էր և ընդունել էր նման ուղին: Հետագա իրադարձությունների վերաբերյալ տեղեկություններ չկան: Այդուհանդերձ, դժվար է պատկերացնել, թե առաքյալի նման խնդրագրով գնացող մարդը կարող է մերժվել և դաժան պատժի արժանանալ: Ամենայն հավանականությամբ, Փիլիմոնն առաքյալի խոսքին ընդառաջել է: Եվ որոշ աստվածաբաններ ասում են, թե Օնեսիմոսին հետ է ուղարկել Պողոսի մոտ, որպես օգնական ծառայելու առաքյալին Հռոմում: Այս նամակը բովանդակում է նաև մի էական պատգամ ուղղված յուրաքանչյուր անհատի, այսինքն` վիրավորանքների ներում: Քրիստոսով մարդկային բոլոր հարաբերությունները ձևափոխվել են: Ֆրանչեսկո Անյոլին նշում է. «Քրիստոսի ուսմունքը նախ և առաջ չի վերաբերում նոր հասարակության կերտմանը, այլ նոր մարդու, մարդու նոր սրտի. առաջարկում է նոր ընկալում Աստծո և մարդու վերաբերյալ, որից, որպես հետևանք, ինքնաբերաբար կարող է ծնունդ առնել մի նոր քաղաքակրթություն, որը, սակայն, շարունակելու է լինել մարդկային, այսինքն՝ ո՛չ դրախտային, ո՛չ էլ առանց մեղքի: Ավետարանը չի կարելի համեմատել արդի գաղափարախոսությունների հետ, որոնց առաջին նպատակը հասարակարգի հեղաշրջումն է իշխանությանը տիրանալու շնորհիվ. Ավետարանը ոչ մի ընդհանրություն չունի ֆրանսիական կամ կոմունիստական հեղափոխությունների հետ, որոնք կատարվել և կատարվում են մեծամասնության դեմ փոքրամասնության մղած արնախում պայքարի միջոցով` ձգտելով հասնելու երկրի երեսից չարիքն ամբողջովին արմատախիլ անելու ցնորական (ուտոպիական) նպատակին, կառուցելով դրախտն այստեղ՝ երկրի վրա: Ավետարանն առաջարկում է սրտի փոփոխությունը, դարձը, առաջարկում է մի «բարի լուր», որին հարկավոր է հարել ամենայն ազատությամբ, և միայն այդպես հնարավոր կլինեն իրական և մնայուն բարեփոխումները քաղաքական և սոցիալական հարթություններում»:
Արդ, քրիստոնեության հաստատմամբ առաջին դարում ձևավորվում էին սիրո քաղաքակրթության ընձյուղները, որոնք Քրիստոսի Երկրորդ գալուստով կատարելապես կլցնեն մարդկանց կյանքերը երջանկությամբ և հավիտենական լույսի ջերմությամբ:

Հովհաննես ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ