«ԱՆՑԵԼ Է ՔՍԱՆ ՏԱՐԻ ՄԵՐ ԱՆԿԱԽԱՑՈՒՄԻՑ, ՈՒ ՄԵՆՔ ԻՆՔՆԵՐՍ ՄԵԶ ՉԵՆՔ ՃԱՆԱՉՈՒՄ, ՉԳԻՏԵՆՔ, ԹԵ ԻՆՉ Է ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ ԼԻՆԵԼ ԱՆԿԱԽ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Բյուրականի աստղադիտարանի տնօրեն ՀԱՅԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ
«ՑԱՆԿԱՑԱԾ ԴՊՐՈՑ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ ՆՈՐ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ԵՐԱՆԳՆԵՐ Է ՁԵՌՔ ԲԵՐՈՒՄ»
-Պարո՛ն Հարությունյան, Բյուրականի աստղադիտարանի նկատմամբ հետաքրքրություն են ցուցաբերել ռուս աստղագետները, սպասվում է նոր համագործակցություն: Կպատմե՞ք մանրամասներ:
-Ծրագիրն իրականացնողը Ռուսաստանի տիեզերական գործակալությունն է, որը պատասխանատու է տիեզերական թռիչքների և տիեզերական ուղեծրում աշխատող կայանների համար: Նրանք զբաղվում են մերձերկրյա տարածքի, այնտեղ գտնվող տիեզերանավերի և դրանցից մնացած բեկորների ուսումնասիրությամբ, որպեսզի կարողանան ամբողջական պատկերացում կազմել երկրի շուրջն առկա աղտոտվածության մասին, քանի որ այն այսօր արդեն խանգարում է նոր տիեզերանավերի արձակմանը և ուղեծրում աշխատող կայաններին: Պատկերն այս իմաստով նույնն է, թե բանուկ փողոցում երթևեկող մեքենաների ակների տակ թափված լինեին կամ դիմապակիների առջևով թռչեին մեծ քարաբեկորներ: Այս ամենն ուսումնասիրելու լավագույն մեթոդը դիտումներն են: Իսկ մենք կատարում ենք շատ ավելի հեռավոր և ճշգրիտ դիտումներ, քան անհրաժեշտ են ռուսներին: Մեզ համար այս համագործակցության մեջ կարևորն այն է, որ մեր աստղադիտարանը, պետության կողմից հատկացվող սուղ ֆինանսական միջոցներից զատ, կունենա լրացուցիչ միջոցներ իր խնդիրների լուծման համար: Եթե այս համագործակցության շրջանակներում մենք ընդամենը պատվեր կատարեինք և ունենայինք միայն ֆինանսական շահ, ապա այնքան էլ ոգևորված չէինք լինի: Այն աստղադիտակները, որ բերելու են նրանք, շատ փոքր են և մեր խնդիրների լուծման առումով հետաքրքրություն չեն ներկայացնում: Բայց դրանց վրա կսկսեն աշխատել երիտասարդներ, որոնք ձեռք կբերեն դիտող աստղագետի հմտություններ: Նաև այդ ներդրումների հաշվին կարդիականացվեն մեր խոշոր դիտակները, որոնք ոչ միայն կծառայեն այս համագործակցությանը, այլև այն հիմնական նպատակներին, որոնց հետամուտ է Բյուրականի աստղադիտարանն իր գոյության վեց տասնամյակի ընթացքում:
-Այսօրվա երիտասարդ աստղագետները համարվո՞ւմ են համբարձումյանական դպրոցի հետևորդներ, թե՞ վերջիններս միայն նրանք են, ովքեր շփվել են Համբարձումյանի հետ անձամբ և գործնականում թրծվել նրա լաբորատորիայում:
-Այդ դպրոցը, այնուամենայնիվ, ստեղծված է: Եվ այն ձևավորողները հիմնականում Վիկտոր Համբարձումյանի աշակերտներն են: Հետևաբար, բոլոր նորեկները, այսպես թե այնպես, դառնում են համբարձումյանական դպրոցի հետևորդներ: Սակայն սա, ինչպես ցանկացած դպրոց, ժամանակի ընթացքում նոր ուղղություն ու երանգներ է ձեռք բերում: Իր հիմքում լինելով համբարձումյանական դպրոց և իրականացնելով համբարձումյանական հետաքրքրությունների շրջանակներում տեղավորվող ուսումնասիրություններ` Բյուրականի աստղադիտարանը փորձում է քիչ թե շատ հետամուտ լինել ժամանակակից աստղագիտության անցուդարձերին, այն «մոդայիկ» ուղղություններին, որոնք կան այսօր համաշխարհային գիտության մեջ: Չի կարելի ասել, որ ամենակարևոր ուղղությունները նրանք են, որոնցով զբաղվում է մեծամասնությունը: Բայց հենց այդ ուղղություններն են ավելի շատ ֆինանսավորվում, որովհետև դրանցով զբաղվում են մեծ թվով երկրներ և գիտնականներ: ՈՒստի այս խառը իրավիճակում պետք է կարողանալ ճիշտ կողմնորոշվել, մասնակից դառնալ աշխարհում կատարվող երևույթներին` մեծամասնության զբաղեցրած սանդղակում քո հասանելիքը ստանալու համար, բայց և աչալուրջ լինել քո ինքնությունը չկորցնելու հարցում:
-Հայաստանի Հանրապետության նման երկրի համար մե՞ծ շքեղություն է աստղադիտարան պահելը:
-Չէի ասի: Առհասարակ, գիտության մասին խոսելիս պետք է հասկանանք, թե ինչ ենք ուզում գիտությունից, ինչին պիտի ծառայի այն: Մեր իրականության մեջ կարևորվում են այն ոլորտները, որոնք վաղն արդեն կարող են բերել ֆինանսական որոշակի փոխհատուցում: Իսկ թե հիմնարար գիտությունը ե՞րբ արդյունք կտա, հայտնի չէ: Բայց 19-20-րդ դարերի մարդկության պատմությունը ցույց է տալիս, որ երբ որևէ ուղղության մեջ անտեսվում է հիմնարար գիտությունը, ապա դա վաղ թե ուշ զգալ է տալիս իրեն տվյալ երկրի գիտության, տնտեսության, կենսամակարդակի ասպարեզներում: Օրինակ, մեր նախկին հասարակարգի` խորհրդային «հարազատ» երկրի պայմաններում անտեսվում էր կիբեռնետիկայի, գենետիկայի նշանակությունը, դրանք հայտարարված էին կեղծ գիտություններ, և նման մոտեցման վնասը մենք մինչև հիմա զգում ենք մեր մաշկի վրա: Մի բան ակնհայտ է. եթե երկիրն ունի որոշակի գիտական դպրոց, որը որոշակի առաջատար դիրք է զբաղեցնում համաշխարհային գիտության մեջ, ապա ամեն գնով պետք է այն պահել: Ի վերջո, դա տվյալ պետության «բրենդն» է, այցեքարտը, դիմագիծը։ Ինչ բառ ուզում եք կիրառեք: Եթե դա այն ուղղությունն է, որը վաղը պիտի նպաստի երկրի տնտեսական հզորացմանը, ապա այսօր պիտի դրան շանս տալ: Գոյություն ունեն ազգային նշանակության գիտական ոլորտներ, որոնք պետք է արժանանան պետության հատուկ հոգածությանը: Շատ կարևոր է, որ ֆինանսավորումը կատարվի ոչ թե ընկեր-բարեկամ-ծանոթ մեխանիզմով, այլ պետական գիտակից մոտեցմամբ: Պետք է ֆինանսավորել այն ուղղությունները, որոնք կնպաստեն տվյալ երկրի ճանաչմանը, ինքնապաշտպանությանը, ֆինանսատնտեսական աճին:
«ՄԵՐ ԱՄԵՆԱՄԵԾ ՑԱՎԸ ԴԻՄԱՑԻՆԻ ՄԵՋ ՀԱՎԱՍԱՐԻՆ ՉՏԵՍՆԵԼՆ Է»
-Վերջերս դժգոհեցիք, որ եթե որևէ ծրագիր պարունակում է «Հայաստան», «հայ» կամ «հայկական» եզրույթը, ապա դրա համար լրացուցիչ վճարներ են պահանջվում: Սրա տրամաբանությունը կարո՞ղ եք բացատրել:
-Ինձ համար դրանում տրամաբանություն չկա: Կան բառեր, որոնք պետք է շատ հնչեն` հասարակությանն ավելի հասու դառնալու, մարդկանց ականջը դրանց վարժեցնելու համար: Իսկ մեզնից այդ բառերը հնչեցնելու համար պետական տուրք են պահանջում: Ինչո՞ւ: Ես անձամբ չեմ հասկանում դրա, ինչպես և շատ այլ բաների իմաստը, որ առկա է միայն մեզանում: Կա ընդամենը մեկ «տրամաբանություն». գումարներ գանձել բոլոր հնարավոր ճանապարհներով: Դա մոտավորապես նույնն է, ինչ «ոսկե» համարանիշերի, հեռախոսահամարների համար սահմանված գները: Եվ եթե առաջ դա անում էին առանձին մարդիկ, ապա հիմա արվում է կազմակերպությունների մակարդակով, բայց ես չգիտեմ` գանձված հարկերը լցվո՞ւմ են պետական բյուջե, թե՞ ոչ:
-Անդրադառնանք վերջերս բացահայտված կենսաթոշակների ֆոնդից կատարված խոշոր յուրացմանը: Ի՞նչ եք կարծում` այս բացահայտման բարերար ազդեցությունն իր վրա կզգա՞ շարքային թոշակառուն կամ, գոնե, պետական բյուջեն:
-Չեմ հավատում, որ շարքային թոշակառուն որևէ ձեռքբերում կունենա դրանից: Առայժմ, գոնե, նման տարբերակի չեմ հանդիպել: Էսպես, թե էնպես մարդկության ողջ պատմությունը կողպեք սարքողների և կողպեք բացողների, այսինքն` պահպանողների և գողացողների պատմություն է: Ինքներս անընդհատ ականատեսն ենք դառնում նման պատմությունների: Բայց երբեմն աղմուկ է բարձրացվում այնպիսի բաների շուրջ, որ թվում է, թե սարքովի պատմություն է` ինչ-որ խնդիրներ լուծելու համար:
-Այդպիսի պատմությունների շարքի՞ց է Միջազգային արժույթի հիմնադրամի տնօրեն Դոմենիկ Ստրոս-Կանի գլխին սարքված պատմությունը: Համամի՞տ եք, որ դա Սարկոզիի վարկանիշի բարձրացմանն ուղղված քայլ էր:
-Դա հնարավոր վարկածներից մեկն է: Ընդունված ժամանակակից մեթոդ է. մրցակցին ասպարեզից հանել ամեն գնով: Միջազգային արժույթի հիմնադրամի տնօրենը մինչ այդ էլ հայտնի էր իր սկանդալային վարքագծով: Իսկ եթե թշնամիդ գիտի քո թույլ կողմերը, շատ հանգիստ կարող է գլխիդ սարքել համապատասխան պատմություն:
-Մենք այսօր ինչ-որ չափով ափսոսում ենք, որովհետև Ստրոս-Կանն ուներ հայամետ դիրքորոշում, խոստացել էր նախագահ դառնալու դեպքում Ֆրանսիայում ընդունել Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող բանաձևը: Արդյոք նաիվ չե՞նք մեր այս դատողություններում, արդյոք նախկինում ստացված և դրժված արևմտյան խոստումներից չարժե՞ դասեր քաղել:
-Իհարկե, նաիվ ենք, իհարկե, նա ո՛չ առաջինն էր, ո՛չ վերջինը: Կյանքը մեզ չի սովորեցնում մի պարզ ճշմարտություն. «Ո՛վ հայ ժողովուրդ, քո փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է»: Ի՞նչ ենք անում այսօր. մտածում ենք` Օբաման ի՞նչ ասաց, Սարկոզին ի՞նչ ասաց, Ռուսաստանի Դուման ի՞նչ ասաց… Գուցե այս բաները երկրորդական, երրորդական մակարդակներում կարող են հետաքրքրել մեզ, բայց ոչ առաջնային: Երբ Հայաստանն անկախացել էր, մենք ոգևորությամբ արձանագրում էինք, որ մեզ ճանաչել է այս կամ այն պետությունը: Բայց արդեն անցել է քսան տարի մեր անկախացումից, ու մենք ինքներս մեզ չենք ճանաչում, չգիտենք, թե ինչ է նշանակում լինել անկախ պետություն: Չենք գիտակցում, որ դա նշանակում է բոլորովին ուրիշ վերաբերմունք սեփական պետության, սեփական ազգային արժեքների, սեփական ինքնության նկատմամբ: Եթե խոսում ենք սեփական երկրի նախագահի, դրոշի, հիմնի կամ այս կարգի այլ արժեքների մասին, պիտի գիտակցենք, որ դրանց նկատմամբ չի կարելի ունենալ անձնավորված վերաբերմունք: Երկրի նախագահը կոնկրետ մարդը չէ, որ նստած է կոնկրետ աթոռին, այլ որոշակի ինստիտուտ է, որի նկատմամբ պետք է ունենալ համապատասխան վերաբերմունք: Պարզապես պետք է հասկանալ, որ երկիրը որոշակի բաների կրող է: Որոշակի արժեքներ, որոշակի հասկացություններ կան, որոնք պիտի պահպանես, գիտակցես դրանց նշանակությունը, եթե ուզում ես անկախ պետություն լինել: Իսկ մենք դեռ չենք եկել այն գիտակցությանը, որ անկախությունը, երկրի հզորությունը կախված են դրանց նկատմամբ մեր, ոչ թե դրսի վերաբերմունքից:
-Մենք մեր անկախությունը չենք ճանաչում, որովհետև պատրաստ չէի՞նք այն ունենալու: Գուցե մեր տեսակով ստրկամի՞տ ենք, անարխի՞ստ, կամ մեկ այլ բա՞ն:
-Չէ՛, ո՛չ անպատրաստ էինք, ո՛չ ստրկամիտ ենք, ո՛չ անարխիստ: Պարզապես մասնիկն ենք մի համակարգի, որը դեռևս մաքրված չէ: Հայը երբեք ստրկամտություն չի դրսևորում, եթե ապրում է զարգացած երկրներում: Դառնում է տվյալ երկրի նորմալ քաղաքացի, հասնում մեծ բարձունքների: Բայց այնտեղ, որտեղ մենք կուտակված ենք և մեզ համարում ենք շատ խելոք, ուրիշներին էլ, չգիտես ինչու, մեզնից անխելք, ի հայտ է գալիս բացասական երևույթը. ամեն մեկը փորձում է մյուսին խաբել` իր առավելությունն ապացուցելու համար: Իսկ դա որպես հասարակություն, որպես երկիր, որպես պետություն չկայանալու, կործանման գնալու ճանապարհներից մեկն է: Որպեսզի այս իրողությունն ինչ-որ կերպ մեղմեմ (գոնե իմ աչքում), միշտ ասում եմ, թե հայերը համեմունքի նման են: Համեմունքը չի կարելի հենց էնպես վերցնել և ուտել: Այն պետք է ցանել ուրիշ բաների վրա, որպեսզի համ տա: Բայց սա ընդամենը հորինված գեղեցիկ համեմատություն է` դառը իրականությունը մի քիչ ռոմանտիկ ներկայացնելու: Մեր ամենամեծ ցավը դիմացինի մեջ հավասարին չտեսնելն է: Պարզ օրինակ. նայեք փողոցային երթևեկությանը: Որքան մեքենան մեծ է, որքան շարժիչը հզոր է, այնքան նրա ղեկին նստածն իրեն դրության տեր է զգում, ցավոք:
«ՆԻԲԻՐՈՒԻ ՄԱՍԻՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՐԶԱՊԵՍ ՄԻ «ԱՋԱԲՍԱՆԴԱԼ» Է»
-Հասկանալով, որ աստղագիտությունը գիտություն է, աստղագուշակությունը` ոչ, կխնդրեի գիտականորեն հաստատել կամ ժխտել ամերիկացի 89-ամյա գիտնական Հարոլդ Քեմփինգի այն տեսակետը, թե 2011-ի մայիսի 21-ից մեկնարկել է աշխարհի կործանման գործընթացը, և ասել` ի վերջո, Նիբիրուն գալո՞ւ է, թե՞ ոչ:
-Ձեր նշած երկու վարկածն էլ անհեթեթություն է: Եթե ասվում է մի բան, որի տակ փաստ գոյություն չունի, դառնում է ինքնանպատակ խոսակցություն: Խոսվում է Նիբիրուի մասին: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե այդ մասին որքան նյութ է հրատարակվել, քանի գիրք ու աշխատություն է տպագրվել, ինչպիսի ֆինանսական հոսքեր է ապահովել այդ խնդիրը: Այսինքն` խաբեությամբ, ուղեղներ որսալով` կարողանում են դրամ շորթել: Եվ Նիբիրուի մասին պատմություններն այնքա՜ն իրարից տարբեր են, այնքա՜ն խառնաշփոթ: Դա պարզապես մի «աջաբսանդալ» է, որի մեջ չկա որևէ տրամաբանություն: Դրա հեղինակները լավ պատկերացնում են մարդկային հոգեբանությունը և կարողանում հասնել իրենց նպատակներին` ձեռք բերել ֆինանսներ, իշխանություն: Ո՞վ է էդ ամերիկացի մարդը: Մայիսի 21-ին երկիրը չկործանվեց, հիմա էլ խոսվում է հոկտեմբերի 21-ի մասին: Ակնհայտորեն կրոնական ուղղվածության ավանտյուրա է: Տարիների ընթացքում իր պատմություններով կարողացել է գրավել մարդկանց որոշակի խմբի, որը լսում է նրա ռադիոելույթները, մասնակցում քարոզներին: Մարդը նրանց համար դարձել է կիսաստված, այնպիսի մեկը, որին հետևում են, ենթարկվում: Նման բաներ, իհարկե, անում են որոշակի կարողությունների տեր մարդիկ, ովքեր լավ հասկանում են, թե ով է իրենց դիմաց կանգնած և ինչպես կարելի է ներազդել նրա վրա: Մեր կողքին ապրող ամենապարզունակ գուշակներն էլ դա կարողանում են անել: Մի բան, որ գիտության հետ կապ չունի: Գուցե կան ինչ-որ բաներ, որ ես չեմ տեսնում, չգիտեմ, բայց վստահեցնում եմ, որ նրանց ասածների մեջ ոչ մի հիմնավոր, ճշգրիտ բան չկա: Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում մարդկանց աշխարհը. տարբեր գիտելիքներ, բնավորություններ, հնարավորություններ ունեցող անհատների համակարգ: Մարդու ամեն տեսակն էլ կա` շառլատան, ազնիվ, ծույլ, աշխատող: Եթե կա համաձայնեցում դրանց միջև, վիճակը վատ չէ: Բայց երբ այս տեսակներից ինչ-որ մեկն սկսում է գերակշռել, հասարակության նկարագիրն էապես փոխվում է, խախտվում է ծանրության կենտրոնը: Այս իմաստով, եթե մենք խոսում ենք գուշակությունների, կանխատեսումների համատարած բնույթի մասին, նշանակում է, որ այս «մասնագիտությունը» հասարակության կողմից պահանջված է, դրա համար էլ այն գոյություն ունի: Նույն կերպ մարդկությունը հանգել է Աստծո գաղափարին` շա՜տ-շատ բաներ չհասկանալու, բացատրել չկարողանալու պատճառով: Գոյություն ունեցող ամենայն ինչ բնական զարգացման հետևանք է: Այն, որ կան ոստիկանություն, գողեր, և այն, որ ոստիկանը շատ հաճախ նաև գող է, նույնպես պատմության ընթացքում ձևավորված միջանձնային հարաբերությունների արդյունք է: Այն, որ կան իրավական հասարակարգի օրենքներ և գողական աշխարհի օրենքներ, որոնք իրար կողքի` զուգահեռ ապրում են, նույնպես բնական պրոցես է: Այսպես է և աստղագիտության ու աստղագուշակության պարագայում:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ