Թուրք պատմաբանները հետաքրքրվում են Ցեղասպանությանն առնչվող փաստաթղթերով

Արխիվների միջազգային խորհուրդը հունիսի 9-ը հռչակել է Արխիվների միջազգային օր: Խորհուրդը ստեղծվել է 1948-ին` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի որոշմամբ, միավորում է աշխարհի տարբեր երկրների շուրջ 200 ազգային արխիվ:
ՀՀ ազգային արխիվի որոշմամբ` Հունիսի 9-ը համարվում է նաև ազգային արխիվում և այլ գերատեսչություններում աշխատող Արխիվագետների օր: Սակայն տոնական միջոցառումը կլինի հաջորդ տարի, երբ կլրանա Հայաստանի ազգային արխիվի 90-ամյակը:
Այս մասին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ տեղեկացրեց Հայաստանի ազգային արխիվի տնօրեն ԱՄԱՏՈՒՆԻ ՎԻՐԱԲՅԱՆԸ: Նրա խոսքով` արխիվը, որ ստեղծվել էր պետությանը ծառայելու համար, այսօր ծառայում է ժողովրդին: Օրական արխիվ է դիմում 100 քաղաքացի` թոշակի, ունեցվածքի և այլ խնդիրներ լուծելու համար: Տարեկան ավելի քան 350 գիտնականներ, ուսանողներ դիմում են ազգային արխիվ` գիտական աշխատանքներ կատարելու նպատակով, այդ թվում` օտարերկրյա մասնագետներ:
«1990-ականներին մեծ պահանջարկ էին վայելում Հայաստանի առաջին Հանրապետությանը վերաբերող փաստաթղթերը, մինչ այդ դրանք հասու էին միայն մի խումբ գիտնականների: Նույն թվականին գրեթե չէին անդրադառնում խորհրդային շրջանի թեմաներին, որովհետև մինչ այդ անընդհատ դա էր ուսումնասիրվել: Այսօր նորից հետազոտողների ուշադրությունը բևեռվում է խորհրդային շրջանի ուսումնասիրությունների վրա»,- տեղեկացրեց Ամատունի Վիրաբյանը, հավելելով, որ այսօր մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում չափաբերական մատյանները, որոնց միջոցով կարելի է պարզել տոհմածառը: Մեծացել է հետաքրքրությունը նաև գյուղերի պատմությունների վերաբերյալ, հատկապես մտավորականների շրջանում, ովքեր ուզում են ստեղծել իրենց գյուղի պատմությունը: Ցեղասպանության թեմաներին առնչվող փաստաթղթերով հետաքրքրվում են և՛ հայ, և՛ օտարերկրյա, և՛ թուրք պատմաբանները: Վերջիններս այդ նպատակով գալիս են Հայաստան, նաև համացանցով հարցում են անում և ստանում պատճենները: Տնօրենի խոսքով` տեխնիկայի մուտքն արխիվ հեշտացրել է աշխատանքը: «100 քաղաքացուց հինգը մեզ դիմում է էլեկտրոնային հարցումների միջոցով: Հարյուրի մեջ հինգը մեծ թիվ չէ, բայց պետք է հաշվի առնել, որ երկու տարի առաջ ամիսը մեկ-երկու հարցում էր լինում,- ասաց նա:- Հավատացեք, չկա մեկը, որ իր կյանքի ընթացքում գոնե մեկ անգամ չդիմի արխիվ: Իսկ գիտահետազոտական ինստիտուտներում, բուհերում աշխատող որոշ մասնագետներ էլ ամբողջ օրն անցկացնում են արխիվի ընթերցասրահում, որտեղ ստանում են համապատասխան տեղեկություններ»:
Նշենք, որ արխիվը հագեցած է երկու թվայնացնող սարքով, որոնք օրական թվայնացնում են շուրջ 2000 փաստաթուղթ: Մինչ օրս թվային կրիչների վրա արխիվացվել է 200 հազար փաստաթուղթ, ինչն ամբողջ արխիվի ընդամենը 0,15 %-ն է:
Թվայնացումը կատարվում է ընտրովիության սկզբունքով, թվայնացվում են այն փաստաթղթերը, որոնք մեծ պահանջարկ են վայելում:
Ինչպե՞ս կարելի է կազմել տոհմածառը: Անդրադառնալով այս հարցին` Ամատունի Վիրաբյանը տեղեկացրեց, որ 1845-ից Արևելյան Հայաստանում, Վրաստանում, Բաքվի նահանգում տասը տարին մեկ անցկացվում է մարդահամար: Այն ժամանակ գրանցվում էին մարդու ծնունդը, կնքվելու օրը, ամուսնությունը, մահը: Ամուսնալուծությունը գրանցում էր եկեղեցին, քանի որ բացառիկ երևույթ էր, և թույլտվություն տալիս էր կաթողիկոսը:
Օրինակ, Այվազովսկու ամուսնալուծության գործընթացը, որին առնչվող մեծածավալ փաստաթղթերը պահվում են արխիվում, տևել է 20 տարի: «Աներևակայելի բան էր ամուսնալուծությունը, բայց մահը շատ էր: Փաստաթղթերի ուսումնասիրությունից պարզվում է, որ 19-րդ դարում երեք ծննդաբերող կանանցից մեկը մահացել է, երկու երեխայից մեկը, մինչև չափահաս դառնալը, մահացել է ծաղիկ և այլ հիվանդություններից: Իսկ այն ժամանակ, գիտենք, 15-16 երեխա են ունեցել»,- ասաց Ամատունի Վիրաբյանը, նշելով, որ արխիվային փաստաթղթերից շատ հետաքրքիր բացահայտումներ կարելի է անել:
Արխիվը պարբերաբար համալրվում է նոր փաստաթղթերով, մեծ թիվ են կազմում հատկապես լուսանկարները:
Հայաստանի ազգային արխիվն ստեղծվել է 1924-ին: Այստեղ պահվում է ավելի քան 4 մլն փաստաթուղթ, որոնցից ամենահինը թվագրվում է 1607-ով:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ