«Համակարգային խնդիրները համակարգային լուծումներ են ունենում»

«Իրատեսի» հյուրն է «Կովկաս» ինստիտուտի տնօրեն ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԻՍԿԱՆԴԱՐՅԱՆԸ:

-Բաղրամյան պողոտա-Ազատության հրապարակ շրջագծում ծավալվողը սոցիալակա՞ն, թե՞ քաղաքական շարժում է, ի վերջո:
-Նախ՝ շատ դժվար է սոցիալականն ու քաղաքականը բաժանել: Երկրորդ՝ էլեկտրաէներգիայի սակագնի դեմ բողոքը տարբեր փուլեր ունեցավ, որոշ փուլերում նվազ, որոշ փուլերում առավել էր քաղաքականանում: Եվ երրորդ՝ սա ավելի շուտ սոցիալական հիմքով բողոք է, որ ունի քաղաքական մասնաբաժին: Ակտիվիստները պաստառները պարզել ու բողոքում էին ոչ թե ՀԷՑ-ի օֆիսի առաջ, որի տեղն էլ գուցե չգիտեն, այլ գնացին Բաղրամյան փողոց: Նրանց պահանջի հասցեատերը ոչ միայն ու ոչ այնքան Բիբինն է, որքան երկրի քաղաքական ղեկավարությունը: Նրանք իրենց պահանջները ներկայացրել ու ներկայացնում են նախագահին, հետևաբար՝ քաղաքական մասնաբաժին կա, թեպետ հիմքը սոցիալական է:
-Այս շարժումը համարենք ավարտվա՞ծ:
-Առաջին հայացքից՝ շարժումը նվազել է, բայց կարող է երկար շարունակվել, որովհետև լուծված չէ խնդիրը, որ շարժման հիմքում էր: Էլեկտրաէներգիայի սակագինը միայն պատրվակ էր, ոչ պատճառը: Պատճառը տնտեսական ստագնացիան է: 2008-ից գործնականում երկիրը չի զարգանում, պատճառը սոցիալական լայնամասշտաբ դժգոհությունն է, իշխանության կտրվածությունը ժողովրդից, սոցիալական բողոքի տարբեր խմբերի առկայությունը: Այս ամենը կար ու մնացել է, նրանք Լուսին չեն թռել, ապրում են Երևանում ու նույն խնդիրներն ունեն: Քանի դեռ գլխավոր, բազային պատճառները կան, պատրվակները տեխնիկական հարց են՝ ամեն քայլափոխի կարող են առաջանալ: Կյանքը շարունակվում է, տնտեսական վիճակը հազիվ թե կտրուկ բարելավվի, համակարգային խնդիրները մնում են, ուրեմն նոր պատրվակներ են ծագելու, նոր իրավիճակներ՝ այս առումով այս շարժումը նման բողոքներից մեկն է՝ ոչ առաջինը, ոչ էլ վերջինը:
-Ազատության հրապարակում ու Բաղրամյան պողոտայում անխելք մարդիկ չէին, ակտիվիստների մի քանի կազմ փոխվեց, բայց բոլորն էլ մնացին յոթ դրամի շրջանակներում, ինչո՞ւ նրանք չբարձրացրին պահանջներ, որոնք ոչ թե հետևանքների վերացմանն են ուղղված, այլ պատճառների: Ինչի՞ց վախեցան:
-Մարդիկ այնտեղ տարբեր էին, իմ խնդիրը չէ նրանց գնահատել: Ի՞նչ էր նրանց պակասում: Երիտասարդական ավյունը, «Ձեռք-ձեռքի տանք՝ առաջ գնանք»-ը քիչ է: Հրապարակներում նման խնդիրները ապրիորի լուծվել չեն կարող, ոչ մեկ-երկու օրում կամ շաբաթում, ոչ մեկ ամսում: Համակարգային խնդիրները համակարգային լուծումներ են ունենում:
-Այո, բայց ձևակերպել ու համակարգի առաջ դնել խնդիրը հրապարակում միանգամայն հնարավոր է:
-Նրանց չհերիքեցին տեքստերը՝ ոչ թե կարգախոսներ, այլ տեքստեր, չհերիքեց հիերարխիան, չհերիքեցին տեխնոլոգիաներն ու մեթոդիկաները, չկար ընկալում՝ ինչ պետք է անել ու ինչպես հասնել կոնսենսուսի, չհերիքեց ընկալումը, որ պետք է իրավասությունները պատվիրակել, մտայնությունը՝ թե տասը հազարով կանգնած ենք ու յուրաքանչյուրին պետք է հարցնել՝ ինչ անել, ինֆանտիլ են, մենք Հին Հունաստանում չենք, նման հարցերը Հին Հունաստանում էլ ուղիղ քվեարկությամբ չէին լուծվում: Տեխնոլոգիան առանց կազմակերպության չի լինում, կազմակերպությունը չի լինում առանց խնդրի գիտակցման, առանց նպատակների ու առանց ծրագրերի, գոնե այդ ամենը ստեղծելու փորձերի: Երբեմն դա ստեղծվում է ընթացքում՝ ինքնառաջադրվում են ինչ-որ մարդիկ, ու հիերարխիա է ձևավորվում, որն էլ լուծում է բարձրացված հարցերը: Բաղրամյանում գտնվողները գիտակցաբար խուսափում էին այդ ճանապարհից, նրանք մերժում էին առաջնորդությունը, այնտեղ գտնվողների գերակշիռ մեծամասնության համար խնդիրը առճակատումն էր, ուլտիմատումը, նրանք պատրաստ չէին կոնսենսուսի ու կոմպրոմիսի:
-Բայց նրանք ունեն կոնկրետ առաջադրված պահանջներ՝ սկսած չեղարկումից:
-Այո, ու չունեն պատկերացում՝ ինչպես: Կարող էին, չէ՞, Ազատության հրապարակում հավաքվել՝ առանց որևէ մեկին խանգարելու, այսինքն՝ Բաղրամյան գնում էին՝ ինչ-որ մեկին խանգարելու, արձագանք ստանալու, հաշվարկն առճակատումն էր: Նրանց առաջարկեցին բանակցություններ, նրանք հրաժարվեցին, որ շատ տրամաբանական է իրենց ընտրած մարտավարության շրջանակներում՝ էներգետիկ համակարգի խնդիրների՝ գնագոյացման, բիզնեսի ու քաղաքականության միահյուսման, կոռուպցիայի, անվտանգության համակարգի, հիմնադրամների ձևավորման և այլնի մասին խոսակցության նրանցից ոչ մեկը պատրաստ չէր: Դա չէր նրանց խնդիրը: Նրանց խնդիրն էր՝ մենք ուլտիմատում ենք ներկայացնում, լուծեք հարցը, ոչ ոք չի պատրաստվում ձեզ հետ բանակցել: Աշխարհում այսօրինակ բողոքների մասին ծով գրականություն կա: Երբ նպատակը որոշակի հարցի լուծումն է, նպատակին հասնում են, եթե այդ գործընթացները դուրս են գալիս մեկ սոցիալական խմբի շրջանակներից: Դա չեղավ: Նրանք ֆեյսբուքյան երիտասարդներ էին՝ 70-80 տոկոսով սոցիալական այդ խումբն էր, որ ի սկզբանե չէր կարող լուրջ արդյունքի հասնել, սխալը հիմքում էր: Այդ կարգի բողոքը դադարեցնելը համեմատաբար հեշտ է, ինչը և եղավ:
-Իշխանությունը այդպես էլ իր համար խնդիր չտեսա՞վ:
-Իշխանության սխալը հունիսի 23-ին ցուցարարներին ցրելն էր, ինչը մեծացրեց և հավաքվածների թիվը, և Բաղրամյան պողոտայում գտնվելու ժամանակը: Իսկ հետո նրանք արագ կողմնորոշվեցին և շատ գրագետ գործեցին: Տեխնիկապես գրագետ, որովհետև իշխանություններն այս պրոբլեմին վերաբերվում են իբրև տեխնիկականի: Ջրցանը սխալ տեղում էր, ճիշտ տեղը կտանենք, սխալ ոստիկաններ էին, ճիշտ ոստիկաններով կփոխարինենք: Բայց զուտ ոստիկանական միջոցներով կարելի է լուծել կոնկրետ խնդիրը, իսկ հիմնականը հնարավոր չէ:
-Ինչո՞վ եք բացատրում, որ Բաղրամյան պողոտայում ամբողջ պետությանը ներկայացնում էր ոստիկանությունը, իսկ ամբողջ հասարակությանը՝ ֆեյսբուքյան երիտասարդությունը, ինչո՞ւ ոչ մի կողմը իր շրջանակներից դուրս չեկավ, չէ՞ որ բոլորն են սպառող:
-Իշխանությունը ներկայացվում էր ոստիկանությամբ, որովհետև խնդիրն ընկալում էր ոչ թե էլէներգիայի գնի բարձրացումից դժգոհության, հասարակության բևեռացվածության, իր ցածր լեգիտիմության պրոբլեմ, այլ՝ փակվել է Բաղրամյան պողոտան, պետք է բացել: Ոստիկանության ուժերով: Հունիսի 28-ից հետո արդեն շարժումը նվազում էր՝ փոխվել էր և քանակը, և որակը, ու արդեն հեշտ էր աղբաման-բարիկադները քանդել ու տուն ուղարկել նրանց, որ արդեն չգիտեին՝ ինչու են այնտեղ կանգնած: Պողոտան փակելը հակաիրավական գործողություն էր, խանգարում էր մարդկանց ազատ տեղաշարժին, երթևեկության համար ստեղծում էր անհարմարություն, ու դա ոստիկանության մակարդակով լուծելիք պրոբլեմ էր: Հիշեք, որ մինչև այդ խոսակցությունը այլ մակարդակով էր՝ նախագահն առաջարկում էր հանդիպել ու քննարկել հարցը: Իսկ հայկական հասարակությունը իշխանության շատ ցածր վարկանիշով ու լայն տարածված դժգոհության պարագայում՝ իր դժգոհությունն արտահայտում է տարբեր ձևերով: Առավել տարածված ձևն ապատիան է, մեկ այլ ձև է բացարձակ անվստահությունը՝ ոչ մեկիդ չենք հավատում՝ ոչ կառավարությանը, ոչ ընդդիմությանը: Երրորդ ձևը քաղաքականությունից հեռանալն է՝ ամբողջությամբ: Չորրորդը արտագաղթն է, այլ իրականություն անցումը: Ընդվզումը այս ձևերից միայն մեկն է, ընդվզում է կոնկրետ այս սոցիալական խումբը, որ այդքան էլ մարդաշատ չէ: Պողոտայում փոքրամասնություն էին նրանք, ում էլէներգիայի սակագնի բարձրացումը ամենից շատ է հարվածում՝ հաշմանդամներ, նպաստառուներ, միայնակ մայրեր և այլն: Բողոքողների մեծամասնությունը նույնիսկ չգիտեր՝ որքան է էլէներգիայի գործող սակագինը:
-Իշխանությունն օգտագործե՞ց շարժումն իր օրակարգում եղած խնդիրները լուծելու համար, գուցե նաև ծրագրե՞լ էր:
-Չեմ կարծում, բացահայտորեն շարժումը սոցցանցային էր ու հասարակության մեջ ձևավորվող բողոքի մթնոլորտի ծնունդ: Իշխանությունը ևս մեկ անգամ հասարակությանը ցույց տվեց, որ այդ կերպ որևէ համակարգային խնդիր հնարավոր չէ լուծել:
-Ինչո՞ւ Մոսկվան այդքան ցավոտ արձագանքեց՝ առաջին իսկ օրից Մայդան, ԱՄՆ-ի դեսպան, Արևմուտքի դավադրություն, որտեղ ինչ տեղի ունենա, իրենց դեմ ընկալելու ռուսական սինդրո՞մ է դա:
-Իսկ ինչո՞ւ այդպես արձագանքեց ուկրաինական մամուլը, բավականաչափ տարօրինակ, ինչո՞ւ այդպես Վրաստանն արձագանքեց՝ տեսնելով այն, ինչ, մեղմ ասած՝ դժվար է տեսնել: Ինչո՞ւ այդպես արձագանքեց Ադրբեջանը: Որովհետև ուկրաինացիները, վրացիները, ադրբեջանցիները, ռուսներն ունեն աշխարհի իրենց կարծրացած պատկերը: Ինչո՞ւ է այդպիսին ռուսների ընկալած պատկերը՝ ուկրաինական ճգնաժամի՞ պատճառով, պատժամիջոցների՞, Արևմուտքի հետ հարաբերությունների՞, նույնականության լրջագույն ճգնաժամի՞: Ռուսաստանն ամեն ինչին է այդպես արձագանքում: Նրանք ամբողջ աշխարհը պատկերացնում են շախմատի տախտակ, որն ԱՄՆ-ը բոլոր կողմերից շրջափակում է ու Նուլանդի բլիթներով մարտնչում Ռուսաստանի դեմ տարբեր երկրներում, տարբեր դաշտերում: Միաժամանակ ու անընդհատ: Դա այսօրվա ռուսական հայացքն է աշխարհին, որ Հայաստանի հարցում արտահայտվեց միայն մասնակի: Հայերը տեսան ու սարսափելի զարմացան: Բայց չկա տեքստ առանց ենթատեքստի: Եթե հայերը իմանան՝ ինչպես է Ռուսաստանն արձագանքում ՈՒկրաինային, Լոնդոնին, Սաակաշվիլուն, Բելառուսին, Սիրիային, Եգիպտոսին, ում ու ինչին կուզեք: Ռուսաստանն աշխարհը տեսնում է դիխտոմիկ ու ընկալում է դավադրության տեսության տեսանկյունից՝ ԱՄՆ-ը և մնացած բոլորը Ռուսաստանի դեմ են ու գործում են Ռուսաստանի դեմ:
-Ի՞նչ գործ ունեինք մենք դավադրության տեսության դեմ՝ Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակից, ԵԱՏՄ անդամ, հավատարիմ Հայաստան:
-Դա վախն է, որ ԱՄՆ-ը գիշերը չի քնում ու մտածում է՝ ամեն ժամ ու ամենուր Ռուսաստանի ոտքի տակ քանդել: Ամբողջ աշխարհը Երևանով չի սկսվում ու ավարտվում: Ոչ ամեն ինչ, որ կատարվում է Երևանում, կարևոր է ամբողջ աշխարհի համար: Երբ Թուրքիայում է ինչ-որ բան կատարվում, մենք յուրովի ենք արձագանքում, որովհետև Թուրքիան է: Երբ ինչ-որ բան Ադրբեջանում է կատարվում, մենք այդպես ենք արձագանքում, որովհետև Ադրբեջանն է: Ռուսաստանն այդպես է արձագանքում, որովհետև հետխորհրդային ամբողջ տարածքին չափազանց նյարդային է վերաբերվում՝ իբրև ԱՄՆ-ի՝ իրենից ինչ-որ բան խլելու փորձ: Գունավոր հեղափոխությունների, մայդանների վախն է դա, պարզապես՝ մի կրակեք դաշնակահարի վրա:
-ՈՒ դա երկա՞ր է տևելու:
-Երկար: Ռուսաստանն այնպիսին է, ինչպիսին կա: Իրանն էլ շատ իրադարձությունների յուրահատուկ է վերաբերվում, բայց մեզ դա չի հետաքրքրում ու մենք ուշադրություն չենք դարձնում: Ի վերջո, ոչ ամբողջ Ռուսաստանն է այդպիսին: Մարդը տեսնում է այն, ինչ ուզում է տեսնել: Լրագրողները, որ եկել էին Ռուսաստանից, հայկական հարցերի մասնագետ չեն, նրանք մեզ նման չգիտեն՝ երբ ինչ է եղել Հայաստանում, բողոքի որ շարժումն ինչ ընթացք է ունեցել՝ Մաշտոցի պուրակը, Փակ շուկան, Աֆրիկյանների տունը, դելֆինարիումը, գազային հարցը, «Մոսկվա» կինոթատրոնը, տրանսպորտի սակագինը, կենսաթոշակային ռեֆորմը: Պատկերացրեք՝ գալիս է լրագրողը, որ այդ ամենը չգիտի, տեսնում է՝ ինչ տեսնում է, լսում է՝ ինչ ուզում է լսել: Հավատացնում եմ՝ Բաղրամյանում ինչ ասես հնարավոր էր լսել, որովհետև ապակենտրոնացված վիճակ էր՝ ռուսը լսում էր իր ցանկացածը, վրացին՝ իր, անգլիացին՝ իր: Ամերիկացի լրագրողները Լիբիայում պայքար էին տեսնում հանուն ժողովրդավարության: Ինչի՞ մասին է խոսքը:
-Ձեր կարծիքով՝ աուդիտը հարցի լուծո՞ւմ է:
-Ոչ, դա ընդամենը հետաձգում է:
-Երբ երկու-երեք ամսից աուդիտի եզրակացությունը կլինի, ի՞նչ է հետևելու:
-Աուդիտ ամեն տարի է անցկացվում, դա լուրջ գործընթաց է՝ ինչպես է գինը գոյանում, ինչ հիմնադրամներ կան, կոռուպցիոն ինչ ռիսկեր կան, ինչպես են աշխատում մոնոպոլ խոշոր ընկերությունները, ինչ գործակցություն կա ռուսական բիզնեսի հետ, ևս մեկ տասնյակ հանգամանքներ, որ ոչ իշխանությունները կարող են բաց հայտարարել, ոչ անհատները, ու այդ ամենը շաղկապված է համակարգային խնդիրների հետ, որոնք, իհարկե, պետք է լուծել, բայց անհեթեթ է մտածել, որ խնդիր ծագեց, փողոց դուրս եկանք, մի շաբաթ կանգնեցինք արևի տակ, գնացինք տուն՝ կիթառ նվագելու: Հաջորդ խնդիրը ծագեց՝ եկանք-երգեցինք, պարեցինք, տուն գնացինք՝ խնդիրները լուծվում են, անհեթեթ է:
-Դա մաքսիմալի՞զմ է:
-Ինֆանտիլիզմ է, հայկական քաղաքականության մանկությունը: Մարդիկ կարծում են, որ համակարգային խնդիրները՝ տրանսպորտի աշխատանքի կազմակերպումից մինչև կենսաթոշակային համակարգ, այդպես կլուծվեն: Մանկամտություն է:
-Մանկությունը շատ չի՞ երկարում:
-Ոչ, դա մարդու տարիք չէ, այլ քաղաքական մշակույթի, որ տասնամյակներով ու հարյուրամյակներով է ձևավորվում: Եվրոպան իր քաղաքական այսօրվա մշակույթին 800 տարում է հասել՝ եթե անտիկ շրջանը չհաշվենք, ժողովրդավարության առաջին դրսևորումները Մեծ Բրիտանիայում են ի հայտ եկել 15-րդ դարում: Ահավորագույն իրադարձություններ են տեղի ունեցել զարգացման ճանապարհին՝ սպանություններ ու կոտորածներ, պատերազմներ, ֆրանսիական հեղափոխությունից 200 տարի է անցել, երկիրը միլիոնավոր զոհեր է տվել մինչև Շառլ դը Գոլ, երբ առավել կամ նվազ չափով ձևավորվել է գործող համակարգը: Առաջին ժողովրդավարական ընտրությունները մեր երկրում ես անձամբ հիշում եմ, իսկ ես Թութանհամոնը չեմ, համենայն դեպս: Ընդամենը 1990-ին էր:
-Պատմական չափանիշներով՝ գուցե, բայց դա մեր կյանքի ժամանակն է, ո՞վ է մեզ Թութանհամոնի հավերժությունը տալու:
-Ոչ ոք ոչինչ չի վերադարձրել ոչ ֆրանսիացիներին, ոչ անգլիացիներին, ոչ իտալացիներին: Քաղաքական մշակույթը երկար է ձևավորվում, հեշտ ու միանգամից ոչինչ չի տրվում: Ամեն օր պետք է աշխատել՝ ձանձրալի, մանրամասն ու անշնորհակալ՝ մշտապես ու բոլոր հարթակներում, բոլորով: Շուրջբոլորը ոչ մեկին չի հաջողվել հետխորհրդային տարածքում ¥բալթյան երկրները բացառած¤ այդ խնդիրները լուծել: Հրապարակային քաղաքականություն միայն չորս երկրում կա՝ Մոլդովա, ՈՒկրաինա, Վրաստան, Հայաստան: Ոչ Ռուսաստանում, ոչ Բելառուսում, ոչ Ղազախստանում, ոչ Ադրբեջանում նման ոչինչ տեղի չի ունենում: Կոլապսներով, սարսափելի դժվարություններով, սխալներով մենք փորձում ենք առաջ գնալ:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ