«Երբ ՀՀ նախագահն ասաց, որ Ղարաբաղը Հայաստանի անքակտելի մասն է, դա պատասխան էր Բաքվի նախապայմանային քաղաքականությանը»

«Իրատեսի» հյուրն է «Գլոբալացման և տարածաշրջանային համագործակցության» վերլուծական կենտրոնի ղեկավար ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Ինչո՞ւ Իլհամ Ալիևը Նյու Յորք չգնաց:
-Պատճառները շատ են: Գլխավոր պատճառը մարդու իրավունքների հետ է կապված: Ադրբեջանում մարդու իրավունքների վիճակը շատ է վատացել: Չեմ ասի՝ առաջ փայլուն էր, բայց վերջին մեկ տարում քաղբանտարկյալների թիվն օրեցօր աճում է, դատավարություններ են գնում, անհամաչափ պատիժներ են տրվում: Բնական է, որ դա մեծ դժգոհություն է առաջացնում աշխարհում, առաջին հերթին՝ Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում: Եվրախորհրդարանը որոշում ընդունեց և առաջարկեց Եվրահանձնաժողովին սկսել Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառել: «Մարդու իրավունքները ԵԱՀԿ անդամ երկրներում» թեմայով ԵԱՀԿ-ի Վարշավայում կայացած նիստում մեծ և հիմնավորված քննադատություն հնչեց Ադրբեջանի հասցեին: Այս իրավիճակում եթե Ալիևը երևար ՄԱԿ-ի ամբիոնին, շատ ու շատ երկրների ղեկավարներ անդրադառնալու էին թեմային: Առանց Ալիևի էլ Ռումինիայի նախագահը ուշադրություն հրավիրեց Ադրբեջանում մարդու իրավունքների վիճակի վրա: Նյու Յորք գնալն ու ՄԱԿ-ում երևալը Ալիևի պարագայում, չեմ կարծում, որ ճիշտ կլիներ, թեպետ նստաշրջանը դեռ չի ավարտվել, կարող է վերջում Ալիևը որոշի գնալ: Բացի դրանից, Նյու Յորքում ԱՄՆ-ի նախաձեռնությամբ անցկացվեց անվտանգության հարցերով կոնֆերանս, որտեղ ելույթներ են ունեցել միայն պետությունների ղեկավարները՝ նախագահներ ու վարչապետներ: Ասենք, Ալիևը գնար, ի՞նչ էր ասելու: Հին երգե՞րը՝ «օկուպացված տարածքների», փախստականների և մնացածի վերաբերյալ: Կյանքը ցույց տվեց, որ նավթադոլարներն արդեն չեն ազդում, նավթի գինն էլ ընկնում է:
-Երբ Սերժ Սարգսյանը Նյու Յորք մեկնելուց առաջ ասաց, որ Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի անքակտելի մասն է, սա բանակցային գործընթացի ավա՞րտ է նշանակում, թե՞ դա իրավական հիմք չէ:
-Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը պատճառ չէր, հետևանք էր: Ալիևի վարած քաղաքականությունը, համենայն դեպս 2012-ից հետո, նախապայմանային է: Մենք բոլորս, նաև աշխարհը, հավատում էինք, որ երբ իրենք ասում են՝ զորքերը դուրս բերեք, հետո հարցը քննարկենք, մարտավարական քայլ է, այսօր պարզ է, որ այդպես չէ: Ադրբեջանը նախապայմանային քաղաքականություն է վարում արդեն երեք տարի:
-Ի՞նչ է դա նշանակում:
-Դա նշանակում է, որ Ադրբեջանը հրաժարվում է մադրիդյան սկզբունքներից, որոնք վեց քայլ են պարունակում, և ասում է՝ ոչ, ինձ համար գերակայություն է տարածքների հանձնումը: Դա նշանակում է մադրիդյան փաթեթից ռեալ հրաժարում և մեկ քայլի շեշտադրում, ինչը հենց նախապայմանային քաղաքականություն է: Ի վերջո, Հայաստանը պետք է վերաբերմունք ցույց տար:
-Հայաստանը վերաբերմունք ցույց չէ՞ր տալիս:
-Հայաստանն ասում էր՝ մենք պատրաստ ենք վերադառնալ բանակցային սեղանի շուրջ, և դա աշխարհում ընկալում ուներ: Երբ Բաքուն սկսեց ռմբակոծել խաղաղ բնակչությանը, Հայաստանը չէր կարող չարձագանքել: Այլ իրավիճակ է, երբ շփման գծում է հրադադարը խախտվում, և բոլորովին այլ, երբ խաղաղ բնակչությունն է հայտնվում կրակի տակ: Դա վկայեց, որ Ադրբեջանի նախապայմանային քաղաքականությունը դարձավ ագրեսիվ: Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը պատասխանն էր Ադրբեջանի փոփոխված քաղաքականությանը: Երբ ՀՀ նախագահն ասաց, որ Ղարաբաղը Հայաստանի անքակտելի մասն է, դա պատասխան էր Բաքվի նախապայմանային քաղաքականությանը: Դա իրավիճակային պատասխան էր: Երբ ադրբեջանցիները խախտեցին միջազգային խաղի կանոնները, Ժնևյան կոնվենցիան, պատասխանը պիտի լիներ՝ եթե չեք ուզում բանակցել, մենք համարում ենք Ղարաբաղը Հայաստանի մաս ու մինչև վերջ պաշտպանելու ենք:
-Մերձավոր Արևելքը Նյու Յորքում դարձավ հիմնաթեմա՝ գլխավորապես Սիրիան: Ի՞նչ է փոխվել Սիրիայում, որ հետին պլան մղվեց ՈՒկրաինայի հարցը:
-Սիրիայից մեծ թվով փախստականներ գնացին Եվրոպա ու ԱՄՆ, և նրանք իրենց մաշկի վրա զգացին խնդիրն ու հետևանքները: Սիրիայի կոնֆլիկտը արդեն երեք-չորս տարի կա, փախստականների թիվը մի քանի միլիոնից անցել է, բայց երբ նրանք հասան Եվրոպա ու Ամերիկա, Արևմուտքը խնդիրն իր առաջ տեսավ: Այս փուլում Սիրիայի հարցը իսկապես առաջնահերթություն ունի ՈՒկրաինայից: Մյուս գործոնը Մոսկվայի ռազմատեխնիկական աջակցությունն էր Սիրիային:
-Այդքան կարևոր հա՞րց է Բաշար Ասադի ճակատագիրը, որ ԱՄՆ-ը և ՌԴ-ն չեն կարողանում տարակարծությունը հաղթահարել:
-Եվրոպայի ընդհանուր գնահատականն է, որ Ասադը պետք է հեռանա: Մերկելը, այո, ասում է, որ Ասադը բանակցային գործընթացում պետք է լինի, բայց ի վերջո պետք է հեռանա: ԱՄՆ-ը ավելի կոշտ գնահատական ունի: Ռուսաստանը՝ հակառակը, Պուտինն ասում է, որ Ասադը ընտրված նախագահ է, պաշտոնական իշխանություն, պետք է լինի բանակցային կողմ, ու Ասադի շուրջ պետք է ձևավորվեն նոր գործընթացները: Ասադի վրա մեծ արյուն կա՝ նա սկսեց պատերազմ իր ժողովրդի դեմ: Չեմ ասում, որ ընդդիմությունը հրեշտակներից էր բաղկացած, բայց արնահեղությունը սկսեց Ասադը: Չեմ կարծում, որ Եվրոպան դա կհանդուրժի: Օրինակ, Ֆրանսիան քրեական գործ հարուցեց ռազմական հանցագործությունների համար: Պրոբլեմ է, թե վաղը ի՞նչ է լինելու: Ասադը կռվում է իր ընդդիմության և «Իսլամական պետության» դեմ: Արևմուտքը պաշտպանում է ընդդիմությանը, եթե Ռուսաստանը ընդգծված պաշտպանի Ասադին, ի վերջո հակասության մեջ կմտնի Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի հետ: Ինչ-որ պահից կարող է ստացվել, որ մի կողմում Ասադն ու ռուսներն են, մյուս կողմում` ԱՄՆ-ը և Եվրոպան: Դա վիճակը ավելի կսրի:
-Պուտին-Օբամա ժամուկեսանոց հանդիպումից հետո, Ձեր կարծիքով, ռուս-ամերիկյան հարաբերություններում փոփոխություն եղա՞վ:
-Հազիվ թե: Դա երևաց հանդիպումից հետո նրանց հայտարարություններից: Ես չզգացի, որ Պուտինը կամ Օբաման հետ կանգնեցին իրենց դիրքերից: Աշխարհն Օբամայի հետ իրոք խնդիր ունի՝ դեմոկրատները չեն ուզում ակտիվ զբաղվել արտաքին քաղաքականությամբ: Օբաման, հիշո՞ւմ եք, ինչ հայտարարեց: Հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ը չի կարող աշխարհի բոլոր հարցերը լուծել: Բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ մտան Իրաք: Ինչո՞ւ Իրաքից դուրս եկան: Դժվար է ասել՝ ի՞նչ պիտի ԱՄՆ-ը անի, բայց դեմոկրատները չեն ուզում արտաքին քաղաքական հարցերով զբաղվել: Մտորումների մեջ գտնվող Օբաման ավելի է վատացնում իրավիճակն աշխարհում: Ավելի լավ է ունենալ Ջորջ Բուշ, որ անում է կոնկրետ սխալներ, դու քննադատում ես, բայց հստակ տեսնում ես իր վարած քաղաքականությունը: Այլ է Օբաման, որ Պուտինի հետ հանդիպումից առաջ հայտարարեց՝ վերջ, Ասադի ճակատագրի հարցը լուծված է, Պուտինի հետ հանդիպումից հետո ասաց՝ լավ, Դուք Ասադի հետ խոսեք: Անորոշությունը արտաքին քաղաքական կարևորագույն հարցերում հանգեցնում է լարվածության մեծացման: Արդեն չեմ ասում՝ ինչ է կատարվում Սիրիայի ու Իրաքի ներսում: Պարզ է, որ այդ երկրները արդեն որպես միասնական պետություն չկան, Սիրիայի կամ Իրաքի կառավարությունը չի տիրապետում իր պետության տարածքին: Ասադը հիմա վերահսկում է Սիրիայի տարածքի 20-30 %-ը միայն, Իրաքում երեք տարբեր իշխանություն կա՝ քրդերի, շիաների, սուննիների: Վիճակը բավականին լարված է, ու դժվար է ասել՝ ինչով կավարտվի: Փաստը, որ Ռուսաստանն ու Արևմուտքը ունեն լուրջ հակասություններ, ավելի է բարդացնում աշխարհի վիճակը:
-The Washington Post-ը, The New York Times-ը, այլ լրատվամիջոցներ գրեցին, որ պատճառը գուցե այն է, որ Օբաման ընդհանրապես ուզում է տարածաշրջանից հեռանալ: Պուտինն էլ ասում է՝ եթե ես չլցնեմ վակուումը, կլցնի «Իսլամական պետությունը»:
-Այո, նրանք ճիշտ են գրում, Օբաման առաջ էլ չէր ուզում, հիմա՝ առավել ևս: Ես համամիտ չեմ Պուտինի քաղաքականությանը, բայց այս պարագայում նա ինչ-որ չափով ճիշտ է, երբ ասում է ավելի լավ է մենք վերահսկենք, իրար չմորթեն: Ակնհայտ է, որ ԻՊ-ի զինյալները ունեն մեծ փորձ և մեծ հավակնություններ: ԻՊ-ի կորիզը Սադամ Հուսեյնի բանակն է՝ լավ վարժված ու մեծ փորձով: Նրանք գրավեցին նավթահանքերը և հիմա նավթ են վաճառում ու փող են աշխատում: Այո, նրանք անմարդկային դաժան են քրիստոնյաների ու եզդիների նկատմամբ, բայց իրենց պատկերացումների համաձայն կառուցել են պետություն ու շատ մեծ տարածքում հաստատել են կարգուկանոն, որ առանց ռազմական, քաղաքական, քաղաքացիական ու պետականաշինության փորձի չէր ստացվի: Շատ դժվար է նրանց դեմն առնելը: Միայն ուժեղ պետությունները կարող են դա անել և առաջին հերթին՝ ուժեղ բանակները:
-ԻԻՀ նախագահ Հասան Ռոհանին ՄԱԿ-ի ամբիոնից ասաց, որ Իրանը կարող է ոչնչացնել ԻՊ-ը: Այդպե՞ս է:
-Կարծում եմ՝ այո, Իրանը այդ հնարավորությունն ունի ու ամենակարևորը՝ Իրանը շատ լավ տիրապետում է իրավիճակին, իրենց ինֆորմացիան օբյեկտիվ է: Օբաման, օրինակ, անում է քայլեր, որոնցից երևում է, որ ինֆորմացիան սխալ է, միայն վերջերս իրենք սկսեցին քաղաքականություն փոխել ու Իրանի հետ աշխատել, դա ի՞նչ է նշանակում: Դա նշանակում է, որ իրենք չէին տիրապետում իրավիճակին, չէին հասկանում, որ Իրանը շատ մեծ դեր ու ազդեցություն ունի տարածաշրջանում: Նույնը՝ Թուրքիայի դեպքում: Այսօր էլ ԱՄՆ-ը հայտարարում է, որ Թուրքիան տարածաշրջանում իր գլխավոր գործընկերն է: Դա կարող են հայտարարել մարդիկ, ովքեր չեն պատկերացնում՝ տեղում ինչ է կատարվում, չեն տեսնում տարածաշրջանը, չեն հասկանում, որ այսօր տարածաշրջանում ծնվում է քրդական պետություն: Քրդական ինքնավարությունը Իրաքի տարածքում այսօր ամենադինամիկ զարգացող միավորումն է տարածաշրջանում՝ կայուն վիճակ է, իրենց զորքն ունեն, պետական ինստիտուտները: Թուրքիան իր քաղաքացիների դեմ պատերազմ սկսեց, ԱՄՆ-ը աչքերը փակում է, ասում է՝ մենք քրդերի աշխատավորական կուսակցությունը համարում ենք ահաբեկչական: Ինչի՞ մասին է խոսքը: Պարզ է, որ իրենք հեռու են իրականությունից և շարժվում են սխալ ինֆորմացիայով, ճիշտ չեն գնահատում իրավիճակը: Գուցե պատճառը հենց այն է, որ Օբամայի վարչակարգը չի էլ ուզում խորանալ: Հանրապետականները, օրինակ, միշտ խորանում են, նրանք հակված են տարբեր տարածաշրջաններ մտնել ու թելադրել խաղի իրենց կանոնները, դեմոկրատները գերադասում են ներքին քաղաքականության հարցերը: Եթե նայեք Օբամայի հայտարարությունները, մեկը մյուսից սխալ են, տարածաշրջանին ու իրավիճակին չհամապատասխանող: Մի օր ասում է՝ Ասադի վերջին օրն է, Ասադը իրավունք չունի ղեկավարելու, Պուտինի հետ հանդիպումից հետո փոխում է կարծիքը: Դա նշանակում է, որ չկա կոնցեպցիա, եթե դու ունես կոնցեպտ, չես կարող մեկ հանդիպումից հետո քո տեսակետներին տրամագծորեն հակասող բաներ ասել:
-Փաստորեն ձևավորվում է ռուս-իրանական բնական դաշի՞նք:
-Չէի ասի դաշինք, դա մարտավարական հարցեր լուծելու նպատակով մարտավարական միավորում է: Թեհրանն ու Մոսկվան էական տարաձայնություններ ունեն Կասպյան ավազանի, Հարավային Կովկասի վերաբերյալ մի շարք հարցերում, մրցակից են նավթի ու գազի հարցով: ՈՒղղակի Սիրիայի ու Ասադի վարչակարգի հարցում շահերը համընկնում են, և համատեղ կաշխատեն:
-Նոյեմբերի 1-ին Թուրքիայում ու Ադրբեջանում խորհրդարանական ընտրություններ են, պատահակա՞ն համընկնում է: Էրդողանը երկրում համարյա թե քաղաքացիական պատերազմ սկսեց ընտրություններից առաջ՝ մեծամասնություն հավաքելու նպատակով: Ռիսկային քայլ չէ՞ր:
-Կարծում եմ՝ պատահական համընկնում է: Էրդողանն ուզում է ուժեղացնել իր անձնական իշխանությունը: Խորհրդարանական ընտրությունները նրան շոկի մեջ գցեցին, այո, «Արդարություն և զարգացումը» առաջին տեղում էր, բայց կորցրեց խորհրդարանական մեծամասնությունը: Էրդողանը կարող էր գնալ շատ բնական ճանապարհով՝ համագործակցել քրդամետ կուսակցությունների հետ, քանի որ ժողովուրդը ցույց էր տվել իր համակրանքն ու վստահությունը նրանց նկատմամբ: Բայց կոալիցիայի փոխարեն նրանք սկսեցին խոսել նոր ընտրությունների մասին, ինչն էլ ավելի սրեց ճգնաժամը: Ո՞րն է պատերազմական գործողություններ ծավալելու Էրդողանի նպատակը: Նա ուզում է քրդերի շրջանում վարկաբեկել քրդերի աշխատավորական կուսակցությանը, որին ամբողջ քուրդ ժողովուրդը չի աջակցում: ՔԱԿ-ն արտահայտում է քրդերի ինչ-որ մասի դիրքորոշումը: Քրդերի համակարգը բավականին բարդ է, կան ցեղեր ու ընտանիքներ, որ լոյալ են թուրքերի նկատմամբ: Էրդողանն ուզում է նրանց առաջ ՔԱԿ-ը վարկաբեկել, բայց քանի որ ինքը սկսեց պատերազմը քրդերի դեմ, կատարվեց հակառակը. քրդերը շրջվում են մեջքով դեպի թուրքերը: Թուրքական իշխանության պատժիչ գործողությունները իրենց դեմ են լարում քրդերին: Ես չեմ բացառում, որ խորհրդարանական նոր ընտրություններում ԱԶԿ-ի ցուցանիշներն ավելի վատ կլինեն: Նրանք կարող են նորից հաղթել, բայց չհավաքել միանձնյա կառավարություն կազմելուն անհրաժեշտ տոկոսները:
-Էրդողանը դա չի՞ տեսնում:
-Մարդիկ, որ տասը և ավելի տարիներ իշխում են, հաճախ կորցնում են իրականության զգացումն ու կապը հասարակության հետ: Էրդողանը փայլուն սկսեց՝ տնտեսության դինամիկ զարգացում, լուրջ փոփոխություններ քրդական ու հայկական հարցերում, իսկ հիմա, երբ ուզում է երկարաձգել իր իշխանությունը, քանդում է իր իսկ ստեղծածը, ու դա շատ վտանգավոր է բոլորիս համար: Թուրքիայում իրավիճակի ապակայունացումը չի բխում ո՛չ իր, ո՛չ հարևանների շահերից:
-Եթե նույն կամ ավելի վատ ցուցանիշներ ունենա ԱԶԿ-ն, ի՞նչ պիտի անի Էրդողանը:
-Պիտի հարգի ժողովրդի կարծիքը: Այսօր ռեալ չհարգեցին, կոալիցիոն կառավարություն չստեղծեցին: Թեպետ կոալիցիայից հրաժարվեցին, բայց ժամանակավոր կառավարության մեջ ընդգրկեցին քրդերին: Կարող էին, չէ՞, կոալիցիա կազմել և, քրդերին ընդգրկելով, ավելի կայուն դարձնել երկիրը: Գուցե Էրդողանն ինչ-որ սուպերհաշվարկներ է անում, բայց իրականությունը սա է:
-Էրդողանն էլ Նյու Յորք չգնաց:
-Էրդողանի նկատմամբ էլ աշխարհում մեծ քննադատություն կա, Թուրքիայում էլ մարդու իրավունքների ոլորտում շատ բացասական վիճակ է՝ ձերբակալություններ, ծեծ ու ջարդ, լրագրողների ձերբակալություններ, ճնշումներ քաղաքական ուժերի վրա, հարձակումներ քրդական կուսակցությունների գրասենյակների վրա: Թուրքիան 40-50 տարով հետ է գնում:

Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Հ. Գ.- Հարցազրույցը կայացել է սեպտեմբերի 30-ին, առավոտյան, իսկ երեկոյան հայտնի դարձավ, որ ՌԴ-ն մարտական գործողություններ է սկսել Սիրիայում, ավելի ուշ պարզվեց, որ Հոմսի շրջանում հարվածների թիրախը եղել է սիրիական ընդդիմությունը: Պենտագոնը առարկություններ չուներ:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ