Պատերազմի գիծը Էրդողանի ափում

Իրերն իրենց անուններով կոչելիս՝ պիտի ընդունել, որ բազում անհայտներով իրավիճակը ստեղծեց Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանն ինքը՝ հույսը դնելով սեփական խելքի, ճկունության և մանևրունակության վրա: Սակայն իրավիճակը երկրի ներսում ու երկրից դուրս, անսանձ գլորվում է դեպի անորոշություն՝ թուրքական քաղաքականության գործիքներն ի զորու չեն ապահովելու Անկարային անհրաժեշտ դասավորություն: Ի հետևանս՝ Թուրքիան, որ դեռ վերջերս փորձում էր միահեծան տարածաշրջանային առաջնորդի հանդերձները, դատապարտվում է մեկուսացման:

Նախագահ Էրդողանի կեսճանապարհին ընդհատված այցը Լուիսվիլ (ԱՄՆ) համաշխարհային ճանաչում ունեցող, լեգենդար բռնցքամարտիկ Մուհամեդ Ալիի հուղարկավորությանը մասնակցելու համար, միայն հավելեց հեղինակության վնասների ցանկը: Վոյաժի մանրամասները բացի այդ՝ ցուցահանեցին մարդու անհատական արժեքների էությունը, որ իր կամային որակների ու քաղաքական հանճարի ուժով միլիոնավոր մարդկանց համակրանքն է շահել ոչ միայն հայրենիքում, այլև՝ սահմաններից անդին: Բայց դիվիդենդների՝ անցած տարիներին սրընթաց կուտակված պաշարը, հաղթողի լուսապսակին հարմարվելը ցույց տվեցին որքան անտեղի է ինքնամեծարումը և սեփական անձի գերագնահատումը, ինչ չար կատակ կարող է խաղալ շրջապատի թերագնահատումը և վրիպումը նպատակների ընտրության մեջ:

Մաքսիմալիզմն իբրև ռուդիմենտ
Մուհամեդ Ալիի հուղարկավորության պատմության ձախողումի մեջ քաղաքական որևէ ենթատեքստ չկա և անտրամաբանական է վերագրել թուրք-ամերիկյան պաղած հարաբերությունների կառույցին: Լուիսվիլում եղել է բացարձակապես պարզունակ տեխնիկական թյուրիմացություն: Միջոցառման տերերը արարողակարգային անհամաձայնություն ունեցան Էրդողանի թիմի առաջարկների հետ: Արաբերենով աղոթքի ընթերցումը, հանգուցյալի դագաղը Քաաբայի պատկերով կտավով ծածկելը չէր համընկնում ծիսակարգին, որ հանգուցյալի հարազատները նախատեսել էին: Դա բացատրվում է ոչ միայն այն իրողությամբ, որ ԱՄՆ-ը մուսուլմանական երկիր չէ և հստակ, կանոնակարգված նորմեր են գործում: Հույսը իր հեղինակության վրա՝ բարձրաստիճան հյուրը ներխուժեց հուղարկավորության ծիսակարգի մեջ իր բուռն համառությամբ և նրան հիշեցրին, որ անվայել է ուրիշի եկեղեցի սեփական կանոնակարգը տանել, նույնիսկ եթե դու պետության ղեկավար ես: Եթե Էրդողանն ու իր օգնականները հուզական չընկալեին միջադեպը, կարելի էր աչք փակել թյուրիմացության վրա և առանց ավելորդ աղմուկի, հրաժեշտ տալով լեգենդար մարզիկին, վերադառնալ տուն: Բայց Էրդողանը օվկիանոսը չէր հատել, որ հանգիստ-հանդարտ վերջին հրաժեշտը տար: Էրդողանի իմիջմեյքերների թիմը վաղուց արդեն չափն անցնում է և իմիջի բարձրացման նրանց քայլերը բոլորի խոսքուզրույցի թեման են: Ինչ արժեր Բոսֆորի կամրջին երիտասարդի ինքնասպանության դրվագը: Բջջայինը ձեռքին նախագահը, որ հայրենակցին համոզում էր կյանքին վերջ չտալ, տրամագծորեն հակառակ արդյունքն ունեցավ: Փաստը հիշվեց ոչ լավ կողմից և մամուլը հարց տվեց՝ ո՞ւմ էր պետք այդ դերասանությունը: Բայց Մուհամեդ Ալիի հրաժեշտի արարողությանը մասնակցության առանցքում այլ խնդիր էր՝ ընդգծել իսլամական աշխարհում Էրդողանի հատուկ դերն ու առաքելությունը: Օվկիանոսը հատելուց առաջ, հարազատ հանդիսատեսի առաջ հանրահավաքում ելույթ ունենալով՝ նախագահը հարգանքի տուրք էր մատուցել նշանավոր բռնցքամարտիկին՝ նրան անվանելով «մեծագույն մուսուլման»: Թվում էր՝ դա բավական է հանրահայտ հավատակցին բարոյական պարտքը մատուցելու համար, բայց նախագահը որոշեց առավելագույնը քամել պատահած դեպքից և հայտնվեց անհարմար վիճակում: Ավաղ, ոչ միշտ է ամեն ինչ ստացվում անպես, ինչպես կանխատեսում են աշխարհի հզորները, և դա վկայում են քաղաքական խաղի հաճախացած ձախողումները:

Դանդաղընթաց դեպի ռիսկի գոտի
Այսօրվա Թուրքիայի ներսում ու շուրջը աշխարհաքաղաքական բնանկարը լավագույնը մաղթելու ցանկություն է առաջացնում: Գլխավոր պատճառը Էրդողանի քաղաքականության սխալ հաշվարկներն են՝ նրա մեջ ծփծփում է ամենուր սեփական կարգը հաստատելու և բոլորին Անկարայի կանոններով խաղալ պարտադրելու ցանկությունը: Ոչ ոք չի վիճում, որ Թուրքիայի ներկա նախագահն ունեցել է հերոսական օրեր ու մեծ հաղթանակներ, և բոլորը նրա հաջողության զարգացումներին էին սպասում: Էրդողանի վարչապետության օրոք սարքին-կարգին թուրքական մեքենան հաղթական մտավ Իրաքյան Քրդստան ու հաջողությամբ լուծեց հարավային հարևան քրդերի հետ հաշտեցման խնդիրը: Սիրիական ճգնաժամի սկզբին Անկարան հանկարծ մտադրվեց արաբական անճանապարհայնությանը հարմարեցված մեքենան փոխարինել նվաճողի սպիտակ նժույգով: Ինքնավստահ ազատարար հեծյալը, դեգերելով անծանոթ տարածքում, հետ դարձավ, որ նստի փորձարկված մեքենան: Նորից չստացվեց՝ մեքենան լռվեց: Պարզվեց՝ սխալ են ոչ միան տրանսպորտային միջոցի տեխնիկական չափորոշիչները, տեղանքի հաշվարկները, այլև՝ առաքելության կատարման պատկերացումները՝ հաջողություն որոնողների խիտ շարքերում: Շշից բաց թողնելով ահաբեկչության քնած ջինը, Անկարան նորից աններելի սխալ գործեց՝ վերստին գերագնահատելով սեփական հնարավորությունները: Անկառավարելի կործանարար տարերքը քիչ է, որ չի ընտելացվում, նաև վտանգավոր ներաճում է իրավիճակին՝ հիշեցնելով իր մասին ահավոր ոճիրներով Թուրքիայի քաղաքներում: Գիտակցելով վիճակի բարդությունը և չնայելով թիմի փոփոխություններին, Էրդողանը շարունակում է դանդաղընթացը ռիսկի գոտու ուղղությամբ: Այդքան բարդ իրավիճակում առողջ բանականությունը արդիական է դարձնում, նվազագույնը, շեշտադրումների, նաև քաղաքականության փոփոխությունը: Թուրքական ակտիվների կուտակումները աչքի առաջ հալվում են: Ոչ Էրդողանը, ոչ նոր վարչապետ Բինալի Յիլդիրիմը բարոյական իրավունք չունեն այդ ամենին հանգիստ նայելու: Որ եվրոպական ուղղությամբ հաջողությամբ գործող Ահմեդ Դավութօղլուն հենց այնպես լուռ չհեռացավ պաշտոնից, չարժի կասկածել: Բայց նշանակո՞ւմ է նրա հեռանալը, որ Բրյուսելի հետ բանակցություններում կարող է անսպասելի ճեղքում լինել: Կարծում եմ՝ ոչ: Բոլոր վիճահարույց հոդվածները նախագահը իր թևի տակ է վերցրել: Նրա անչափելի գործարար էներգետիկան, որ մի ժամանակ երկիրը դուրս բերեց տնտեսական ստագնացիայից ու թույլ տվեց մտնել համաշխարհային քսանյակի մեջ, հիմա զբաղված է գլուխկոտրուկային դիլեմաների լուծմամբ, և ելքում հստակ երևում է, որ ռեսուրսները չեն հերիքում ոչ միայն ձեռքբերումները պահելու համար, այլև կրկնվող կորուստներից ապահովագրվելու: ՈՒ ի՞նչ սպասել այդքան բարդ իրավիճակում քաղաքական ճեղքումների վարպետից:

Չբարձրաձայնվող հարյուրամյա պատերազմը
Արևմտյան ուղղությամբ Անկարայի խնդիրները չեն պակասի, և դրա համար կան ոչ միայն արդիականության աշխարհաքաղաքական հակասությունները, քրդական, կիպրական և այլ պրոբլեմների բարդությունները, միգրացիոն խառնաշփոթը, այլև՝ պատմական պատճառներ: Այն պահերին, երբ եվրոպացի քաղաքական այրերը մտադրվում են դիմահար կրակ բացել Էրդողանի քաղաքական կուրսի վրա, գլխավոր փաստարկ շարունակում է մնալ ոչ միայն փոքրամասնությունների, այլև երկրի մնացած քաղաքացիների ճնշված ազատությունների թեման: Կոշտ մեղադրանքների մարմնավորում է մնում Ստամբուլի զբոսայգու գոտին՝ Գեզին, որ նշանավոր Թաքսիմ հրապարակում է: Պուրակի գոտում հանրահավաքները, անկասկած, կապված էին նարնջագույն հեղափոխության հետ: Էրդողանի կամքն ու վճռականությունը հերիքեցին արմատի մեջ ճնշել դրսից պատվիրված քաղաքացիական ընդվզումը և երկիրը փրկել սարսափելի անկայունությունից: Այդ պահը արևմտյան ստրատեգները գրանցեցին: Բայց պատմությունը հարյուրամյա ենթատեքստ ունի: Թաքսիմում Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո Անտանտի ռազմական ղեկավարները սառնասիրտ դատավճիռ կայացրին Ստամբուլին՝ պարտված կայսրությունը բաժան-բաժան անելով: Հետո Մուստաֆա Քեմալը հանդիսավոր խոստացավ մոռանալ կորսված տարածքները՝ ստանձնելով բյուր պարտավորություններ արդեն Թուրքական Հանրապետությունում աշխարհիկ պետություն կառուցելու համար: Հիմա, երբ արևմտյան ստրատեգները Էրդողանի գործողություններում տեսնում են Աթաթուրքի պատվիրանների խախտում, կողմերի հակասությունները միայն փշոտվում են՝ չարագույժ ձևեր ընդունելով: Չբարձրաձայնվող մակարդակում գաղտնի պատերազմ է ծավալվում Անկարայի ու Արևմուտքի միջև՝ Էրդողանի կայսերական նկրտումների և օսմաններին կապիտուլյացիա պարտադրածների ժառանգների հավակնությունների հողի վրա: Ազդեցիկ խաղացողները չեն խանգարում Թուրքիային հավակնությունները տարածել, ում պատահի մարտահրավեր նետել՝ միայն թե օգնեն ավելի խոր խրվել ձախողումների ճահճուտը: Իբրև հետևանք՝ Թուրքիայի խնդիրները շատանում են, իսկ ոչբարեկամների հետ դիմակայության գիծը՝ երկարում:
Անխուսափելի է, որ ճանապարհը բարձրակետից ներքև է իջնում: Հավանաբար, դեռ մինչև Գեզիի պուրակի իրադարձությունները՝ Արևմուտքում վճռել են, որ Էրդողանը շատ մնաց գագաթին և ժամանակն է իջեցնելու: Բայց Թուրքիայի նախագահը նրանցից չէ, որ հեշտ հանձնվում է ու պարում ուրիշի երաժշտության տակ: Նա ավելի լավ գիտի՝ որտեղ էր գլխավոր վրիպումը և ինչը հաշվի չի առել: Թույլ տրված աններելի վրիպումների շարքից հետո Էրդողանը դեռ հնարավորություն ունի ամեն ինչ թողնել՝ ինչպես կա: Բայց դրա համար շատ փոփոխություններ են պետք:
Թոֆիկ ԱԲԱՍՈՎ, Haqqin.az

Հ.Գ. Եվ այս տողերը գրում է «մեծ եղբայր» Թուրքիայի հարազատ «փոքր եղբայր» Ադրբեջանի լրագրողը: Գրում է ցավով, փորձում է սքողել ակնհայտը (հազիվ թե Մուհամեդ Ալիի հուղարկավորության մասնակցության դրվագում քաղաքական ենթատեքստ չկար, պատահական չէր, որ ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման Վաշինգտոնից Լուիսվիլ չգնաց), բայց՝ գրում է: Իսկ գուցե Էրդողանի կայսերական նկրտումները արդեն Բաքվին էլ են հարվածում: Բաքուն էլ հոգնել է, որ Էրդողանն ամեն տեղ իր կարգուկանոնն է ուզում հաստատել: Մնում է սպասել, թե ինչով կարտահայտվեն Բաքվի ու Անկարայի տարաձայնությունները:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ