Ինչպես են մայրաքաղաք ընտրում ու ինչու

Ամբողջ աշխարհի ուշադրությունը կենտրոնացած է Երուսաղեմի վրա, քաղաք, որ ԱՄՆ-ի նախագահը ճանաչեց Իսրայելի մայրաքաղաք` չնայած արաբական աշխարհի և տարածաշրջանից դուրս գտնվող երկրների բողոքներին: Երուսաղեմում են հուդայականների, քրիստոնյաների ու մուսուլմանների սրբավայրերը: Այդ ինքնատիպ քաղաքի կարգավիճակը արաբ-իսրայելյան կոնֆլիկտի առանցքային հարցերից է: Իսրայելը վաղուց է Երուսաղեմը համարում իր մայրաքաղաքը` այնտեղ են կառավարության, վարչապետի ու նախագահի նստավայրերը, բայց ոչ մի երկիր չի ճանաչում Երուսաղեմը Իսրայելի մայրաքաղաք: Թրամփի որոշումը` ճանաչել Երուսաղեմը մայրաքաղաք ու Թել Ավիվից տեղափոխել ԱՄՆ-ի դեսպանատունը, շատերի դժգոհությունն է հարուցել: Իսկ ինչպե՞ս են երկրները մայրաքաղաք ընտրում ու ի՞նչ է նշանակում այդ ընտրությունը:

1. Միասնության խորհրդանիշ ու վերահսկողության միջոց
Անգլերեն capital (մայրաքաղաք) բառի արմատը լատիներեն capitalis-ն է, հիմնական նշանակությունը` գլխին վերաբերող: Մայրաքաղաքը տարածքը գլխավորող քաղաքն է, որտեղ իշխանությունն է, պետական հաստատությունները, թագավոր ունեցող երկրներում` այնտեղ է ապրում արքայական ընտանիքը: Մայրաքաղաքից են տարածվում բոլոր օրենքներն ու հրամանագրերը, մայրաքաղաքը պետք է պաշտպանել իբրև միասնության խորհրդանիշ: Մայրաքաղաքի գրավումը նշանակում է երկրի պարտություն պատերազմում: Այդ պատճառով շատ մայրաքաղաքներ գտնվում են երկրի կենտրոնում` այդպես բոլոր վայրերից հեշտ է հասնել, այդ դիրքը օգնում է կատարել խորհրդանշական դերը: Մադրիդը, օրինակ, Իբերիական թերակղզու կենտրոնում է: Աբուջան, որ 1991-ին դարձավ Նիգերիայի մայրաքաղաքը, նույնպես կենտրոնում է և կառուցվեց զրոյից, որ խորհրդանշի կրոնական կոնֆլիկտներից բզկտված ու մեծ տարածքի վրա ցրված ազգի միասնությունը: Այդ սկզբունքով Բրազիլիան 1961-ին մայրաքաղաքը գերբնակեցված Ռիո դե Ժանեյրոյից տեղափոխեց կենտրոնում գտնվող Բրազիլիա քաղաք: «Առաջընթացը հասցնել Բրազիլիայի կենտրոն»` այսպես էր բանաձևում որոշումը ճարտարապետ Օսկար Նիմեյերը, որ նախագծել է նոր մայրաքաղաքի պետական հաստատությունների շենքերը:

2. Քաղաքական փոխզիջում
Այսօր Վաշինգտոնում եռում են քաղաքական կրքերը, բայց 1790-ին Վաշինգտոնը մայրաքաղաք դարձավ քաղաքական փոխզիջումով: Հյուսիսային նահանգները Ալեքսանդր Համիլտոնի գլխավորությամբ ցանկանում էին դաշնային կառավարությունը փակի իրենց պարտքի մի մասը և գործարքի գնացին Թոմաս Ջեֆերսոնի ու Ջեյմս Մեդիսոնի հետ, որ ցանկանում էին մայրաքաղաքը հարավում լինի: Պոտոմակ գետի հովիտը, որտեղ հետո կառուցվեց Վաշինգտոնը, ընտրել է անձամբ Ջորջ Վաշինգտոնը: Մնացածը` պատմություն է:
Ավստրալիա մեկնած շատ զբոսաշրջիկներ զարմանում են, որ մայրաքաղաքը Սիդնեյը չէ: Որպես կանոն` նրանց բացատրում են, որ Կանբերան «անտառային մայրաքաղաքն է»` իբրև փոխզիջումային տարբերակ ընտրված մայր ցամաքի ամենամեծ քաղաք Սիդնեյի ու նրա հարավային մրցակից Մելբուռնի միջև: Որոշ պատմաբաններ համաձայն չեն և ասում են, որ Կանբերան է ընտրվել, որովհետև ափամերձ Մելբուռնում ու Սիդնեյում ամռանը շատ շոգ է: «Հիմնական փաստարկը, որի հետ համաձայն էին այն ժամանակվա բոլոր քաղաքական գործիչները, սպիտակ մարդիկ կարող են բարգավաճել միայն համեմատաբար զով կլիմայում»` ասել է պատմաբան Դևիդ Հեդոնը Australian Geographic ամսագրին տված հարցազրույցում:

3. Պատմական բարդ հանգամանքներ
Բեռլի՞ն, թե՞ Բոնն: Այս հարցը ծագեց 1989-ին Բեռլինյան պատը քանդելուց հետո: Վերամիավորված Գերմանիան մայրաքաղաք էր ընտրում: Սառը պատերազմի տարիներին, երբ Գերմանիան բաժանված էր, Բոնն Արևմտյան Գերմանիայի մայրաքաղաքն էր, Բեռլինը` Արևելյան Գերմանիայի: Այսօր միայն Բեռլինի պատից մնացած նկարազարդ հատվածների հետ լուսանկարվող զբոսաշրջիկներն են գուշակում, որ Գերմանիայի մայրաքաղաք կարող էր Բոննը դառնալ: Որ մայրաքաղաք կլինի Բեռլինը, Բունդեսթագը որոշեց 1991-ի հունիսի 20-ին, ընդամենը 17 ձայնով: Բեռլինին կողմ էին 387, Բոննին` 370 պատգամավորներ: Գերմանացիները երկու քաղաքներից մայրաքաղաք ընտրեցին, իսկ ՀԱՀ-ը` երեք: Իշխանության տարբեր թևեր տարբեր քաղաքներում են` Քեյփթաունում խորհրդարանն է, Պրետորիայում` վարչական կառույցները, գլխավոր դատարանները Բլումֆոնտեյնում են (բացի Սահմանադրական դատարանից, որ Յոհանեսբուրգում է): Դա հետգաղութատիրական շրջանի ժառանգությունն է` 1910-ին ստեղծվում էր Հարավ Աֆրիկյան միությունը: Բրիտանական չորս գաղութներ միավորվեցին և չէին կարողանում պայմանավորվել մայրաքաղաքի վերաբերյալ: 1994-ին ապարտեիդի քաղաքականության ավարտից հետո ձևավորվեց շարժում հանուն նոր մայրաքաղաքի, բայց ոչնչի չհասավ:

4. Իշխանավորների քմահաճույքը
Աստանան Ղազախստանի մայրաքաղաք դարձավ 1997-ին: Աստանան փայլուն ֆուտուրիստական քաղաք է, 1991-ից անփոփոխ նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի հավակնությունների խորհրդանիշը: Աստանայի տեսարժան վայրերից են Խաղաղության ու համաձայնության պալատը ապակուց ու բետոնից, օպերային դահլիճով, որ նախագծել է ճարտարապետ Նորման Ֆոստերը: Տափաստանում գտնվող այդ քաղաքն առաջ կոչվում էր Ակմոլա: Անունը փոխեցին Աստանա, որովհետև Ակմոլա նշանակում է «Սպիտակ գերեզման»: Եվս մեկ աշխարհագրորեն մեկուսացած մայրաքաղաք է Նեյպիդոն: Մյանմայի մայրաքաղաքը 2005-ին կառուցեց այն ժամանակվա ռազմական կառավարությունը` դեմոկրատիայի ճանապարհին ոտք դնելուց շատ ավելի առաջ: Վիթխարի քաղաքում ամեն ինչ կա` և ընդարձակ ճանապարհներ, և կենդանաբանական այգի, և գոլֆ-ակումբ, բայց փողոցներում քիչ են մարդիկ:
BBC

Հ.Գ. Յուրաքանչյուր երկիր ունի իր մայրաքաղաքի պատմությունը և դարերի ընթացքում մի քանի անգամ մայրաքաղաք է փոխել: Նույնիսկ Հռոմեական կայսրության անկումից հետո Հավերժական քաղաք Հռոմն է դադարել մայրաքաղաք լինել: Ռուսաստանը Ռոմանովների կայսրության ժամանակ ապրում էր երկու մայրաքաղաքներով` Մոսկվա ու Սանկտ Պետերբուրգ: Ալմա Աթիից մայրաքաղաքի տեղափոխումն այնքան էլ մեծապետական քմահաճույք չէր, այլ` քաղաքական հաշվարկ` բնակեցնել Ղազախստանի տափաստանային հատվածը, որի տարածքային չբարձրաձայնվող հավակնություններ ուներ Ռուսաստանը: 12 մայրաքաղաքներ ունեցած Հայաստանի պատմությունը հայ ժողովրդի պատմությունն է դարձել: Երեքհազարամյա պատմություն ունեցող Երևանը իր մայրաքաղաքային կյանքը սկսել է 99 տարի առաջ` Հայաստանի առաջին Հանրապետության օրոք, իսկ մինչ այդ նահանգային քաղաք էր Ռուսական կայսրությունում:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ