Անբառության ու լռության սահմանագծին

Ընտրության հարց է` ոմանց համար լռությունը դրախտ է, ոմանց համար` դժոխք: Ավելի ճիշտ` ըստ հանգամանքների` կանխատեսելի ու անկանխատեսելի: Լռությունը դառնում է պարգև ու պատիժ, երբեմն նույն մարդու համար: Կյանք է` ինչ ասես լինում է: Լռությունը բնավ էլ անբառության հոմանիշը չէ: Բառեր չունենալն ու չգտնելը բոլորովին այլ հոգեվիճակ է, երբ ոչ միայն ոչինչ չես կարողանում, այլև չես ուզում բացատրել: Երջանկությունից: Ցավից: Երբ բառեր չկան, հոգին ապրում է բուռն կյանք` ընդունում ու թելադրում որոշումներ, որ հետո պիտի բառավորվեն կամ ընդմիշտ մոռացվեն` մնալով ենթագիտակցության մեջ: Գիտակցությունը իրեն գտնում է բառերի մեջ ու խելամտորեն լռելու: Աշխարհում գերիշխում են բառերը: Անկապ ու չհասկացված: Խորիմաստ ու տաք: Թևավորող ու ընդարմացնող: Խոսքը նյութական է. ձեր բառերի մեջ ապրող իմաստը բարձրաձայնվելով` վերադարձնում է ձեզ` ձեր ուրիշներին ուղղված ցանկությունները: Բումերանգի էֆեկտով: Բոլորը գիտեն, բայց ոչ ոք խոսելիս չի մտածում, որ իր ճակատագիրն է կանխորոշում:

Այս շաբաթ Իլհամ Ալիևը խոսեց: Գրավոր: Ստորագրեց ապրիլի 11-ին արտահերթ ընտրությունների հրամանագիր: Հոկտեմբերի 17-ին նշանակված ընտրությունները կես տարով առաջ բերելն անակնկալ էր: Երբ անցած շաբաթ «Ենի Ազերբայջանը» Իլհամ Ալիևին առաջադրեց նախագահի թեկնածու, հազիվ թե որևէ մեկը կասկածեց, որ արտահերթ ընտրություններ են լինելու: ԿԸՀ-ում ևս ասել են, որ որոշումն իրենց համար նորություն էր: Փորձագետների կարծիքով` նա կրճատում է մրցակիցների նախընտրական ժամանակը և փորձում խուսափել տնտեսական իրավիճակի վատացման պիկի ու նախագահական ընտրությունների համընկնումից: Փաստորեն, երբ Ստրասբուրգում հունվարի 24-ին նախագահ Սերժ Սարգսյանը հռետորական հարց էր տալիս, թե ինչու է Ադրբեջանն ուզում ունենալ այն ամենը, ինչ Հայաստանն ունի, մարգարեանում էր ևս մեկ հարցում` Ալիևն ուզեց, որ Ադրբեջանն էլ ապրիլին նոր նախագահ ունենա: Մնում էր` ընտրությունները նշանակել ոչ թե ապրիլի 11-ին, այլ 9-ին: Ի՞նչ կարող է կատարվել կես տարում, որ Ալիևը ուզում է անցանկալի իրադարձություններից առաջ անցնել: Տարբեր տեսակետներ կան, բայց իրական քաղաքականության մեջ եթե Ալիևը ընտրությունները ոչ թե կես տարով առաջ բերեր, այլ հետաձգեր, որևէ թեկնածուի շանս չէր ավելանալու տոտալիտար երկրում: Սոցիալ-տնտեսական հարցերով ընդվզումը նա ցանկացած պահի կարող է բռնություններով ու ձերբակալություններով ճնշել և հայտարարել, որ Ադրբեջանը տարածաշրջանի ամենաժողովրդավարական երկիրն է: Նավթային դրախտի դարաշրջանն ավարտվել է, նավթն այլևս դոլար չի դառնում` Ալիևի ցանկացած ծավալներով: 2003-ից հետո առաջին անգամ նախագահական ընտրությունները համակարգային ու տնտեսական ճգնաժամի շրջանում են: Ժողովրդին ոչ ոք խաղացող չի համարում և նրա կարծիքը հաշվի չի առնում: Դժգոհությունն Ալիևից էլիտայի ներսում է: Նրանք փող են կորցնում, ազդեցություն ու իշխանություն:

Ընդդիմադիր Ալի Քերիմլին մեծարում է ընդդիմությանը, երբ ասում է, որ 45 տարի իշխող դինաստիայի ներկայացուցիչը վախենում է արդար և թափանցիկ ընտրություններ պահանջող ընդդիմությունից, որ իբր մինչև հոկտեմբեր ընտրությունների կեղծման դեմ պայքարի մարտավարություն է հայտնագործելու: Ոչինչ էլ չի հայտնագործելու: Նրանք խաղից դուրս են: Խնդիրը իրար հետևից սնանկացող բանկերն են, որի հետևանքով Ադրբեջանը հայտնվում է այլ պետությունների ազդեցության տակ: Ալիևին պետք է օր առաջ իր էլիտային հանգստացնել, որ իշխանությունը ամուր է ու իր ձեռքում է լինելու ևս 7 տարի, իսկ հետո էլի 7 ու էլի, մինչև… Անքննելի է ալլահի կամքը: Բաքվի համար արդեն հակառակ նշանով է գործում Թուրքիայի «փոքր եղբոր» ռազմավարությունը: Թուրքիան ԵՄ-ից հետո հարաբերությունները լարում է ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի հետ: Աֆրինի հարձակումից ու ռուսական ինքնաթիռի կործանումից հետո` չի բացառվում նաև Ռուսաստանի: Զուգահեռ` Իրանի, երբ կողմ է ԱՄՆ-ի դիրքորոշմանը, որ Թեհրանն իր զինուժը պետք է դուրս բերի Սիրիայից ու Բաշար Ասադը հեռանա:

Մեղքերի թողության համար Հռոմի պապին հանդիպած Էրդողանի առաջ դռները հերթով փակվում են` պատերազմի հրեշն ու խաղաղության հրեշտակի մեդալիոնն ամենախոսուն ընծան էր, որ Էրդողանը ստացել է երբևէ` իբրև նախագահ: Դռները ինքնաբերաբար փակվում են և Բաքվի առաջ: Մերձավոր Արևելքի իրավիճակը չի կարող չազդել Հարավային Կովկասի վրա. Ալիևը հասկանում է, որ օր առաջ պետք է վերահաստատի նախագահի կարգավիճակը` ոչ իբրև նախագահի թեկնածու, այլ գործող նախագահ դիմակայելով բացասական զարգացումներին: Փորձագետները չեն բացառում, որ հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացումից Անկարայի հրաժարվելը կարող է հանգեցնել ԱՄՆ-ում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը: Դա թուլացնում է Բաքվի դիրքերը: Վատ են հարաբերությունները և Եվրոպայի հետ` Ադրբեջանը կարող է հեռացվել ԵԽԽՎ-ից` ՄԻԵԴ-ի որոշումները չկատարելու պատճառով: Ապրիլին նախագահ ընտրվելուց հետո Ալիևը կարող է մեծահոգաբար ազատ արձակել Իլգար Մամեդովին` կատարելով ՄԻԵԴԻ-ի որոշումը և կանխելով ԵԽԽՎ-ից հեռացումը: Ի վերջո նա իրեն ապահովում է Ալիևներ-Փաշաևներ միջկլանային գզվռտոցից ու ֆորս մաժորներից: Նվազագույնը 4 տարի (Ալիևը վերընտրվելու է 7 տարով, Հայաստանում ԱԺ ընտրությունները 2022-ին են) ԼՂ հարցի շուրջ բանակցությունները վարելու են Իլհամ Ալիևն ու Սերժ Սարգսյանը, և պետք չէ Ալիևի որոշումը կապել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հետ` նա փրկում է ոչ թե Ադրբեջանը, այլ իր իշխանությունը:

Նախագահական ընտրությունների ժամկետի փոփոխության դիմեց և Միխեիլ Սաակաշվիլին ու հաղթեց իր երկրորդ ժամկետը ստանալով, բայց դա չօգնեց իր կուսակցության ձեռքում պահել իշխանությունը: Վրաստանն ու Ադրբեջանը համեմատելը ժողովրդավարության մակարդակում ճիշտ չէ, բայց նախագահների որոշումների հիմքում նույն հաշվարկներն են` օր առաջ ամրացնել իշխանությունը, երբ հողը ոտքի տակ սկսում է երերալ: Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Նովրուզ Մամեդովը, Ալիևի լռության ֆոնին, փորձել է ինչ-որ բացատրություն տալ որոշմանը և ասել է, որ ընտրությունները կես տարի շուտ անցկացնելու հիմքում ներքին և արտաքին հանգամանքներ են: Բայց ոչ մինչև հոկտեմբեր անխուսափելի զանգվածային ընդվզումները՝ սոցիալ-տնտեսական վիճակի վատացման, մարդու իրավունքների չդադարող ոտնահարումների պատճառով: Մամեդովը Գինեսի գրքին արժանի գյուտ է արել` համեմատելով նախագահի ընտրությունը «Ֆորմուլա 1» մրցաշարի, պետության, բանակի, դրոշի 100-ամյակին նվիրված տոների հետ: «Ընտրությունները մինչև այդ կարևոր միջոցառումները ավարտելն ավելի նպատակահարմար է»,- ասել է նա: Նաև հիշատակել է «Հարավային Կովկասի և հարևան տարածաշրջաններում ընթացող բացասական գործընթացները», որ կարող են սրվել ու ազդել Ադրբեջանի վրա: Իսկ դա պահանջում է պատրաստվածության և ճկունության դրսևորման մակարդակի բարձրացում:

Ավելի ինտրիգային հայտարարություն է արել ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Հիքմեթ Հաջիևը: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ Իլհամ Ալիևի հանդիպման մասին նա ասել է. «Կրակովի հանդիպմանը առաջ քաշված կարծիքների հիման վրա համանախագահների հետ կոնկրետ քննարկումներ են եղել հակամարտության կարգավորման համար», «պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որ Ադրբեջանում և Հայաստանում նախագահական ընտրություններից հետո, առկա առաջարկների և կարծիքների հիման վրա, ինտենսիվ բանակցությունները կշարունակվեն»: Ինչու՞ է նա մեկ հարթության մեջ դրել երկու ընտրությունները, որ բնավ համարժեք չեն, պարզ չէ:

Հայաստանի նախագահի ընտրություններում ինտրիգներ չկան: Կա մեկ թեկնածու` անայլընտրանք: Նրան ընտրելու է ԱԺ-ն, որ չցանկացավ երկրորդ թեկնածու ունենալ: Միակ թեկնածուն` արագ ավարտելով հայաստանյան հանդիպումները, մեկնեց արտասահման` Մոսկվայից ու Միլանից հետո վերադառնալով… Լոնդոն: Թվում էր` ուր-ուր, բայց Լոնդոն գնալու կարիք Մեծ Բրիտանիայում ՀՀ դեռ գործող դեսպանը չունի` ժամանակն այլ երկրների հատկացնելու և ավելի շատ ճանաչողական հանդիպումներ անցկացնելու համար: Ոչ: Լոնդոնի հայկական Սուրբ Եղիշե եկեղեցում նա հանդիպեց հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ, և նրան ասացին, որ «մարդկային ու մասնագիտական առումներով դեսպանը լիովին կարող է այդ պաշտոնում լավագույնս դրսևորել իրեն»: «Բրիտանական հողում բնակվող հայկական մեծ ընտանիքն իր զորակցությունը հայտնեց Արմեն Սարգսյանին և կոչ արեց նրան ի գործ անցնել և միասնական ուժերով առաջ տանել հանուն Հայրենիքի բարօրության տարվող անչափ ծանր, բայց և պատվելի աշխատանքը»` ըստ պաշտոնական տեղեկության: ՈՒ՞մ մտքով կանցներ: Փաստորեն` Արմեն Սարգսյանն այնքա՞ն էլ վստահ չէ իր ուժերին, որ զորակցության խոսքերի կարիք է զգում: Իրական զորակցությունը, սակայն, Հայաստանում պիտի գտնի: ՀՀԿ-ի ու ԲՀԿ-ի: Ինչպես պարզվում է` նաև ՀՅԴ-ի, որ հիմա առաջ է քաշում Ընտրական օրենսգրքի ռեյտինգային ընտրակարգի վերաբերյալ քննարկումներ…

լրատվամիջոցներով, թեև կոալիցիոն գործընկերությունը այլ աշխատակարգ է ենթադրում:

ՀՅԴ-ն պնդում է, որ գործող կարգը հակաժողովրդավարական է, և ռեյտինգային կարգի փոփոխությունն իրենց համար սկզբունքային հարց է, պետք է հասնեն լուծմանը։ Իսկ եթե չհասնե՞ն: Կոալիցիայից դուրս կգա՞ն: Ոչ: Կփորձեն համոզել: Առավել ևս, որ «Ծառուկյան» խմբակցությունն էլ շրջանառության մեջ է դրել ռեյտինգային ընտրակարգը վերացնելու, ամբողջությամբ համամասնական ընտրակարգի անցնելու նախագիծ: ՀՀԿ-ն քննարկումներից չի խուսափի` ասել է խմբակցության ղեկավար Վահրամ Բաղդասարյանը: Բնական է, որ ՀՀԿ-ն ձգելու է ժամանակը` մինչև 2022-ը 4 տարի կա, և դա գիտեն ՀՅԴ-ում, բայց ԸՕ-ն լավագույն «սկզբունքային» տարբերակն է, որով կարող են պահանջները ներկայացնել ՀՀԿ-ին հրապարակավ ու «խորհրդակցություններում» պայմանավորվել մյուս խնդիրների վերաբերյալ: Վահրամ Բաղդասարյանը չի խուսափել քննարկումից. «Քննարկում անպայման պետք է լինի մեր կոալիցիոն գործընկերների առաջարկի վերաբերյալ, երբ կավարտենք Սահմանադրական բարեփոխումների եզրափակիչ այս փուլը, շտապելու բան չունենք, 2022-ի ընտրությունների համար է»: Մյուս ՀՀԿ-ականներն ավելի կտրուկ են` նրանք համոզված են, որ գործող ԸՕ-ն ամենաժողովրդավարականն է: Ինչու՞ ոչ, եթե համամասնականի անվան տակ հնարավոր է մեծամասնական ընտրություն կատարել` իրավականորեն: Հայաստանի բոլոր գումարման խորհրդարանները վերանայել են Ընտրական օրենսգրքերը` ընտրություններից մեկ տարի առաջ: ՀՅԴ-ի նախաձեռնությունը կարող էր շատ սկզբունքային ու ճիշտ լինել, եթե չհամընկներ ապրիլին նոր կառավարության կազմավորման և այդ ընթացքում նախարարական ու իշխանական բուրգում այլ պաշտոններ ստանալու ձգտումի հետ, որ կուսակցության տեսակետից, իհարկե, արդարացի է, բայց պետք է հաշվի առնել ընտրությունների արդյունքները հավակնություններից առաջ:

Խաղեր տալիս է նաև Ռուսաստանը: Գարեգին Նժդեհի արձանի հաշվին: Հարբեցող ու ադրբեջանամետ հայտարարված Մարկովից հետո թեման արծարծել է Պետդումայի Դաշնությունների խորհրդի սենատոր, լիբերալ-դեմոկրատ Լյուդմիլա Կոզլովան «Նեզավիսիմայա գազետայում»` ֆաշիզմի «հերոսացման» ալիքի վրա տեսնելով Երևանում Նժդեհի արձանն ու ահազանգելով, որ Նժդեհի արձան են ուզում դնել Բուլղարիայում: Ռուսական պետական քարոզչության այլասացության ավանդույթից ելնելով` Մոսկվան դժգոհ է Երևանի քայլերից: Վերջին շրջանի հրապարակային քաղաքականության մեջ միակ քայլը Արմեն Սարգսյանի առաջադրումն է նախագահի թեկնածու: Մոսկվա այցը նպատակին չի՞ հասել:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Կան իրավիճակներ, երբ լռությունը դավաճանություն է: Ինչպես` դավաճանություն է խոսելը: Կյանք է` ինչ ասես լինում է: Զգուշացեք անբառությունից` ամեն մեկի ուժը չի պատում խոսել, երբ բառեր չկան, առավել ևս` ապրել: Աշխարհում գերիշխում են բառերը, բայց որոշումներն ընդունվում են անբառության պահին: Միշտ:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ