ՈՒժերի նոր դասավորություն Մերձավոր Արևելքում

Մերձավորարևելյան աշխարհաքաղաքական անկանխատեսելի լանդշաֆտում ուրվագծվում է ուժերի նոր դասավորություն, որտեղ Սաուդյան Արաբիան բախվելու է թուրք-իրանական առանցքին` գրում է Խալիդ իբն Մունիրը Asia Times-ում: 2017-ի ապրիլի հանրաքվեով նախագահական իշխանությունը Էրդողանի ձեռքում կենտրոնացվելուց հետո` Թուրքիան նորից պատրաստվում է Մերձավոր Արևելքում Օսմանյան կայսրության վերածննդին: Արաբների ու թուրքերի առճակատման պատմությունը միշտ խանգարել է Անկարայի ու Էր Ռիադի մերձեցմանը: Կատարի դիվանագիտական ճգնաժամը նորից ակնհայտ դարձրեց վահաբիտական Էր Ռիադի ու սալաֆիտական Անկարայի դիմակայությունը: Երկու պետությունների կտրուկ հայտարարությունները և Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալման բեն Աբդել Ազիզ ալ Սաուդի` Թուրքիայի ու Իրանի վերաբերյալ վերջին հայտարարությունը հստակ հասկացնում են, որ Անկարայի ու Էր Ռիադի մերձեցումը պատրանք է: Օսմանյան կայսրության վերականգնման Անկարայի հույսը ուղղակի մարտահրավեր է Սաուդյան թագավորությանը, որի հիմնադիրը ապստամբել է օսմանների դեմ` իր թագավորությունը ստեղծելու համար:

Իսլամի երկու արմատական ուղղությունները` վահաբիզմն ու սալաֆիզմը, միշտ ձգտել են ստվերել միմյանց և ուժեղացնել իրենց ազդեցությունը մուսուլմանական աշխարհում: Վահաբիտների աղանդն առավել էքստրեմիստական տեսակետներ ունի, դավանում է անհանդուրժողականություն ու աղանդավորական ատելություն: Վահաբիտների դիմակայությունը շիական Իրանի հետ լավ հայտի է: Սալաֆիտական տեսակետն առավել ճկուն է և հարմար Իրանի հետ փոխգործակցության համար: Երկու ուղղությունները գերակայում են հիմնականում սուննի երկրներում: Սաուդյան Արաբիան վահաբիզմը տարածում է ոչկառավարական կազմակերպություններին նվիրատվությունների, ուսանողների ուսուցման աջակցության և էքստրեմիստական կազմակերպություններին օգնելու միջոցով, սալաֆիտների գաղափարախոսությունը հիմնականում տարածում են «Մուսուլման եղբայրները»: Այս շարժումը մասնաճյուղեր ունի ամբողջ արաբական աշխարհում: Համախոհ կազմակերպություններ կան Բանգլադեշում ու Պակիստանում` մուսուլման բնակչության թվով երկրորդ ու երրորդ պետություններում: Վահաբիտներն ու սալաֆիտները ջանում են իրենց ազդեցությունն ամրապնդել մուսուլմանական երկրներում` պահպանելու իրենց գերակայությունը: Այդ բոլոր գործողությունները կատարվում են արևմտյան դաշնակիցների լուռ համաձայնությամբ:

Սաուդյան Արաբիայի ազդեցությունը մուսուլմանական աշխարհի վրա նվազել է 2001-ի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ի վրա հարձակումների հետ կապի պատճառով: Սաուդյան Արաբիայի թողած վակուումը լրացրել են կամ Թուրքիան, կամ Իրանը: Իրանի ազդեցությունը տարածվում է հիմնականում շիաների վրա: Սաուդյան Արաբիայի դիրքերը սուննի մուսուլմանների նկատմամբ խլեցին Թուրքիայի ու Կատարի աջակցությունն ունեցող «Մուսուլման եղբայրները»: 2011-ին արաբական գարունը Եգիպտոսում հանգեցրեց Սաուդյան Արաբիայի դաշնակից Հոսնի Մուբարաքի գահընկեցությանը: Ընտրությունների արդյունքում իշխանության եկավ «Ազատություն ու արդարություն» կուսակցությունը` «Մուսուլման եղբայրների» քաղաքական թևը: Եգիպտոսի իրադարձությունները Սաուդյան Արաբիան ընդունեց իբրև հարված տարածաշրջանային ստատուս քվոյին: Եգիպտոսն ընկավ Թուրքիայի ազդեցության ոլորտ: 2013-ին պետական հեղաշրջման հետևանքով Եգիպտոսում իշխանության եկավ ներկա նախագահ Աբդել Ֆատահ աս Սիսին և կատարամետ ԶԼՄ-ները Եգիպտոսի նոր նախագահի դեմ տեղեկատվական պատերազմ սկսեցին` նրան մեղադրելով այլախոհության դաժան ճնշումների մեջ: Անկարային ու Թեհրանին կապում է նաև քրդերի հարցը: Թուրքիան ու Իրանը քրդերին համարում են իրենց ինքնիշխանության սպառնալիք, Սաուդյան Արաբիան քրդերին դիտարկում է Մերձավոր Արևելքի ոչ արաբ բնակչության մեջ իր ազդեցության տարածման առանցքային միջոց: Քանի որ Իրաքի կառավարությունը հիմա գտնվում է Իրանի ազդեցության տակ, քրդերը կարող են միջոց դառնալ Իրանի ազդեցության տարածման դեմ, որից կարող է օգտվել Սաուդյան Արաբիան: Քրդերին զսպելն անհրաժեշտ է և Թուրքիային, և Իրանին` իրենց տարածքային ամբողջականության պահպանման համար: Այդ տեսակետից չի բացառվում թուրք-իրանական դաշինքը` զսպելու քրդերի անկախության ձգտումները: Շիաների նկատմամբ ռազմավարական գերակայությունը պահպանելու համար Իրանը պատրաստակամությամբ Թուրքիային կզիջի սուննիական աշխարհի վերահսկողությունը, իհարկե, իր գլխավոր մրցակից Սաուդյան Արաբիայի հաշվին:

Մյուս կողմից` Թուրքիայի ռազմավարական նպատակն է Սաուդյան Արաբիային օղակել շիական կիսալուսնով: Կատարը, որ Դոհայի սահմանած տնտեսական շրջափակման հետևանքով հիմա թուրք-իրանական համատեղ ուղեծրում է, հզոր մեդիառեսուրսներ ունի, որ առավել ու առավել հաճախ են քննադատում Սաուդյան Արաբիայի քաղաքականությունը Եմենում: Իհարկե դա ձեռնտու է Իրանին: Սաուդյան Արաբիայի` իր գերակայությունը վերականգնելու վճռականությունը հիմա բախվում է Թուրքիա-Իրան նոր դաշինքին, որն ամրապնդում է Կատարի վիթխարի մեդիամեքենան:
Asia Times

Հ.Գ. Այսօր Թուրքիայում հանդիպելու են Էրդողանն ու Պուտինը, իսկ վաղը նրանց միանալու է Ռոհանին: Պաշտոնական օրակարգում երկկողմ հարաբերություններն են ու Սիրիայի հարցը: Բայց դա բոլորովին չի նշանակում, որ երեք նախագահների բանակցությունները չունեն չհրապարակվող օրակարգ: Ի՞նչ կփոխվի այդ հանդիպումից հետո Մերձավոր Արևելքում: Մեկուսացման մեջ գտնվող երեք երկրների նախագահները ի՞նչ հակաքայլեր են գտնելու` իրենց շահերը պաշտպանելու, իրավիճակ փոխելու համար: Ի՞նչը կընտրեն նրանք` առճակատու՞մը բոլորին ու ամեն ինչին, թե՞ լարվածության թուլացումն ու երկխոսությունը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ