«Չկան մեծ ու փոքր դերեր, կան մեծ ու փոքր դերասաններ»

«Իրատեսը» շարունակում է զրույցը Գ. Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ՀՀ ժողովրդական արտիստ ԱՐՄԵՆ ԷԼԲԱԿՅԱՆԻ հետ:

(Նախորդ մասը)

-Պարոն Էլբակյան, Սունդուկյանի թատրոնի, անձամբ Ձեր, Ձեր ընտանիքի, թատրոնի տնօրեն Վարդան Մկրտչյանի մասին սուր քննադատություն հնչեց «Իրատեսում»: Հակվա՞ծ եք ընդդիմախոսելու:
-Ես մի քիչ հումորով եմ վերաբերվում այդ ամենին: Ես մեղավոր չեմ, որ Աննա Էլբակյանը հրաշալի դերասանուհի է, և ինքս չէ, որ պիտի գնահատեմ նրան, իր գնահատականը նա ժողովրդից ստացել է: Կուզենայի շեշտել, որ թե՛ «Մեծապատիվ մուրացկաններ», թե՛ «Հարսնացու հյուսիսից» ներկայացումներում Աննան ո՛չ վերնագիր է խաղում, ո՛չ էլ գլխավոր դեր: Դրանք երկրորդական դերերն են, այդ ներկայացումներում կան ավելի ծավալուն դերեր, առաջատար կերպարներ: Նա, որոշ պրովինցիալ դերասանների նման, երբեք հավակնություն չի ունեցել միայն վերնագրեր խաղալու և իր եսը պարտադրելու: Պարզապես այնքան ցայտուն է մարմնավորում դերերը, որ շատերի մեջ սովորական մարդկային նախանձ է առաջացնում: Ինչ վերաբերում է աղջկաս՝ Լիլի Էլբակյանին, բացարձակ միտում չեմ ունեցել, որ նա աշխատի Սունդուկյանի թատրոնում և չի էլ աշխատում, աշխատավարձ չի ստանում: Ո՛չ իմ, ո՛չ էլ աղջկաս ցանկությունն է եղել, որ նա բեմադրություն անի այս թատրոնում: Վարդան Մկրտչյանն է ստիպել, որ այդ մանկական ներկայացումը՝ «Սառցե սիրտը», նա իրականացնի Սունդուկյանի թատրոնում: Եվ գործն ավարտվեց հաջողությամբ: ՈՒղղակի զարմանում եմ, որ այդ հոդվածների հեղինակը, որն այստեղ աշխատել է կադրերի բաժնի վարիչի հաստիքով (թեև ինքն իր համար շատ մեծ պաշտոն էր հնարել՝ համարյա փոխտնօրենի հավասար), ինչ-որ «էլբակյանացումի» մասին է խոսում թատրոնում: Եթե դա ինձ իրոք հաջողվել է, վատ չէ: Ես, համենայն դեպս, այս թատրոնը չեմ լցրել իմ ուսանողներով: Ես ժառանգել եմ թատրոն, որը 25 տարի այլ մտածողությամբ է աշխատել: Այստեղ աշխատում են երիտասարդ դերասաններ, որոնք իմ դերասանական դասարանը չեն ավարտել, ավարտել են ուրիշ ռեժիսորի դասարան և երկար ժամանակ է, որ Սունդուկյանի թատրոնում են: Ես մեծ սիրով եմ նրանց հետ աշխատում, ոչ մեկի հանդեպ հակակրանք չունեմ: Եվ նույնիսկ մենք կարողացանք մոտ 10-12 հոգու դերասանական կատեգորիաները բարձրացնել, ինչը նշանակում է, որ աշխատավարձերը ևս բարձրացան՝ թատրոնի հնարավորությունների սահմաններում: Նրանք զբաղված են և՛ «Պեպո», և՛ «Մեծապատիվ մուրացկաններ», և՛ «Հարսնացու հյուսիսից» ներկայացումներում, հաջողությամբ խաղում են, դրսևորում իրենց դերասանական ունակությունները, մարմնավորում բավականին բարդ դերեր: Իմ համոզմունքն է, որ չկան մեծ ու փոքր դերեր, կան մեծ ու փոքր դերասաններ, շատ դերասանների ընդունակություններն ու ապագայի հնարավորությունները երևում են նաև էպիզոդիկ դերակատարումներում: Երեք տարի է, ինչ ես Սունդուկյանի թատրոնում եմ, որից երկու տարին ուղղակի սպասողական վիճակում ենք եղել: Թատրոնը վերանորոգվում էր, ըստ որում` ես թատրոնում չեմ եղել և չեմ մասնակցել աշխատանքների այն փուլին, երբ որոշվել է, թե ինչպես պիտի արվի վերանորոգումը: Վերանորոգումը եղավ, ավարտվեց: Վերանորոգումից հետո էլ 3-4 ամիս ուղղակի ադապտացիայի շրջան էր: Բոլոր նախկին ներկայացումները, որ եղել էին խաղացանկում, անկախ իրենց գեղարվեստական որակից, սկսեցինք ադապտացնել, համապատասխանեցնել թատրոնի նոր տեխնիկական հնարավորություններին, և սա բավական երկար ժամանակ է պահանջել: Այսինքն, ընդամենը 1-1,5 տարի է, ինչ սկսել ենք ստեղծագործական աշխատանք ծավալել: Դա կարճ ժամանակ է (թատրոնի դեպքում՝ հատկապես)՝ հասկանալու համար, թե ինչ ենք արել և ուր ենք գնալու: Բայց արդեն ինչ-որ բաներ երևում են: Եթե կան մարդիկ, որ դրա հետ համաձայն չեն, ինձ դա նաև ուրախացնում է: Յուրաքանչյուր ստեղծագործող ունի իր գեղագիտական մոտեցումները, իր գեղարվեստական մտածողությունը, և շատ ծիծաղելի կլիներ, որ բոլորս իրար նմանվեինք և ամեն ինչում համաձայնության գայինք: Ստեղծագործողների դեպքում դա անհնար է. այնպես, ինչպես աշխարհը տեսնում է Մոդիլիանին, չի տեսնում Պիկասոն: Գուցե մենք ո՛չ Մոդիլիանի ենք, ո՛չ Պիկասո, բայց, միևնույն է, կոչված ենք այս գործին և աշխարհի մեր պատկերացումներն ունենք: Զարմանում եմ, բայց և չեմ զարմանում, որ մարդը փորձում է ստեղծագործական հարցերում ինչ-որ շեշտադրումներ անել՝ բացարձակ տեղյակ չլինելով, թե ինչ բան է թատրոնը, և մտնել իրեն չվերաբերող ստեղծագործական հարցերի մեջ այնպիսի ինքնավստահությամբ, կարծես ինքը ոլորտի ամենաիրազեկված մասնագետն է: Ես հասկանում եմ, որ կան մարդիկ, որոնք Նապոլեոնի սինդրոմ ունեն, և ամեն առավոտ, երբ ծագում է արևը, հայելու մեջ նայելիս, գերագնահատում են իրենց եսը: Ցավում եմ նրանց համար: Չեմ էլ կարծում, որ այդ մարդը փոքր հասակից մինչև այսօր քնել-արթնացել ու մտածել է, թե ինչպիսին պիտի լինի հայոց թատրոնը: Ինչ-որ աշխատանք է կատարել թատրոնում, ինչպես և տարբեր այլ տեղերում: Թե ինչպես է կատարել, ես գնահատական տվող չեմ: Համենայն դեպս, ուրախ եմ, որ 1937 թիվը չէ, որովհետև իր գրածը կարդալիս հասկացա, որ այդ թվից որդեգրած բաներ կան, բայց բարեբախտաբար հիմա այդ մեթոդներով հարցեր չեն լուծվում: Ինչ վերաբերում է նրա և Վարդան Մկրտչյանի փոխհարաբերություններին, ապա վերջինս նպատակահարմար չի գտել աշխատել նրա հետ, հիմնավորել է իր տեսակետը, հարցը լսվել է արհկոմի նիստում, ու թեև ես փորձել եմ հարթել խնդիրը, այն չի հարթվել: Այստեղ չկա անձնական խնդիր, աշխատանքային հարցեր են, որոնք թատրոնի տնօրենը նպատակահարմար է գտել լուծել իր պատկերացրած ձևով: Կարծում եմ՝ լավ կլիներ 37 թիվը հիշեցնող այդ գրությունների փոխարեն նա իր հարցերը փորձեր լուծել իրավական դաշտում, եթե կարծում է, որ ինքն իրավացի է: Այլևս չեմ ուզում խոսել այս թեմայով և իջեցնել զրույցը ցածրագույն մի մակարդակի, որից միայն չարություն ու քեն են թափվում: Համենայն դեպս, ես ներողամտությամբ եմ վերաբերվում անգամ այդպիսի դիրք ունեցողներին:

-Նշեցիք, որ ընդամենը 1,5 տարի է, ինչ ստեղծագործական աշխատանք եք իրականացնում թատրոնում: Ի՞նչ արդյունք եք արձանագրել այդ ընթացքում:
-Այս ընթացքում երիտասարդ ռեժիսորներ են աշխատել թատրոնում: Դավիթ Հարությունյանը բեմադրել է Հրաչ Բեգլարյանի «Արծվաբույն» ներկայացումը, որը հաջողությամբ ընդգրկվել է մեր խաղացանկում: Այն պատմում է արցախյան հերոսամարտի մասին: Դրանից հետո Դավիթ Հարությունյանը նշանակվել է Պատանի հանդիսատեսի թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր և հաջողությամբ աշխատում է: Ընթացքի մեջ են երիտասարդ ռեժիսոր Սամսոն Մովսիսյանի «Սասնա ծռեր» բեմադրության աշխատանքները: Այստեղ զբաղված են թատրոնի ամբողջ երիտասարդական կազմը և անգամ հրավիրված դերասաններ, որոնց մեջ է Խորեն Լևոնյանը. նրա ներկայությունն ինձ ուրախացնում է, նա հետաքրքիր դերասան է: Հիմա պիտի ևս մեկ դերասան հրավիրվի դրսից: Դերաբաշխումն իրականացնելու համար մեր թատրոնի ուժերը բավարար չէին: Բեմականացման մտահղացումն այնպիսին է, որ դերասանները պետք է տարբեր դերեր մարմնավորեն: Դա երիտասարդական ներկայացում է, որի ընթացքում մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են դերասանական խաղի միջոցով հերոսները մե՛րթ դառնում տարեց, մե՛րթ երիտասարդ: Այդպիսին է ռեժիսորական լուծումը: Նա աշխատում է այն դերասանների հետ, որոնց մտածողությունը, խաղարկման կերպը համապատասխանում են իր տեսիլքին, իր ներկայացման տեսիլքին: Ես ինքս միանձնյա որոշումներ չեմ կայացրել այս ներկայացման դեպքում, ոչ մեկին վնասելու խնդիր չունեմ: Յուրաքանչյուր ռեժիսոր ինքն է որոշում, թե ում կընդգրկի իր ներկայացման մեջ և ում կհրավիրի դրսից, եթե կա դրա անհրաժեշտությունը: Թատրոնում մոտ 60 դերասան կա, միանգամից բոլորին դերերով բավարարելը շատ դժվար է, համարյա՝ անհնար: Բացի այդ, մենք ճագարներ չենք արտադրում, այլ ներկայացումներ ենք բեմադրում, իսկ դա ժամանակատար գործ է, մանավանդ այս ահռելի բեմում: Իհարկե, ժամանակը թռչում է, բոլորը կարիք ունեն ստեղծագործելու, իսկ դերասանն այն մարդն է, որը, անկախ իր ստացած աշխատավարձի չափից, ուզում է ստեղծագործել, բայց բոլորին միանգամից այդ հնարավորությունը տալ չենք կարող: Ռեժիսորներ են հրավիրված, որոնք այս կամ այն դերասանին տեսնում կամ չեն տեսնում այս կամ այն դերում: Եթե չեն տեսնում որևէ մեկին, դա չի նշանակում, թե որակավորում են նրան: Իհարկե, շատ խնդիրներ կան՝ կապված թատերախմբի կոմպլեկտավորման հետ: Եվ կան մարդիկ, որոնք մինչև իմ գալն էլ տարիներով այստեղ աշխատել են, բայց չեն կարողացել դրսևորել իրենց: Գուցե չեն ստացել հնարավորություն, բայց ժամանակը հոսում է անկանգ, և ժամացույցը հեգնում է նրանց: Եվ իրենք պիտի մտածեն, թե ինչու ռեժիսորները չեն ընդգրկել իրենց ներկայացումներում: Գուցե մեկ այլ թատրոնում նրանք ավելի լավ բացահայտեին իրենց ունակությունները և դրսևորվեին։

-Կա՞ միտում նոր հնարավորություններ ստեղծելու թատրոնում՝ դերասանների առավել զբաղվածությունն ապահովելու համար:
-Այս պահին բանակցություններ ենք վարում տարբեր թատրոնների հետ, մեր տնօրենն էլ հայտարարել է ժամանակակից հայ դրամատուրգիայի մրցույթ, որի հաղթողը թատրոնի միջոցներով կֆինանսավորվի: Մենք ուզում ենք ունենալ ժամանակակից մի նախագիծ, ժամանակակից մի պիես՝ մեր օրերի մասին պատմող: Մեր գեղարվեստական խորհուրդը կորոշի հաղթողին: Ինձ ժամանակ է պետք՝ հասկանալու համար, թե ավելի ստույգ ում հետ կբանակցեմ այդ պիեսը բեմադրելու համար: Իհարկե, արդեն կան նախատեսված անուններ՝ Նիկոլայ Ծատուրյան, Նարինե Մալյան, էլի ուրիշ ռեժիսորներ, որոնց հետ պիտի քննարկեմ ու հասկանամ՝ ունե՞ն ցանկություն աշխատելու մայր թատրոնում: Ես հասկանում եմ, որ ժամանակակից պիես բեմադրելը խիստ դժվար է, որովհետև աշխատանքի ընթացքում խնդիրներ են առաջանում:
-Նաև կենդանի հեղինակի հետ աշխատելն է շատ դժվար, այդպես չէ՞: Նա անվերջ վերահսկում է, ձգտում բացառել որևէ միջամտություն հեղինակային տեքստին:
-Այո՛, կա այդ խնդիրը, բայց մենք չենք սահմանափակվի միայն ժամանակակից պիեսների շրջանակում: Եթե երիտասարդ ռեժիսորները կառաջարկեն բեմադրել դասական գործ, դա նույնպես կարող է ընդունվել: ՈՒզում եմ, որ այս թատրոնը բաց լինի իմ կոլեգաների համար, որովհետև այդպես ավելի կհարստանա մեր թատերախումբը, ավելի բազմերանգ մտածողության հետ գործ կունենա, ինչը կբարձրացնի թատերախմբի պրոֆեսիոնալիզմը: Իհարկե, կան և՛ տարիքով, և՛ երիտասարդ լավ դերասաններ թատրոնում, բայց այս պահին մենք հաստիքների խնդիր ունենք, և մտածում ենք, թե ինչպես պիտի այդ խնդիրը լուծենք: Երկրորդ բեմահարթակը բացելու ծրագիր ունենք: Դա կլինի սև բեմահարթակ՝ շարժական բեմով, նախատեսված էլիտար ներկայացումների համար: Կարծում եմ` երիտասարդների համար այն լավ փորձադաշտ կլինի: Համաշխարհային գրականության այն նմուշները, որոնք ավելի կամերային են և կարիք ունեն հանդիսատեսի հետ շփման նոր ձևի, կներկայացվեն այստեղ: Մեր դերասանները հո դատապարտված չե՞ն մշտապես մասշտաբային, գիգանտոմանիայի հավակնող բեմադրություններում խաղալու: Մեծ բեմում դերասանների խաղարկման շատ նրբերանգներ, շատ մանրամասնություններ կորչում են, իսկ փոքրում դրանք ավելի արտահայտիչ ու հետաքրքիր են դառնում: Միևնույն ժամանակ կարծում եմ, որ իրեն հարգող յուրաքանչյուր թատրոն, մանավանդ՝ ակադեմիական, պետք է ունենա երկրորդ բեմահարթակ՝ աշխատանքն ավելի ինտենսիվ դարձնելու և ավելի արագ նոր ներկայացումներ ստեղծելու համար:
-Նաև հանդիսատեսի բազմաշերտություն ապահովելու համար, այո՞:
-Այո՛, իհարկե: Մանավանդ որ, իմ հաշվարկներով, այդքան հեշտ չէ Հայաստանում, Երևանում՝ հատկապես, ունենալ լեփ-լեցուն դահլիճներով ներկայացումներ, որովհետև այդքան հանդիսատես ուղղակի չկա: Լեփ-լեցուն դահլիճ ունենալու համար ամեն հայ ամեն առավոտ պիտի արթնանա ու մտածի, թե ինքն այդ երեկո որ թատրոն է գնալու՝ ներկայացում դիտելու: Մենք գիտենք, որ Հայաստանը նման է քաղաք-հանրապետության, շրջաններն առհասարակ հեռու են մնացել մշակութային կյանքից: Իհարկե, շրջաններում մենք փորձում ենք ապահովել մեր ներկայությունը, սակայն դրա համար անհրաժեշտ պայմաններ չկան, բեմեր չկան, մշակույթի տները լավ վիճակում չեն: Դրանից տուժում են ներկայացումները, դրանց որակն ընկնում է, մենք ստիպված ենք լինում այնպիսի բաներ մատուցել հանդիսատեսին, որը ոչ թե բարձրացնում է նրանց մակարդակը, այլ ուղղակի ապահովում է թատրոն-հանդիսատես շփումը, բայց ոչ լիարժեք:
-Գուցե փոքր բեմի համար արված ներկայացումնե՞րը ավելի դյուրին կլինի հետագայում տանել շրջաններ:
-Տեխնիկապես՝ այո՛, հեշտ կլինի, բայց նաև նկատի ունեցեք, որ փոքր բեմում ստեղծվող ներկայացումները պիտի ինտելեկտուալ բնույթ ունենան և գուցե շրջանի հանդիսատեսի պահանջարկը չբավարարեն: Թեև պիտի ասեմ, որ եղել են դեպքեր, երբ Էդգար Էլբակյանի թատրոնը, որը հիմա, ցավոք, չի գործում, շրջաններում խաղացել է այդ տեսակի ներկայացումներ, և հանդիսատեսը նույնիսկ բավական բարդ տեսարաններում, զինված համբերությամբ և համակ ուշադրությամբ, դիտել է դրանք:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ