«Ալիևի և Էրդողանի ասածներն ամենևին էլ հիմարություն չեն»

Վերջին օրերին Նախիջևանի շուրջ խոսակցությունները պարզունակ են թվում, երբ խնդրին այլ դիտանկյունից ես նայում: Այն, ինչ թուրք-ադրբեջանական տանդեմն է իրականացնում այս տարածաշրջանում, լուրջ մտահոգությունների առիթ է տալիս, իսկ մենք, ամեն ինչ թողած, ինչ-որ հողերի գրավման մասին միֆեր ենք հյուսում: ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան, դիվանագիտական ֆոնդի նախագահ ԱՐՄԱՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆԸ «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց, որ մի խումբ համակիրներով մինչև տարեվերջ փորձելու են Հայաստանում Նախիջևանի իրադրության վերաբերյալ միջազգային ֆորում հրավիրել:

-Ի՞նչ նպատակ ունի այդ ֆորումը, և ովքե՞ր են դրան մասնակցելու, պարոն Նավասարդյան։
-Հիմա նախաձեռնող խումբ ենք ստեղծում, որն զբաղվելու է տեխնիկական հարցերով: Բնականաբար, այդ ֆորումով բոլոր հարցերը չեն շտկվի, Նախիջևանի ուղղությամբ էլ մեծ հաջողությունների չենք հասնի, բայց հատկապես երկու պատճառով այս խնդրին պետք է մեծ ուշադրություն դարձնել: Նախ` իրավիճակին պետք է տրվի քաղաքական հնչեղություն՝ ելնելով մեր ռազմական և ազգային շահերից: Թուրք-ադրբեջանական միլիտարիստական քաղաքականությունը Նախիջևանում ոչ միայն Հայաստանին է ուղղված, այլև շատ երկրների: Կարծում եմ` այս ֆորումով կկարողանանք քաղաքական միտքը կենտրոնացնել խնդրի վրա: Ղարաբաղյան հակամարտության ֆոնին բացարձակ անտեսվել, ուշադրությունից դուրս է մնացել Նախիջևանը, այսինքն՝ ինչ է կատարվում այնտեղ, ինչ շարժեր են նկատվում: Մեզանում շատ քչերը կարող են ասել, թե ինչ է Նախիջևանը, և ինչ վտանգներ կարող են լինել: Դիտարկենք Նախիջևանի նախապատմությունը։ 1921-ի մարտին Ստալինը, փաստորեն, նվիրեց այն Ադրբեջանին. առանց Հայաստանի մասնակցության թուրքերի հետ բանակցեց ու Նախիջևանը տվեց Ադրբեջանին: Հետո Հայաստանի ներկայացուցչի ներկայությամբ կնքվեց Կարսի պայմանագիրը, որով այդ փաստը վերստին ամրագրվեց, այն է՝ Նախիջևանը կլինի Ադրբեջանի կազմում: Ես գտել եմ մի փաստաթուղթ, որը կոչվում է Երևանյան համաձայնագիր: Այն ստորագրվել է այս երկու համաձայնագրերից առաջ՝ 1920-ի դեկտեմբերի 2-ին, ժամը 16:00-ին:
-Ովքե՞ր են ստորագրել, և ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ համաձայնագիրը:
-Համաձայնագիրը կնքվել է Ռուսաստանի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության և Հայաստանի միջև: Հայաստանը դեռ խորհրդայնացված չէր, բայց գործերը վարում էր Դրոն: Այսինքն, համաձայնագիրը ստորագրված է Դրոյի և Լուկաշինի միջև, որտեղ սևով սպիտակի վրա գրված է, որ այս-այս տարածքները, այդ թվում` Նախիջևանը, որը մտնում է Երևանի գավառի մեջ, պատկանում են Հայաստանին: Այս համաձայնագիրն ընդհանրապես կորել է, չկա: Ո՛չ հայկական կողմն է դրան ուշադրություն դարձրել, ո՛չ ադրբեջանական, ո՛չ թուրքական, ո՛չ էլ ռուսական: Սա շատ հետաքրքիր պահ է, որովհետև նույն օրը՝ դեկտեմբերի 2-ին, դաշնակցականները ստորագրում են Ալեքսանդրապոլի խայտառակ պայմանագիրը:
-Հիմա այս համաձայնագրի վրա լույս սփռելն ինչ-որ բան կփոխի՞:
-Չեմ ասում, որ պայմանագիրը կարող է շրջադարձային լինել, սակայն շատ կարևոր է այն առումով, որ նախադեպ կստեղծի խնդիրը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ուսումնասիրելու առումով: Արդեն երեք փաստաթուղթ մատնանշեցի, որոնցից երկուսում փաստվում է, որ Նախիջևանը Հայաստանինն է, իսկ Ռուսաստանի հետ ստորագրված պայմանագրերով էլ Նախիջևանը խնամակալության է հանձնվում Ադրբեջանին: Անցած 70-80 տարիների ընթացքում այդ երկու պայմանագրերը գլխիվայր շուռ են եկել: Այն, ինչ Ադրբեջանն իրավունք չուներ անելու, իմա՝ իրավունք չուներ իր խնամակալության ստատուսը խախտելու, իրականում խախտել է` ամբողջովին անեքսիայի է ենթարկել Նախիջևանը: Դեռ ավելին, Թուրքիային ասել է՝ էստի համեցեք: Բացի այդ երկու պայմանագրերից, աղաղակող կետով խախտվել են այն ժամանակվա՝ 1920-ական թվականների Խորհրդային Ադրբեջանի Սահմանադրության 134-րդ հոդվածը և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Սահմանադրության 1-ին և 2-րդ հոդվածները: Ասել է՝ 4 միջազգային փաստաթուղթ ոտնահարված է:
-Այսօր ի՞նչ է կատարվում Նախիջևանում:
-Ես դա կանվանեի Թուրքիայի կողմից ռազմական անեքսիա: Վերջին տարիներին 7-8 համատեղ զորավարժություններ են անցկացվել, որոնց մասնակցել է 5000 զինվոր, ինչպես ասում են՝ սվին: 2010-ին Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև ստորագրվել է «Ռազմավարական գործընկերության և փոխօգնության պայմանագիր», որի 3-րդ կետով ասվում է, որ եթե Ադրբեջանի, կոպիտ եմ ձևակերպում, մազին կպչեն, իրենք նրա կողքին են: Բացի այս ամենից Նախիջևանում կա մեծ թվով ժամանակակից ռազմական զինտեխնիկա, իսկ Հայաստանն ընդամենը 60 կմ է հեռու այդտեղից: Անցյալ օրը մեր «խելոք» քաղաքական գործիչներից մեկն ասաց, թե մենք հսկում ենք ողջ «աերոդրոմը»: Հիմա հարց է ծագում` եթե «աերոդրոմը» հսկում ես, համարում ես, որ քեզ ոչ մի վտանգ չի սպառնում, իսկ ի՞նչ կլինի, եթե թվային համակարգը դնեն «աերոդրոմից» 2 կմ հեռու և խփեն Հայաստանին: Բացի այս ամենից, Նախիջևանում է կոսմիկական հետազոտությունների կայանը, որն ունի երկու արբանյակ, հիմա էլ ուզում են 3-րդ, 4-րդը ստեղծել: Դրանք ռազմական հետախուզական գործառույթներ ունեն ողջ տարածաշրջանի նկատմամբ: Փաստերը ցույց են տալիս, որ ապրիլյան պատերազմի ժամանակ նրանք հոյակապ գիտեին ամեն մի քարի ու ծառի տեղը: Իսկ մենք չունենք այդ սարքերը, արբանյակային համակարգ չունենք: Չնայած ֆրանսիացիների հետ այսքան լավ հարաբերություններ ունենք, բայց ֆրանսիացիների օգնությամբ են ադրբեջանցիները ստեղծել իրենց արբանյակային համակարգը, որից օգտվում է Թուրքիան, նրանց հետ սկսել է համագործակցել նաև Ղազախստանը: Սա նշանակում է մուսուլմանական ժամանակակից հոյակապ արբանյակային կոսմիկական ռազմական հետախուզական հսկողություն առաջին հերթին Հայաստանի նկատմամբ: Թուրք մեկնաբաններն ասում են, թե Նախիջևանի ողջ զինուժն այն բանի համար է, որ եթե Հայաստանի հետ սկսվեն ռազմական գործողություններ, անհրաժեշտության դեպքում ստեղծվի երկու ռազմաճակատ: Հիմնական ճակատի թիկունքը կլինի շատ թույլ, այսինքն, Ղարաբաղից ուշադրությունը կշեղվի դեպի Նախիջևան:
Իսկ վերևում նշած փաստերը դեռ բոլորը չեն, կարող ենք նորերն ավելացնել՝ մեր հուշարձանների վերացում, տնտեսական, դեմոգրաֆիական խնդիրներ (այնտեղ ոչ մի հայ չկա) և այլն: Ահա այսպիսի վիճակում է Նախիջևանը: Մեր նպատակը ոչ թե ֆրանսիացիների, ամերիկացիների, ռուսների ուշադրությունը Հայաստանի վրա գրավելն է, թե տեսեք ինչ է կատարվում, այլ ավելի մեծ աշխարհաքաղաքական խնդրի մասին բարձրաձայնելը: Իմ խորին համոզմամբ, այս ամենը թուրք-ադրբեջանական ռազմական դոկտրինի շղթա է: Երբ Ալիևն ասում է` կգամ Երևանը կգրավեմ, դա ամենևին էլ հիմարություն չէ: Երբ Էրդողանը հայտարարում է, թե ինչ նկրտումներ ունի Հայաստանի հանդեպ, դրանք ևս հիմարություն չեն: Պանթյուրքիզմի հարվածային վեկտորներից մեկը Նախիջևանն է, եթե ինչ-որ բան լինի, նրանք Նախիջևանով հարվածելու են Հյուսիսային Կովկասին՝ նպատակ ունենալով հասնել մինչև Ռուսաստանի մուսուլմանաբնակ շրջաններ, դեպի արևելք՝ Միջին Ասիա: Սա Չավուշօղլուի գծած սցենարն է, որը Էրդողանը փորձում է իրագործել: Սա մի ուղղությունն է, մյուսն էլ գնում է դեպի Մերձավոր Արևելք: Աֆրինը գրավեցին, երկու ռազմակայան է ստեղծված. մեկը Կատարում, մյուսը՝ Սոմալիում, երրորդը պետք է լինի Սուդանում: Հիմա Էրդողանի հիմնական խնդիրը 1923-ի Լոզանի պայմանագիրը վերանայելն է՝ ասելով, որ սրանք Օսմանյան կայսրության հողերն են, և իրենք հետ են ուզում: Երբ ասում եմ, որ Նախիջևանում կատարվողի վերաբերյալ ահազանգ պետք է հնչեցնել, հիմնական նպատակը ցույց տալն է, որ այս ամենը քաղաքակիրթ աշխարհի դեմ է ուղղված: Հիմնական մեխը պետք է լինի սա: Շատ վտանգավոր խաղ է սկսվել: Ֆորումին ներկա կլինեն Ռուսաստանից, Վրաստանից, Իրանից հրավիրված փորձագետներ, կփորձենք նաև Թուրքիայից մարդ հրավիրել:
-Փաստորեն, մինչ աշխարհին հասնելը, թուրք-ադրբեջանական օղակը սեղմվում է Հայաստանի շուրջը: Իսկ մենք ի՞նչ ենք անում:
-Ավելին ասեմ, օրերս պարզվեց, որ ցանկանում են քառակողմ ալյանս ստեղծել՝ Թուրքիա, Ադրբեջան, Վրաստան, Իրան: Մենք ու՞ր ենք: Պետք է կարողանանք աշխարհին հասկացնել իրավիճակի լրջությունը: Ի դեպ, չմոռանանք արձանագրել նաև, որ թուրքական ԶՈՒ երրորդ կորպուսը Նախիջևանում է տեղակայված:
-Հայաստանի դիվանագիտական կորպուսը, իշխող վերնախավը վտանգ չե՞ն տեսնում:
-Դժվարանում եմ ասել, քանի որ այդ առումով տեղեկություններ չունեմ: Գուցե շատ բաներ արվում են, մե՞նք չգիտենք: Կարծում եմ` այս ֆորումին պետք է բոլորը մասնակցեն: Այն, ինչ հնարավոր է այս ճանապարհով անել, ավելի հեշտ է, քան պետական խողովակներով:

Զրույցը՝
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ