«ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՆՈՒՅՆՆ Է, ԻՆՉ ՏԱՊԱԿԱԾ ՍԱՌՈՒՅՑԸ»

«Իրատես de facto» ակումբի հյուրը ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության անդամ, եվրաինտեգրման մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ ՄԱՆՎԵԼ ԲԱԴԵՅԱՆՆ էր, իսկ ասուլիսից հետո մենք նրան հրավիրեցինք առանձնազրույցի։
-Կազանի հանդիպումից առաջ Ղարաբաղի հարցի լուծմանն առնչվող փաստաթղթի ստորագրման որոշակի սպասումներ կային, Ձեր կարծիքով` դա հնարավո՞ր էր:
-Իհարկե, հնարավոր էր, պարզ է, որ շարունակվում են տակտիկական մանևրները, որովհետև սկզբունքային հարցերը կարծես համաձայնեցված են: Ադրբեջանը ձգձգման քաղաքականություն է վարում, բարձրաձայնում է ռազմական լուծման տարբերակը և խաղաղության փոխարեն ձգտում է ստանալ հնարավորինս շատ օգուտներ:
-Տարածքի տեսքո՞վ:
-Ոչ միայն տարածքի. պատահական չէ, որ Ադրբեջանը տասը նոր առաջարկ է ներկայացրել: Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանն ընդունել է «Այո, բայց...» կեցվածք, թե որքան կշարունակվի այդ «բայց»-ը, հայտնի չէ:
-Ո՞Ւմ է ձեռնտու ձգձգումը:
-Տակտիկական առումով` Ադրբեջանին: Ղարաբաղի խնդրի լուծման հարցում Ադրբեջանի ռազմական բյուջեի բազմապատկումը, նավթադոլարները իրական նշանակություն չունեն` հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելու համար: Կազանի հանդիպման փաստն իսկ դա է վկայում: Ադրբեջանը, մի կողմից, շտապում է փոփոխություններ անել, որովհետև գոյություն ունեցող վիճակն ամենից քիչ իրեն է ձեռնտու, մյուս կողմից` առաջադրված ժամկետների մեջ, որի մասին խոսում են բոլոր համանախագահները, փորձում է կորզել առավելագույնը: Ակնհայտ է, որ ինչ լուծում էլ լինի, Ղարաբաղը չի կարող Ադրբեջանի կազմում լինել: Ադրբեջանը ձգտում է միջանկյալ փուլերի, որովհետև այնքան է ռազմաշունչ հայտարարություններ արել, որ հիմա շատ դժվար է սեփական ժողովրդին բացատրել, թե ինչու է հրաժարվում պատերազմից: Փոխադարձ ինչ-որ զիջումներ, իհարկե, կլինեն, բայց Հայաստանի և Ղարաբաղի ցամաքային կապն անպայման պիտի լինի, և անպայման պիտի լինի անվտանգության ընդարձակ գոտի: Լարված իրավիճակը երկար չի կարող պահպանվել: Աշխարհը Հարավային Կովկասը մեկ ընդհանուր տարածք է դիտարկում` և՛ քաղաքական, և՛ տնտեսական իմաստով, բայց տարածաշրջանն այդքան միատարր չէ, որքան եվրոպական հարակից տարածքները: Քաղաքակրթության իմաստով մշակութային տարածք կարող են դիտվել Հայաստանն ու Վրաստանը, իսկ Ադրբեջանը դուրս է այդ տարածքից։ Եվրամիության ընդլայնումը կարող է ընդգրկել միայն քրիստոնեական մշակույթ ունեցող երկրները: Այս առումով, Ռուսաստանն ավելի շուտ կարող է անդամակցել ԵՄ-ին, քան Թուրքիան: Իհարկե, կարող են տակտիկական խաղեր լինել, հակամարտություններ, և այլն, և այլն, բայց, ի վերջո, կարևորը քրիստոնեական տարածքի մշակութային միավորումն է: Մենթալիտետային, մշակութային հակասությունը, թերևս, հավերժ է Հարավային Կովկասում, բայց լարվածությունն աստիճանաբար պիտի նվազի:
-Թեպետ Կազանում համաձայնագիր չստորագրվեց, և թվում էր` հաջորդելու է տևական անդորր, իրադարձությունների զարգացման արագությունը մեծացավ` ՌԴ նախագահի առաջարկները Հայաստանին և Ադրբեջանին, ՌԴ արտգործնախարարի, ՄԽ համանախագահների այցը տարածաշրջան, ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի այցը Թուրքիա, Ֆրանսիայի նախագահի առաջիկա այցը Հայաստան... Իրո՞ք ժամկետի հարց կա: ՄԽ համանախագահ երկրներում, Հայաստանում, Ադրբեջանում 2012-2013 թվերին ընտրություններ են, դա՞ էլ գործոն է:
-Ընտրությունները շատ կարևոր գործոն են: Եթե նախորդ վարչակազմերը չեն վերընտրվում, յուրաքանչյուր նոր իշխանություն ստիպված է մտնել նոր գործընթացի մեջ: Ես չեմ կարծում, որ Հայաստանում ու Ադրբեջանում իշխանությունները չեն վերընտրվի:
-Գուցե Ադրբեջանում իշխանափոխությո՞ւն է լինում:
-Տոտալիտար ռեժիմները, ըստ էության, ընտրության տեղ չեն թողնում, վերընտրությունը նրանց համար ապահովված է:
-Տոտալիտար ռեժիմները տապալվում են, օրինակ` Հյուսիսային Աֆրիկան:
-Այո, բայց դա Ադրբեջանի դեպքը չէ: Ներքին գզվռտուքի խնդիրն այնտեղ երկրորդ պլան է մղված, առաջնայինը Ղարաբաղի հարցն է:
-Կարծում եք` Ղարաբաղի հարցը նրանց համար նույնքա՞ն կենսական է, որքան մեզ:
-Նայած` ինչ է նշանակում «կենսական»: Իհարկե, մեզ համար շատ ավելի կարևոր է, քան իրենց համար որպես կենսատարածք, բայց քաղաքական առումով, նրանց համար պակաս կարևոր չէ Ղարաբաղի հարցը: Եթե հիշեք պանթուրքիզմի գաղափարախոսությունը, շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի: Կազանից հետո ակտիվացած դիվանագիտական քայլերը նշանակում են, որ բանակցությունները մտել են ակտիվ փուլ: Չեմ կարծում, որ Ադրբեջանը կարող է որևէ արկածախնդրության դիմել։
-Պատերա՞զմը նկատի ունեք:
-Այո: Պատահական չէ, որ ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան նախնական համաձայնությամբ Ռուսաստանին են փոխանցել հարցի լուծման նախապատվությունը:
-Ձեզ չի՞ թվում, որ լուծումն արագացնողը Ֆրանսիան ու ԱՄՆ-ն են, կանխողը` Ռուսաստանը:
-Ինչ-որ ժամանակ ակնհայտորեն այդպես էր: Ռուսաստանը ևս զարգացման փուլեր է ապրում, և ինչքան մեծանում է ինտեգրման աստիճանը եվրոպական մշակույթին, ինչքան մեծանում է քաղաքական ու տնտեսական ներդաշնակությունը ԵՄ-ի հետ, այնքան Ռուսաստանի և Արևմուտքի շահերը համընկնում են: Եթե նախկինում տարածաշրջանի վերաբերյալ կային տարաձայնություններ, հիմա, կարծես, կոմպրոմիսը գտնվել է, այլապես համանախագահները որևէ ակտիվ գործողության չէին դիմի: Գլոբալ քաղաքականության առումով երեք համանախագահներն էլ տարածաշրջանը դիտարկում են միասնական` անկախ գոյություն ունեցող հակասություններից` Հայաստան-Ադրբեջան, Ռուսաստան-Վրաստան... Դա, իհարկե, ունի տնտեսական նշանակություն` էներգամատակարարման, հաղորդակցուղիների իմաստով:
-ՀՀ նախագահը Ստրասբուրգում ասաց, որ Ղարաբաղը Եվրոպա է, դա ի՞նչ էր նշանակում:
-Դա նույնն է, թե Հայաստանը Եվրոպա է:
-2000 թվականից այդ ընկալումը ԵԽԽՎ-ում կա, իսկ Ղարաբա՞ղը:
-Իսկ ի՞նչ տարբերություն Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև, ի վերջո:
-Հնարավո՞ր է Ղարաբաղի վերադարձը բանակցությունների սեղանի շուրջ:
-Եթե խնդիրը գործող ձևաչափի մեջ փոխհամաձայնության տարբերակով լուծվում է, և Ղարաբաղն էլ ի՛ր համաձայնությունն է տալիս, ինչո՞ւ ոչ, իսկ եթե Ղարաբաղը համաձայնություն չի տալիս, բնականաբար, պիտի ձևաչափի մաս կազմի:
-Ո՞ր դեպքում Հայաստանը կարող է համաձայնություն տալ, Ղարաբաղը` ոչ:
-Չեմ կարծում, որ նման դեպք կարող է լինել: Գործընթացային առումով հարցեր կարող են ծագել, բայց սկզբունքային տարաձայնություն չի կարող լինել: Չի կարող Հայաստանը համաձայնել Ղարաբաղի անկախությունը սահմանափակող որևէ տարբերակի:
-Մինչև տարեվերջ հայ-թուրքական հարաբերություններում փոփոխություններ կլինե՞ն:
-Կարծում եմ` ոչ, որովհետև Թուրքիայում ոչ մի փոփոխություն չի եղել: Էրդողանի իշխանությունն ընտրություններից հետո ավելի ամրապնդվեց, իսկ նա ուզում է համակարգ փոխել: Խնդիրները պայմանավորված չեն Էրդողանի անձով, խնդիրները համակարգի մեջ են: Խորհրդարանական երկիրն ավելի դանդաղ է արձագանքում իրավիճակի փոփոխությանը, ավելի պահպանողական է, դա ապահովում է ավելի մեծ ժողովրդավարություն, բայց սահմանափակում է ճկունությունը: Չի բացառվում, որ Թուրքիան վերադառնա իսլամական պետության իր մաշկի մեջ` հակառակ այն բանի, որ արդեն 100 տարի Աթաթուրք են փառաբանում ու աշխարհիկ պետություն են կառուցում: Նրանք ֆունդամենտալ իսլամիստ են, ավելի շատ, քան Իրանը, և միշտ է այդպես եղել: Ցավոք, Արևմուտքը միշտ չէ, որ դա հասկանում է: Իսկ մենք հարևաններ ենք ու ավելի լավ ենք հասկանում:
-Բազմամշակութային քաղաքականության ձախողումը Եվրոպայում չի՞ նպաստի Արևմուտքի ընկալունակությանը:
-Ժողովուրդն ավելի շուտ է ընկալում քաղաքական գործիչներից, որոնք գործում են ըստ իրենց սխեմաների, անընդհատ բարեփոխումների են ձգտում և կարծում են` իրենց պատկերացումները հեշտ է ժողովրդի մեջ արմատավորել: Իսկ ժողովուրդն առհասարակ պահպանողական է, այլապես հազարամյակներով չէր գոյատևի: Նոր աշխարհակարգի եվրոպացիների սխեմաները կարող են իրականանալ եվրոպական մշակույթ կրողների շրջանակում, մնացածը խաղեր են: Թուրքական ժողովրդավարությունը նույնն է, ինչ տապակած սառույցը։ Տնտեսության, տեխնոլոգիաների, քաղաքական, ռազմական, ժողովրդագրական առումով զարգացումը հնարավոր է, Թուրքիան դրա օրինակը տվել է, բայց դա չի նշանակում, որ թուրք ժողովուրդը փոխվել է: Ավելի հիմնարար սկզբունքներ կան, որ ցույց են տալիս` 1000 տարում Թուրքիայում ոչինչ չի փոխվել: 50 կամ 30 տարում ի՞նչը պիտի փոխվեր:
-Կեցությունն է որոշում գիտակցությունը:
-Ոչ, գիտակցությունն է որոշում կեցությունը:
-Մինչև 2015 թիվը հնարավոր համարո՞ւմ եք Ցեղասպանության ճանաչումը Թուրքիայի կողմից:
-Բացառում եմ: Եթե իշխող էլիտան բավականին կրթված է, գիտի, որ ցեղասպանություն եղել է ու չի ընդունում պրագմատիկ պատճառներով, ժողովուրդը չգիտի էլ ցեղասպանության մասին: Պատկերացրեք, որ մի օր նրան ասում են` մենք մեղավոր ենք, պապդ մարդասպան էր, մենք էլ հանցավոր պետություն ենք` նախ ցեղասպանություն ենք կազմակերպել, հետո էլ թաքցրել ու չենք ընդունել: Երեք-չորս տարում դա հնարավոր չէ բացատրել, ներկա սերունդը դա չի տեսել ու չի ընկալի: Դա նման չէ հոլոքոստին, որ գերմանացիների նույն սերունդն արեց, հետո էլ ապաշխարեց ու ներողություն խնդրեց: Եթե Թուրքիան երբևէ ընդունի ցեղասպանությունը, միայն քաղաքական ճնշումների հետևանքով` ելնելով պրագմատիզմից. եթե միջազգային հանրությունը Ցեղասպանության ճանաչումը դարձնի հիմնական հարց Թուրքիայի հետ հարաբերություններում:
-Չե՞ք կարծում, որ հայերի համար Ցեղասպանության ընդունումն ավելի շատ բարոյական նշանակություն ունի, իսկ թուրքերի համար նյութական` նշանակում է տարածքների վերադարձ և փոխհատուցում:
-Հայերի համար դա միայն բարոյական հարց չէ. եթե դու չես համարում, որ հանցագործ ես, պատրաստ ես նույն հանցագործությունը կրկնելու: Բոլոր չափորոշիչներով Թուրքիան Հայաստանից հզոր երկիր է և եթե չի ընդունում հանցանքը, վտանգ միշտ կա, որ նույնը կարող է կրկնվել: Մեզ համար ամենից առաջ կա անվտանգության խնդիր: Ժողովրդագրական, մշակութային էքսպանսիան Թուրքիան միշտ ավարտում է ցեղասպանությամբ: Դա նրա ապրելու կերպն է, որ միայն հայերին չի վերաբերել: Ակնհայտ է, որ Թուրքիան տարածքներ չի վերադարձնի, հողը միայն պատերազմով են ձեռք բերում: Եթե հայ-թուրքական պատերազմ լինի, մեր օգտին չի ավարտվի: Հողի պահանջատիրության հարց մենք չենք դնում, ճիշտ է, մեր հոգու մեջ մեր հայրենիքը միշտ է լինելու:
-Հայաստանում հնարավո՞ր են արտահերթ ընտրություններ:
-Պարապ խոսակցություններ են, ակնհայտ է, որ ժողովուրդն արտահերթ ընտրություններ չի ուզում, առավել ևս, որ հերթական ընտրություններին քիչ ժամանակ է մնացել: Հավելենք, որ սահմանադրական իրավունք էլ չկա արտահերթ ընտրություններ նշանակելու` նախագահը վերջին տարում իրավունք չունի խորհրդարանը ցրելու:
-Իսկ արտահերթ նախագահական ընտրություննե՞ր:
-Դա էլ եմ բացառում, որովհետև իմաստը չեմ տեսնում: Ի՞նչ արտառոց և հանցավոր քայլ է արել նախագահը, որ հրաժարվի պաշտոնից:
-Ինչի՞ շուրջ է լինելու ընդդիմություն-իշխանություն երկխոսությունը:
-Երկխոսության կողմերը տարբեր խնդիրներ են հետապնդում, ՀԱԿ-ի հայտարարություններին պետք չէ հավատալ, թե թեման միայն արտահերթ ընտրություններն են, այդ հարցը չի էլ քննարկվելու:
-Ո՞րն եք համարում իրական օրակարգը:
-Կոալիցիոն կողմի նպատակը հասարակության մեջ համաձայնության մթնոլորտի ձևավորումն է, սուր անկյունների հարթումը, հակասությունների թուլացումը, ընդդիմախոսների կարծիքը ևս հաշվի առնելը: ՀԱԿ-ը հստակ գիտակցում է, որ արտահերթ ընտրություններ չեն լինելու, և փորձում է քաղաքական գործընթացներում ավելի առարկայական ընդգրկում, դերակատարում և լծակներ ունենալ: Բանակցությունները կարող են լինել այս խնդիրների շուրջը: Բոլոր դեպքերում, իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսությունը ճիշտ է:
-Ի՞նչ քաղաքական ուժեր կլինեն խորհրդարանում մեկ տարի հետո:
-Ակնհայտ է, որ ՀՀԿ-ն, ԲՀԿ-ն ու ՀՅԴ-ն պարտադիր կլինեն, իսկ մյուսների հարցում դժվարանում եմ որևէ կանխատեսում անել։ Բոլոր դեպքերում, ընտրությունների արդյունքը որոշում է ժողովուրդը:
-Թե՞ ԿԸՀ-ի նշանակումները:
-Ոչ, բոլոր դիտորդներն ու վերլուծաբաններն էլ ապացուցել են, որ խախտումները 5 տոկոսից ավելի չեն լինում, 5 տոկոս գումարեք մեկին կամ հանեք մյուսից, առանձնապես ի՞նչ է փոխվում: Որոշողը ժողովրդի ձայնն է: Ինչքանո՞վ ժողովուրդը ճիշտ ընտրություն կանի, կախված է իր բարոյական ու կամային հատկություններից: Հինգ կամ տասը հազար դրամով ոչ ոք հարց չի լուծի ու երջանիկ չի դառնա: Ի վերջո, ընտրությունների ժամանակ գործում են ոչ այնքան խոր տրամաբանական, որքան հուզական ըմբռնումները:
-Դա ժողովրդավարության մակարդակի հետ կապ ունի՞:
-Իհարկե, ունի, բայց նաև անկանխատեսելիության գործոն կա: Բրիտանացի կանայք քվեարկեցին Թոնի Բլերի օգտին, որովհետև գեղեցիկ էին համարում նրա ձեռքերը: Ընտրությունները միշտ էլ էմոցիաների հետ են կապված, ամբողջ աշխարհում է այդպես:
-Քաղաքական ի՞նչ աշուն եք կանխատեսում:
-Ո՛չ աշնանը, ո՛չ էլ հետո առանձնակի թեժ պոռթկումներ չեմ սպասում: Հանրահավաքային թեժությանը վերաբերվում եմ նորմալ, դա սահմանադրական իրավունքի դրսևորման ձև է, բոլոր երկրներում էլ հանրահավաքներ լինում են:

Հարցազրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ