«Սովորաբար կոալիցիա կազմվում է, երբ խորհրդարանում չունես 50+1 %. սա դասական տարբերակն է»

«Իրատեսի» հյուրն է քաղաքական վերլուծաբան ՎԻԳԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:

-ԼՂՀ-ում ընտրվեց արդեն վեցերորդ գումարման Ազգային ժողով: Ընտրություններին Դուք ներկա էիք իբրև միջազգային դիտորդ: Ձեր կարծիքով՝ պայքարը իրո՞ք մրցակցային էր:
-Ղարաբաղում վերջին ութ տարվա տարբեր մակարդակների ընտրություններին ներկա լինելով՝ կարող եմ արձանագրել, որ ձևավորվել է լավ ավանդույթ՝ նախընտրական ու ընտրական գործընթացները, բուն ընտրությունը համապատասխանում են ընդունված ժողովրդավարական նորմերին: Իհարկե, ինչ-որ թերություններ ու բողոքներ լինում են: Այս անգամ էլ ԿԸՀ նախագահը ընտրություններից մի քանի ժամ անց մամլո ասուլիսում հայտարարեց, որ եղել է երեք բողոք, երկուսին հօգուտ բողոքողի ընթացք էր տրվել, երրորդն ուսումնասիրվում էր: Ընտրությունը, անկասկած, մրցակցային էր: Ընտրությունները մրցակցային լինում են, երբ բոլորի համար հավասար պայմաններ ու հնարավորություններ են ստեղծվում: Չնայած հասկանալի է, որ երբ առաջին տեղը գրաված իշխանական ուժը ձայների նման առավելություն ունի, ապա վարչական ռեսուրս օգտագործելու վերաբերյալ կասկածները կարող են լինել։
Հիմնական դժգոհությունը, որ սովորաբար ունենում է ընդդիմությունը՝ իշխանությունն օգտագործում է վարչական ռեսուրսները: Արցախում բնակչության մի զգալի մասը պետական սեկտորում է աշխատում, դա էլ է պայմանավորված պատերազմական իրավիճակով: Բնականաբար՝ իշխանությունը միշտ էլ ունենում է լծակներ: Բայց վարչական ռեսուրս հասկացությունը հստակ սահմանված չէ, հարաբերական և շատ տարողունակ է: Վախեցնել, ձայն գնել, կարուսել պտտել՝ նման որևէ բողոք չի եղել ոչ նախընտրական շրջանում, ոչ ընտրությունների օրը:
-Քաղաքական ուժերը Ղարաբաղում փող չունե՞ն, որ ձայն գնեն:
-Կարծում եմ` քաղաքական ուժերը Ղարաբաղում պարզապես ձայն գնելու խնդիր իրենց առջև չեն դնում: Իշխանությունը ուղղակի չի ուզում կարմիր գիծը, Ռուբիկոնը անցնել, որովհետև շատ լավ գիտի, որ բումերանգը հետ է գալու, հանուն այս պահի շահի՝ չի կարող կորցնել շատ ավելի մեծ շահ: Ժողովրդին հուսահատեցնել, պարտադրել խորթ բարքեր չի կարելի՝ կա պետության անվտանգության խնդիր՝ սա մեկ, և երկրորդ՝ Ղարաբաղի հասարակությունը, ի տարբերություն Հայաստանի, շատ ավելի պատասխանատու և լուրջ է վերաբերվում ընտրական գործընթացներին, որ համաձայնի ձայն ծախել: Ընտրությունը կարևոր գործ է, ինչ-որ չափով տոն է, որին պատրաստվում ու հավատում են: Հայաստանյան անտարբերությունն այնտեղ չկա: Նրանք հույսները դնում են իրենց վրա, չկա հայաստանյան վերաբերմունքը՝ վատ կլինի, կթողնեմ-կգնամ: Երբ Հայաստանում քաղաքական շրջանակներում կամ մամուլում տագնապ է լինում՝ հողերը հանձնում են, փոխանակում են, կամ նման մի բան, Արցախում շատ զարմացած նայում են քեզ՝ ի՞նչ ես ասում: Նրանք կասկածներ չունեն և լավ գիտեն, որ Ղարաբաղի հարցը առանց Ղարաբաղի չի կարող լուծվել:
-Ինչո՞ւ ընտրությունների նախնական արդյունքները ուշ հրապարակվեցին, հայաստանյան որոշ լրատվամիջոցներ հասցրին հայտարարել, որ խնդիրներ են ծագել, այդպե՞ս էր:
-Այդպես չէր: ԼՂՀ Ընտրական օրենսգրքով նախատեսված չէ, որ ԿԸՀ-ն պարբերաբար տեղեկություններ հրապարակի, ինչպես Հայաստանում է: Ձայների հաշվարկի ժամանակ ես եղել եմ մի քանի նախընտրական շտաբներում, որտեղ հեռախոսով պարբերաբար վստահված անձանցից ստանում էին օպերատիվ տեղեկություն, այդ տվյալները համարյա նույնությամբ արձանագրվեցին նախնական արդյունքներում: Հայաստանցիները դառը փորձից ելնելով՝ սովոր են ամեն ինչի կասկածել: Ղարաբաղում հիմնականում հավատում են իրենց քվեարկության և արդյունքների ադեկվատությանը, մասնակիցները նույնպես, կարծես, առանձնապես կասկածներ չունեին:
-Ընտրությունների արդյունքները կանխատեսելի՞ էին, թե՞ անակնկալներ եղան:
-Հիմնականում՝ կանխատեսելի էին, վերլուծությունների ու կանխատեսումների ժամանակ ավելի շատ սպասվում էր, որ ԱԺ չորս քաղաքական ուժեր կմտնեն՝ երեք իշխանական ուժերը՝ «Ազատ հայրենիքը», Արցախի ժողովրդավարական կուսակցությունը, ՀՅԴ-ն և «Շարժում 88»-ը: Ինձ համար, թերևս, հետաքրքիր անակնկալ էր, որ «Ազգային վերածնունդը»՝ արմատական ընդդիմադիր դիրքերից հանդես եկող կուսակցությունը, կարողացավ հինգ տոկոս հավաքել: Սա ևս վկայում է, որ Արցախում բազմակարծությունը, քաղաքական և կուսակցական համակարգն ամրապնդվում են: Իհարկե՝ Արցախն ունի իր առանձնահատկությունը՝ ռազմական և քաղաքական դրությունից ելնելով:
-Վարչապետի գլխավորած կուսակցությունը՝ «Ազատ հայրենիքը», նախնական տվյալներով հավաքեց 47 %, որ մեծամասնություն չէ, հնարավո՞ր է կոալիցիա կազմվի:
-Ղարաբաղում մինչև այժմ դեյուրե կոալիցիա չի կազմվել, բայց եղել է դեֆակտո համագործակցություն: Սովորաբար կոալիցիա կազմվում է, երբ խորհրդարանում չունես 50+1 %՝ սա դասական տարբերակն է: Կարող ես քաղաքական կոալիցիա ստեղծել, կամ շարունակել համագործակցել՝ ինչը հաջող ստացվում է Ղարաբաղում: Կոալիցիա ձևավորելիս ամենադժվար խնդիրներից մեկը, իհարկե, իշխանական օրենսդիր և գործադիր լծակների բաշխումն է, որ բանակցային, քաղաքական գործընթաց է: Առաջիկայում կերևա` այսօրվա ստատուս քվոները պահպանվո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Բնականաբար որոշ փոփոխություններ եղել են ուժերի դասավորության մեջ, ոմանց ամբիցիաներն են ավելացել: Կարծում եմ, որ ԼՂՀ-ում իշխանամետ երեք կուսակցությունների համագործակցությունը կպահպանվի (գուցե և այս անգամ իմաստ ունի քաղաքական կոալիցիայի մասին համաձայնագիր ստորագրել), որովհետև արդյունավետ գործում է ու կայուն է: Իսկ կայունությունը Ղարաբաղում թե քաղաքական ուժերի, թե ժողովրդի համար շատ կարևոր նշանակություն ունի:
-Ընդդիմության գոյությունը չի՞ վտանգում կայունությունը:
-Ընդդիմությունն իշխանության համար առայժմ մեծ պրոբլեմ չի ստեղծում՝ զուտ իշխանության հավակնելու առումով, և շատ կարևոր դեր է կատարում՝ վերհանելով եղած պրոբլեմները: Ի վերջո, եթե ամեն ինչ լավ լիներ, երկու ընդդիմադիր կուսակցություններն այդքան ձայն չէին ստանա՝ մոտավորապես 12 %:
-Վարչապետն ու ԱԺ նախագահը կպահե՞ն իրենց պաշտոնները՝ ելնելով ընտրությունների արդյունքներից:
-Կարծում եմ՝ այդ տարբերակը չի բացառվում և կբանակցվի իբրև դոմինանտ տարբերակներից մեկը: Տպավորություն ունեմ, որ ՀՅԴ-ին, թերևս, ավելի շատ ձգում է գործադիր իշխանությունը: ԱԺ-ում ՀՅԴ-ն ունի 7 մանդատ, կարող են հարցեր բարձրացնել, բայց չեն կարող ինքնուրույն լուծել, մնում է կոալիցիոն ձևաչափը: Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ էլ նման ակնարկներ հնչել են գլխավոր դերակատարներից:
-Խորհրդարանական ընտրությունները նախագահականի նախերգանք էին, «Ազատ հայրենիքի» ձայները Արա Հարությունյանին հնարավորություն կտա՞ն երկու տարուց նախագահական հայտ ներկայացնել, թե՞ ավելի մեծ են նախորդ նախագահի՝ Արկադի Ղուկասյանի շանսերը:
-Մինչև այդ տարբերակները դիտարկելը նախ պետք է պարզենք` կառավարման մոդելը մնո՞ւմ է նույնը: Եթե Հայաստանում Սահմանադրության փոփոխման արդյունքում կառավարման համակարգ փոխվի, նույնը կարող է Ղարաբաղում լինել: Նախընտրական շրջանում «Ազատ հայրենիքի» նախագահ Արա Հարությունյանն այդ տարբերակը չէր բացառում: Բայց այդ տարբերակն էլ ունի մի քանի մոդելներ՝ բացառված չէ, որ նախագահի պաշտոն չլինի կամ լինի արարողակարգային իրավասություններով: Կարևոր հարց է դառնում, թե ըստ Սահմանադրության՝ ո՞վ է գերագույն գլխավոր հրամանատարը՝ նախագա՞հը, վարչապե՞տը, խորհրդարանի խոսնա՞կը: Եթե այդ մասին խոսում էր Արցախի գործող վարչապետը, որ 47 % ձայն է հավաքել ընտրություններում, այդ տարբերակը պետք է հաշվի առնել: Հետո արդեն անդրադառնալ՝ ո՞ւմ շանսերն են մեծ՝ գործող վարչապետի՞, նախորդ նախագահի՞, թե՞ այլ թեկնածուի:
-Ձեր գնահատականով՝ Սամվել Բաբայանը վերադառնո՞ւմ է:
-Ժամանակին այդ մասին շատ խոսվեց, նրա անունը կապում էին «Ազգային վերածնունդ» կուսակցության հետ, որը հիմա մտավ խորհրդարան: Չի բացառվում, որ Սամվել Բաբայանը գործնական դեր խաղաց՝ կազմակերպչական, մարդկային ռեսուրսներով: Դժվար է ասել՝ նա վերադառնո՞ւմ է, չի՞ վերադառնում, եթե ներկայությունը եղել է, ապա ոչ շատ երևացող:
-Իսկ ինչո՞ւ իր թեկնածությունը չառաջադրեց:
-Սամվել Բաբայանի մասնակցության մասին ավելի շատ խոսել են ուրիշները կամ խոսել են իր անունից, ընդհանրապես կարծում եմ, որ նրա քաղաքական դաշտ վերադարձն այլ քաղաքական կոնյունկտուրայի պայմաններում կարող էր լինել, այսօրվա պայմաններում Սամվել Բաբայանի ակտիվ վերադարձը քիչ հավանական է:
-Եթե կառավարման մոդել չփոխվի, նախագահական ընտրություններում Սամվել Բաբայանը գործոն կարո՞ղ է լինել:
-Եթե Հայաստանում մնար Գագիկ Ծառուկյանի ԲՀԿ-ն կամ Ռոբերտ Քոչարյանի ազդեցության գործոնը ավելի մեծ լիներ, ես դա չէի բացառի: Սամվել Բաբայանի անունը շրջանառվում էր նախքան փետրվարի 12-ի Սերժ Սարգսյանի հակածառուկյանական ելույթը, քաղաքական կոնյունկտուրայի կտրուկ փոփոխությամբ ինչ-որ ծրագրեր, կարծում եմ, փոխվեցին:
-Այս ընտրություններից առաջ էլ ԵՄ-ն, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, առանձին պետություններ ավանդական հայտարարություններն արեցին, որ ընտրությունները չեն ճանաչում: Պարտադի՞ր են այդ հայտարարությունները, չճանաչված պետություն է, տրամաբանական է, որ ընտրություններն էլ չեն ճանաչվելու, ինչո՞ւ են կրկնում:
-Ես կարծում եմ՝ կազմակերպությունների դեպքում պարտադիր է: Ինչպե՞ս կարող է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը հայտարարություն չանել, եթե ընտրությունները կոնկրետ կարգավիճակ ունեն, ինչպես իրենք են անվանում` «ինքնահռչակ պետության» խորհրդարան է ընտրվում: Որոշ պետությունների հայտարարությունները կոնկրետ խնդիրների էին վերաբերում՝ Հայաստանի հետ, կամ՝ իրավիճակային էին: Ադրբեջանի հայտարարությունը ինքնին հասկանալի էր: Հասկանալի էր նաև ՈՒկրաինայի հայտարարությունը՝ հաշվի առնելով Ղրիմը, Հայաստանի ու Ղարաբաղի լոյալ վերաբերմունքը Ռուսաստանի նկատմամբ այս հարցում: Վրաստանի հայտարարությունը իրավիճակային էր՝ պայմանավորված դիվանագիտական վերջին սկանդալի հետ, որ համարյա համընկավ ԼՂՀ Աժ ընտրություններին:
-Հայ դիվանագիտությունը միշտ բերում է փաստարկը, որ ընտրովի իշխանությունը միանշանակ գերադասելի է քաոսից: Ի վերջո՝ ընտրությունները չեն ընդունում, ի՞նչ են առաջարկում:
-Այո, և այդ փաստարկն ընդունվում է, որևէ հայտարարության մեջ չի ասվում` ինքնակառավարման համակարգ մի ունեցեք: Խրտնեցնում է անկախ պետության ընտրության փաստը՝ քաղաքական ակտը, եթե լիներ այլ ձևակերպում, գուցե և նման արձագանք չհնչեր: Շատ դեպքերում այդ հայտարարությունները ֆորմալ, քաղաքական են և արարողակարգային, ու բոլորն էլ հասկանում են, որ անկախ իրենց ճանաչել-չճանաչելուց ընտրությունները կատարվում են: Համաշխարհային քաղաքական կոնյունկտուրան ԼՂՀ-ի վերաբերյալ կարող է փոխվել, և մի օրվա մեջ այլ հայտարարություններ կհնչեն:
-Ադրբեջանի նախագահը մի քանի օր առաջ նորից հայտարարեց, որ ՄԽ ձևաչափն իրեն սպառել է և առաջարկեց միջնորդներից անցնել նախագահների ձևաչափի՝ օրինակ բերելով ՈՒկրաինայի հարցով Մինսկյան բանակցությունների նորմանդյան ձևաչափը: Դա հերթապահ առաջա՞րկ է, թե՞ կարող է ընթացք ստանալ:
-Դա ճնշում գործադրելու հերթական փորձ է, Ադրբեջանը վերջին տարիներին անընդհատ կասկածի տակ է դնում ՄԽ ձևաչափի արդյունավետությունը: Եվ որովհետև եղածը ժխտում է, փորձում է առաջարկել ինչ-որ այլընտրանք: Չեմ կարծում, որ Իլհամ Ալիևի առաջարկը իրական հեռանկար ունի, աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային կոնյունկտուրան դրան չի հանգեցնում:
-Ձեր գնահատականով՝ աշխարհաքաղաքական կոնյունկտուրան ե՞րբ կփոխվի այնքան, որ ԼՂՀ-ն ճանաչվի:
-Ճանաչվի ո՞ւմ կողմից:
-ՄԱԿ-ի ու միջազգային կառույցների:
-Ճանաչումը սկսվում է այն պահից, երբ գերտերությունները գալիս են համաձայնության, իսկ դա քաղաքական կոնյունկտուրայի փոփոխություն է պահանջում և միայն ԼՂՀ-ին չի վերաբերում, նաև՝ Ադրբեջանին, Հայաստանին, Թուրքիային, Իրանին, գերտերություններին:
-Դա տարածաշրջանայի՞ն հարց է, թե՞ աշխարհաքաղաքական:
-Տարածաշրջանային, որ ինտեգրված է աշխարհաքաղաքական խնդիրների մեջ: Շահերի համընկնում պետք է լինի: Իհարկե, շատ դժվար է ասել, թե երբ կլինի: Համենայն դեպս՝ փաստ է, որ Ղարաբաղի հարցը չի կարող գործնականում լուծվել, թղթի վրա գրված պայմանավորվածություններից իրականության վերածվել առանց ԼՂՀ-ի իշխանությունների մասնակցության:
-Բանակցային սեղանի շուրջ Ղարաբաղի վերադարձը հնարավո՞ր է:
-Կարծում եմ՝ այո: Այդ գործընթացը կարող է լինել, երբ սկսեն քննարկել հնարավոր համաձայնագրի դետալները, երբ լինի ռազմավարական համաձայնություն: Աշխարհն էլ արդեն հասկանում է, որ առանց Ղարաբաղի վերջնական ոչ մի պայմանավորվածություն չի աշխատի: Երբ ռազմավարականից անցնեն մարտավարական հարցերին, առանց Ղարաբաղի հնարավոր չի լինի մշակել դետալները, իսկ սատանան, հայտնի է, որ մանրամասների մեջ է:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ