«Ես պիտի փորձեմ «այրի կնոջ» իմ լուման ներդնել հայրենի երկրում»

«Իրատեսի» հյուրն է «Զանգակներ» համույթի գեղարվեստական ղեկավար, «Մովսես Խորենացի» շքանշանակիր ՇԱՀԵ ՔԵՇԻՇՅԱՆԸ:

«ՉՊՈԿՎԵՄ ԻՄ ԱՐՄԱՏՆԵՐԻՑ, ՏԻՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱՆԵՄ ՄԵՐ ՈՒՆԵՑԱԾԻՆ»

-Շահե, Դուք Հայաստան եք տեղափոխվել Սիրիայից, որն այսօր պատերազմական կրակի թեժ գծում է: Ինչպե՞ս եք արձագանքում այդ իրողությանը:
-Ցավով պետք է նշել, որ այսօր աշխարհում գրեթե չկա կրակի գծում չգտնվող երկիր: Նույնիսկ Հայաստանն է այդ վտանգի տակ: Ի տարբերություն հայերիս, որ, իմ կարծիքով, ավելի խելացի ենք, ավելի սառը դատող, իսլամ դավանողներն այդպիսին չեն: Իսլամը ուղեղները լվանալու, ֆանատիզմի կրոն է: Շատ ավելի հեշտ է հրահրել իսլամ դավանողին, քան քրիստոնյային, հատկապես հային: Բոլոր երկրներում էլ դժգոհություններ կան, ամենուր էլ կարելի է մարդկանց դուրս բերել փողոց՝ սկզբում իբր թե խաղաղ ցույցի, բայց հետո, սովորաբար, այդ խաղաղ ցույցը սադրանքներով վերածվում է արյունահեղության, եթե ժամանակին կանգ չեն առնում: Թունիս, Ալժիր, Եգիպտոս, Իրաք, ՈՒկրաինա, Սիրիա, այլ երկրներ ասվածի վկայությունն են: Աստված ոչ անի, որ Հայաստանը հայտնվի այս շարքում: Հալեպը, իհարկե, առանձնակի նշանակություն ունի: Նախ այն իմ ծննդավայրն է, բացի այդ՝ եղել է մայր գաղութ ողջ աշխարհի սփյուռքահայության համար: Աշխարհով մեկ սփռված հայերը հենց Հալեպից են գնացել իրենց տարբեր բնակավայրերը: Մի մասը Հալեպից գնացել է Դեր Զոր և, ցավոք, զոհվել անապատում, մյուս մասը՝ այլ վայրեր: Հալեպահայության կյանքն այնքան կազմակերպված էր, որ այն հաճախ իրավացիորեն անվանում էին փոքրիկ Հայաստան, փոքրիկ հայկական պետություն՝ իր մշակութային կենտրոններով, դպրոցներով, եկեղեցիներով: Հալեպում ծնված-մեծացած հայեր կան, որ կարգին արաբերեն չեն խոսում: Նրանք խոսում են հայերեն, և դա լիովին բավարարում է իրենց, որովհետև միջավայրն այլ բան չի պարտադրում: Առավել ևս, որ պետության, ռեժիմի ¥թեև ես այս բառը չեմ սիրում¤ դրվածքն այնպիսին էր, որ մենք շատ հարգված համայնք էինք, անգամ՝ շատ շփացած: Մեր բոլոր իրավունքները պաշտպանված էին: Մենք կարողանում էինք մեր գործունեությունն ազատորեն ծավալել այդ երկրում, ապրել որպես լիիրավ քաղաքացիներ և մեր սրտերում էլ ունենալ Հայաստանը, մի բան, որ խորքում պետությանը դավաճանել է նշանակում: Եթե դու Սիրիայի քաղաքացի ես, էլ ի՞նչ իրավունքով ես հայտարարում, թե քո հայրենիքը Հայաստանն է: Իսկ մենք դա հայտարարում էինք միշտ և չունեինք որևէ խնդիր: Շատ ցավալի է այդպիսի իրականության, այդպիսի երկրի կորուստը մեզ՝ սիրիահայերիս համար: Բացի այն, որ կա նյութական կորուստ, կա նաև առավել սարսափելին՝ հարազատիդ կորցնելու վտանգը: Օրինակ, իմ մայրն է հիմա այնտեղ, քրոջս ընտանիքը, և ամեն վայրկյան կարելի է դժբախտ լուր ստանալ այնտեղից: Մենք՝ Սիրիայից հեռացածներս, մի տեսակ սովորեցինք հաշտվել իրականության հետ, հարմարվել այն մտքին, որ մեր մի մասնիկը դեռ Հալեպում է և վտանգված է: Արդեն մահն էլ այնքան սովորական է դարձել մեզ համար, ամեն օր լսում ենք մեր այս կամ այն ծանոթի մահվան լուրը: Մարդ արարածի ամենաբնորոշ հատկություններից մեկն էլ հարմարվելն է, իրականությանը սովորելը:
-Արդյո՞ք Ձեզ համար նույնքան դյուրին կլիներ վերադարձը հայրենիք, եթե Դուք ապրեիք ոչ թե Սիրիայի նման վտանգահարույց երկրում, այլ, ասենք, Շվեյցարիայում, Կանադայում, այսօրինակ մեկ այլ պետության մեջ:
-Տեսականորեն՝ այո՛: Մենք մինչև պատերազմն սկսվելն ենք ծրագրել հայրենիք տեղափոխվել: Ես այստեղ սովորել եմ երկար տարիներ, կինս երևանցի է: Մեր բոլոր երազանքները մշտապես կապված են եղել Հայաստանի հետ: Պատերազմը չէ, որ մեզ ստիպել է գալ Երևան:
-Ձեր կենդանի շփումը հայրենիքի հետ սկսվել է 1996-ին: Ի՞նչ է փոխվել հայրենիքի ընկալման մեջ այն օրերի և այս օրերի Շահե Քեշիշյանի համար:
-Այո՛, առաջին անգամ եկել եմ 1996-ին: 1999-ին ընդունվել եմ կոնսերվատորիա: 2007-ին ժամանակավորապես հետ գնացի Սիրիա՝ վստահ, որ, ի վերջո, պիտի ընդմիշտ վերադառնամ Հայաստան: Իհարկե, ժամանակի հետ, հասունության հետ ընկալումները փոխվում են, բայց երբ ես 1996-ին ֆիզիկապես առաջին անգամ հայտնվեցի Հայաստանում, ինձ համար այստեղ ոչինչ նորություն չէր: Ես Երևանի բոլոր կարևոր շենքերը, կոթողներն այնքան էի տեսել լուսանկարներում, այնքան էի դրանց մասին կարդացել հայկական ամսագրերում, թերթերում, որ ինձ ընդամենը մնում էր այդ ամենի հետ կենդանի շփվել, ինձ քաջածանոթ վայրերը իրական աչքով տեսնել: Եվ քանի որ քույրս էլ այստեղ էր սովորել մութ ու ցուրտ տարիներին, ես քաջատեղյակ էի նաև Հայաստանում եղած մարդկային հարաբերություններին, մարդկային որակներին, այստեղ տիրող մթնոլորտին, անցուդարձերին: Պարզապես առաջին շրջանում իմ մեջ եղած ռոմանտիզմն առավել շատ էր: Օրինակ, ես կարող էի Մասիսը տեսնել, և արցունքներս հոսում էին: Հիմա էլ եմ հուզվում, երբ տեսնում եմ Մասիսը, բայց արցունքներ արդեն չեն հոսում: Ավելի հասունություն կա իմ մեջ, ավելի ռացիոնալ մոտեցում: Այսօր ես գիտեմ, որ ինչքան էլ դեմ լինեմ հայրենի կառավարության քայլերին, ինչքան էլ դժգոհ լինեմ ոմն Վալոդի կամ Սուքիասի պահվածքից, դա իմ հայրենիքը չէ, դա հայ մարդու այն տեսակը չէ, որին ես հավատացել եմ: Բոլոր ազգերի մեջ էլ կան վատ մարդիկ, և եթե ղեկավարությունն այս պահին լավը չէ, դա չպիտի պատճառ դառնա, որ ես, այսօր տարածված կոպիտ արտահայտությամբ, թքեմ էս երկրի վրա ու հեռանամ: Ո՛չ: Ես գիտեի, որ այսպես է լինելու, որ հեշտ չի լինելու, բայց ես պիտի փորձեմ «այրի կնոջ» իմ լուման ներդնել հայրենի երկրում, որպեսզի նախ չպոկվեմ իմ արմատներից, ապա և տիրություն անեմ մեր ունեցածին:

«ԱՅՍ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԸ ԲԱՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՆ ՍՓՌՈՒՄ»
-2005-ից գործում է «Զանգակներ» յուրօրինակ խումբը: Ի՞նչ ծրագիր և նպատակ է դրված Ձեր առջև՝ որպես ստեղծագործական խմբի:
-Խումբը շատ պատահականորեն ստեղծվեց: Խոստովանեմ, որ ես այնքան էլ մեծ լումա չունեմ այդ գործում: Իհարկե, ես պատահականություններին չեմ հավատում, ամեն բան նախախնամությամբ է սահմանվում: 2005-ին Հայաստան համերգների էր եկել Վաշինգտոնի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու երգչախումբը: Վերադարձից առաջ նրանք իրենց գործիքները նվիրել էին Արարատյան հայրապետական թեմին և առաջարկել, որ այստեղ էլ նման խումբ ստեղծվի: Խումբը ղեկավարելու առաջարկով ինձ դիմեցին: Երբ այս գործիքներին ծանոթանում ես, չես կարողանում անտարբեր լինել դրանց հնչողության, ստեղծած բարի միջավայրի, դրական էներգետիկայի նկատմամբ: Ես և իմ գործընկերները՝ խմբի անդամ աղջիկները, հավատացինք այդ ամենին և աշխատում ենք արդեն տասը տարի՝ անվճար: Մենք չունենք որևէ հովանավոր, պետական կարգավիճակ: Ավելին՝ մեր աշխատանքին զուգահեռ ծախսվող գումարները (նոտաների տպագրություն, տրանսպորտ և այլն) դրվում են մեր գրպանից:
-Շա՜տ հայաստանյան պատմություն:
-Այո՛: Բոլորս էլ աշխատում ենք տարբեր տեղերում՝ մեր առօրյա հացը ապահովելու համար: Փորձերն անում ենք ուշ ժամերին, հետո դժվարությամբ հասնում մեր տները: Եթե մենք չհավատայինք մեր առաքելության կարևորությանը, տասը տարի չէինք գոյատևի: Եվ ես վստահ եմ, որ դեռ մի քանի տասնամյակ էլ պիտի գոյատևենք: Վերջին շրջանում, փա՛ռք Աստծո, մեզ սկսել են նկատել, գնահատել, սիրել:
-Կարծում եմ՝ նշանակալի էր այն հանգամանքը, որ «Զանգակները» մասնակցեց Կոմիտասի ինստիտուտ-թանգարանի բացման հանդիսությանը: Սա Ձեր գնահատված լինելու խոսուն վկայություններից մեկն էր:
-Այո՛: Եվ դա եզակի դեպք չէ: Մենք մասնակցել ենք Մատենադարանի նոր մասնաշենքի, «Թումո» կենտրոնի բացման արարողություններին, կառավարական բազմաթիվ միջոցառումների: Բայց և այնպես, այս կերպ երկար շարունակել հնարավոր չէ: Մենք սովորական մարդիկ ենք և կարիք ունենք փող վաստակելու: Հիմա կամաց-կամաց պիտի քայլեր արվեն այդ ուղղությամբ: Չգիտեմ՝ դա կլինի մշտական աշխատավարձի, թե առանձին հրավերների, պատվերների տեսքով, բայց անհրաժեշտ է, որ այդ հարցը լուծում ստանա:
-Ձեր կատարումների ցանկում Կոմիտասի երգերն են, դասական, ջազ, փոփ ստեղծագործություններ, Պիացոլայի տանգոները: Ո՞ր ոճի մեջ եք առավել պահանջված հանդիսատեսի կողմից:
-Ինչ խոսք, ժողովրդին հետաքրքրում է իր սիրած երաժշտությունը: Մենք սկսեցինք Կոմիտասի հոգևոր երգերից, որովհետև եկեղեցուն կից խումբ էինք՝ պատկանում էինք առաջնորդարանին, և ես էլ երգչախմբային խմբավար էի: Հետո մի փոքր շեղվեցինք և գնացինք դեպի աշխարհիկ երգերը: Ավելի ուշ եղավ հաճելի մտահղացում՝ հունիսի 1-ին երեխաների համար հանդես եկանք «Օրոր» խորագիրը կրող ծրագրով: Այն նվիրված էր ծնողազուրկ, օրորից զրկված երեխաներին: Ընդգրկել էինք հայկական և արտասահմանյան օրորոցայիններ, մուլտֆիլմերի երաժշտություն: Այս ծրագրով շրջեցինք Հայաստանի գրեթե բոլոր մանկատներով: Եվ այս ծրագրից հետո մտածեցինք, որ կարելի է նաև անդրադառնալ դասական երաժշտությանը: Դա էլ ստացվեց: Հետո ձեռք մեկնեցինք մեր այսօրվա էստրադային երաժշտությանը. կատարեցինք Ռոբերտ Ամիրխանյանի գործերը: Ամեն մի նոր ծրագիր նոր լիցք բերեց: Եվ այսօր նվագում ենք ամեն ինչ, որ հնարավոր է նվագել այս գործիքներով: Ընտրում ենք այն ամենը, որ տեխնիկապես հնարավոր է նվագել զանգակներով և որ իր բնույթով, իր բնավորությամբ համահունչ է դրանց: Գրեթե բոլորն այն կարծիքին են, որ այս գործիքները բարություն, խաղաղություն են սփռում: Շատ նուրբ հնչողություն ունեն: Դրանցով չես կարող ագրեսիվ երաժշտություն ¥օրինակ՝ ռոք¤ նվագել: Ջազ, ուրախ, թեթև փոփ, հանգիստ, լավատեսական երաժշտություն և, իհարկե, դասական գործեր նվագել ստացվում է:

«ԱՅՍԻՆՉ ՏԱՔՍԻՍՏԻ ԿԱՄ ԱՅՆԻՆՉ ՕԼԻԳԱՐԽԻ ՎԱՐՔԸ ՉԷ, ՈՐ ՈՐՈՇԻՉ Է»

-Դուք Նարեկացու հետ Ձեր հոգևոր կապվածության մասին հաճախ եք խոսում: Մեր ազգն այսօր կարո՞ղ է իրեն համարել հայ հոգևոր մշակույթի՝ Մաշտոցի, Նարեկացու, Շնորհալու, Կոմիտասի արժանի հետնորդը:

-Այո՛: Սա ասում եմ 100-տոկոսանոց վստահությամբ: Այսինչ տաքսիստի կամ այնինչ օլիգարխի՝ այդ արժեքներին ոչ համահունչ վարքը չէ, որ որոշիչ է: Մենք պիտի նայենք, թե ինչ գեներ ունենք: Երբ մեր երիտասարդ ակտիվիստները այս կամ այն բանից դժգոհ հրապարակ են դուրս գալիս, ինչպիսի՜ կադրեր են ծնվում այդ հավաքների ժամանակ: Կոպիտ քայլերից, ջրցաններից հետո մի աղջիկ խնձոր է հյուրասիրում ոստիկաններին, մի երեխա ջուր է տալիս: Այնպիսի՜ գեղեցիկ նախադասություններ, ձևակերպումներ են ծնվում, երգում են, պարում, փողոցն ավլում: Այսինքն, փա՛ռք Աստծո, գռեհկություն չկա այս ամենում: Եվ եթե ինչ-որ տաքարյուն, անսանձ մարդիկ փորձում են շեղվել, նրանց կանխում են, հիշեցնում իրենց հավաքվելու նպատակը: Սա խոսում է մեր ժողովրդի որակի մասին: Ընդունված է ասել, թե լավագույնները գնացել են երկրից, թե մնացողները աղբ են: Բայց աղբ հասկացությունն էլ այսօր շատ հարաբերական է. աղբը մշակում ու շատ օգտակար բաներ են ստանում: Ես հավատում եմ մեր գենին, հոգու խորքային որակներին: Ինչքան էլ մենք ենթարկվենք այսօրվա գայթակղություններին, մոդային, համաշխարհայնացմանը, հոգու խորքում ունենք որոշակի բնավորություն, որոշակի տեսակ, որով, այո՛, ես հպարտանում եմ առանձնապես և զգում, որ ինքս այդ տեսակին եմ պատկանում: Ո՞րն է Նարեկացու մեծությունը. մութ եվրոպական դարաշրջանում Նարեկացին կռիվ էր տալիս Աստծո հետ, իր աղոթքն այնքան անմիջական էր, ներանձնական, որ, բացի ինքն իրեն խարազանելու, զղջումի մոտիվներից, նա Աստծո հետ համահավասար խոսում էր, պահանջում: Այսինքն, մենք այդքան զարգացած ենք եղել 1000 տարի առաջ: Եվ այսօր, այո՛, տեսնում ենք այդ ժառանգությունը կրող երիտասարդություն: Ճիշտ է, պայմաններն այնքան սուղ են, հնարավորություններն այնքան քիչ են, որ այդ ծիլը չի զարգանում, չի դառնում պտղատու ծառ, եթե դառնում էլ է, դրսում է պտուղներ տալիս, բայց միևնույն է, ես համարում եմ մեզ այդ մշակույթի կրողը: Ես ինքս էլ՝ իմ «Զանգակներով», իմ «Օվսաննա» երգչախմբով, Բարսեղ Կանաչյանի անվան երաժշտական դպրոցում դասավանդելով, Ախպարաշենի երեխաների հետ տարվող «Էլ-Սիստեմա» ծրագրով, իմ առաքելությունն եմ կատարում մեր երկրում՝ իմ տեսակետը, իմ մտածելակերպը փոխանցելու առաքելությունը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ