1909 թ․ օգոստոսի 25-ին Փարիզում վախճանվեց Թիֆլիսի նախկին քաղաքագլուխ 66-ամյա Ալեքսանդր Մատինյանը։ Այդ բնիկ թիֆլիսցին 1866-ին ավարտել էր Մոսկվայի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը, ապա վերադարձել և աշխատել դատաիրավական համակարգում։

«Վիեննա, Աւստրիա - Ոստիկանութիւնը յայտնել է, որ այսօր զինուած անձը կրակել եւ սպանել է թուրք դիւանագէտին՝ մօտ տարածութիւնից երեք անգամ կրակելով, երբ բանագնացը դանդաղեցնում էր իր մեքենան լուսացոյցի տակ։ Անանուն զանգողը յայտարարել է հայկական ծայրայեղական խմբի անունից սպանութեան մասին։

Լավ, էս դեմագոգիային մի օր վերջ պիտի տրվի՞, թե չէ: Երկուսուկես տարի առավոտից իրիկուն խոսում է ու խոսում, խոսում է ու խոսում, մազոլ արեց աչք-ականջներս...

Նա հասարակության թշնամին է և բարեկամն իր ժողովրդի թշնամիների։ Նա թունավորիչն է ազգային կյանքի։

Խորհրդային տարիներին բնական գիտությունները նաև Հայաստանում բուռն ծաղկում էին ապրում: Խորհրդային միությունում հաճախ էին կազմակերպվում գիտական արշավախմբեր: Հանրապետություններից, նաև տարբեր քաղաքներից հրավիրում էին և ձևավորում մասնագետ գիտնականների խմբեր տվյալ գիտական խնդրի առավել խորքային հետազոտության համար:

Մտերմական շրջանում Միկոյանը քանիցս ասել էր, թե հոգով պատրաստ է ցանկացած պատժի 1937-ին Ստալինի հետ գործակցած լինելու համար և ավելացրել, որ եթե ինքը հրաժարվեր և այն ժամանակ մեկ ուրիշը գար Հայաստան, հետևանքները անհամեմատ դաժան կլինեին: Քիչ է շրջանառվում նաև այն փաստը, որ նա այն ժամանակ անդրկովկասյան և հայաստանյան ղեկավար մարմիններին թողել է 21 հոգու ցուցակ, պարտավորեցնելով ոչ մի դեպքում ձեռք չտալ այդ մարդկանց, որոնց կորուստը ճակատագրական կլիներ հայերիս համար:

Նորություն ասած չեմ լինի, եթե բարձրաձայնեմ, որ մեր սերունդը ժամանակի հայտնի լեզվաբաններին և գրականագետներին ճանաչում էր դեռ դպրոցական նստարանից։ Չէ՞ որ նրանց անուն-ազգանուններն ամեն օր հայտնվում էին մեր աչքի առջև` դաս սովորելիս, տնային հանձնարարություն կատարելիս։

Բարեկամներ, այսօր մտադիր եմ ձեզ հետ զրուցել ԱՆԱՍՏԱՍ ՄԻԿՈՅԱՆԻ մասին: Այո՛, հենց նրա, որի անվան շուրջ վերջին տարիներին այդքան կրքեր բորբոքվեցին: Չեմ բանավիճի, չեմ արդարացնի, չեմ քննադատի, պարզապես կպատմեմ նրա մասին այն, ինչ եղել է:

2020-ի դեկտեմբերին էի տեղադրել իմ նախկին էջում ու հազարավոր արձագանք էր ստացել, հազարավոր կիսումներ:

2020-ի նոյեմբերի 9-ին երկիրը անտեր էր։ Մի հատ, կես հատ քաղաքական ուժ ու գործիչ չհայտնվեց, որ կապիտուլյացիային դեմ հայտարարություն կաներ...