«Քո բարի ցանկությանը գերի մի՛ դարձիր»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է կրթության և գիտության փոխնախարար ՄԱՆՈՒԿ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ:

-Ո՞վ եք Դուք, ըստ Ձեզ:
-Եթե նման հարց ԱՄՆ-ում են տալիս, ամենավերջում են ասում ազգությունը, Հայաստանում միանգամից ասում են` ես հայ եմ:
-Մյուս բոլոր հայերից ինչո՞վ եք տարբերվում:
-Աստծո առաջ բոլորս էլ նույնն ենք` ինչ ազգի էլ պատկանենք: Ինչպես ամեն մարդ, ես էլ ունեմ իմ առանձնահատկությունները, որով ինձ ճանաչում են:
-Հայրենիքի զգացողությունը տարբեր մարդկանց համար տարբեր է, մեր ժամանակներում ու մեր պայմաններում հայրենասիրությունը ի՞նչ առանձնահատկություն ունի:
-Հայրենասեր լինելը բավականին լուրջ անհանգստություն է, հոգս` հայրենիքի հարատևման խնդիրների համար:
-Մենք այսօր ունե՞նք մեր արժեհամակարգը:
-Մենք միշտ ենք ունեցել մեր արժեհամակարգը: Բայց «մենք» դերանունը բարդ հասկացություն է, և դժվար է սահմանները հստակ գծել: Ես համոզված եմ, որ միշտ եղել է կայուն արժեհամակարգ, որ հավաքական գիտակցության, ենթագիտակցության մակարդակով մեզ պահել է, գծել է մի սահման, որից մենք երբեք չենք անցնում` անկախ մեզնից:
-Մենք չե՞նք բանաձևել այդ սահմանը:
-Դա ձևավորվել է պատմականորեն ու դարձել մեր առանձնահատկությունը, կարծում եմ:
-Խորենացու ժամանակներից սկսած, որ գրավոր վկայություններ է թողել, նրանից առաջ էլ հաստատ, եղել է հայրերի ու որդիների կոնֆլիկտը: Այսօր էլ կա:
-Այդ կոնֆլիկտը բոլորն էլ ունեն, բայց էությունը շատ են պարզունակացնում: Եթե հիշեցիք Խորենացուն, ասեմ` մեր ազգային առանձնահատկություններից է, որ հրեաներից հետո մենք երկրորդն ենք, որ մեր ծագումնաբանությունը մինչև Նոյը գիտենք: Խորենացին դա խիստ է շեշտադրում, և դա նրա մեծագույն նվերն է մեր ամբողջ ազգին ու պատմությանը: Այդ իմաստով գոյություն ունի բավականին բարդ խնդիր` սերունդները աստիճանաբար հեռանում են Աստծուց, հայրերի և ժառանգների կոնֆլիկտի էությունը դա է, ոչ թե վարքի ընդունված կանոնների խախտումը կամ շեղումը այդ կանոններից:
-Բայց լինում է, չէ՞, ինչ-որ իրադարձություն, որ հեռացածներին վերադարձնում է դեպի Աստված:
-Աստվածաշնչում գրված է` Հիսուսի երկրորդ գալուստը դրանով է պայմանավորված: Նա կգա, երբ արդեն էլ տեղ չի մնա այսկերպ ապրելուն: Աշխարհիկ կյանքը ի վերջո հեռացնում է Աստծուց, լինում են, իհարկե, առանձին կղզյակներ, անհատներ, որ մաքուր են մնում, բայց ընդհանրականը հեռացումն է, և այդ հեռացման ձևերն են հետո մարդիկ ընկալում իբրև սերունդների կոնֆլիկտ:
-Ինչո՞վ եք բացատրում, որ քաղաքականությունը միշտ խառնվում է պատմության ու մարդկանց գործերին: Խորենացուն հաջորդած մեր բոլոր պատմիչները նախ և առաջ եղել են քարոզիչներ, հետո ժամանակագիրներ: Քաղաքականությունն ուղղորդո՞ւմ է, թե՞ շեղում:
-Հատկապես 20-րդ դարը մյուս դարերից տարբերվում է նրանով, որ մարդկությունը սկսեց զբաղվել իր ապագայի հարցերով` ծրագրելով ինչպիսին պիտի լինի հասարակությունը և հասարակական իրողությունների մեջ սկսեց խառնվել` սկզբունք ունենալով կառուցել այն հասարակությունը, որ ինքն ուզում է: Միշտ էլ մարդիկ իրենց կյանքը կառավարել են` խնդիր ունենալով բարեկեցությունը, չեն կառավարել ապագայի կանոնակարգման նկատառումներով: Վերջին հաշվով` կոմունիստական գաղափարախոսության ի հայտ գալը և կոմունիստական շարժումը վառ ապացույց են, որ մարդկությունը սկսել է զբաղվել իր ապագայով: Երբ մարդկությունը սկսում է այդ հարցերով զբաղվել և այլևս ինքնահոսի չի թողնում հասարակական զարգացումը, ստիպված է զբաղվել բոլոր ոլորտների հարցերով: Դա քաղաքական-պետական գործիչների կարևորագույն առանձնահատկությունն է:
-Իսկ ի՞նչ էին անում Վերածննդի գործիչները, ի՞նչ էր անում Ջիրոլամո Սավոնարոլան: Նա ապագայի ծրագիր էր տալիս, այնքան խիստ ու հետևողական, որ ֆլորենտացիները, ի վերջո, ոչ առանց քաղաքականության միջամտության, Սինյորիայի հրապարակում նրան խարույկ բարձրացրին: Կամ Նիկոլո Մաքիավելին իր պետական կառավարման հայեցակարգերով` սա մեկ: Եվ երկրորդ` տեխնիկական զարգացման, նոր տեխնոլոգիաների կիրառման, քաղաքական զարգացման, գուցե նաև բարոյական արժեզրկման պատճառով մարդկությունը սկսել է խառնվել Աստծո գործերին` փորձում է իր նմանին կլոնավորել:
-Եթե այդպես դատենք` փիլիսոփայական միտքը, առանձին անհատներ միշտ էլ այդ հարցերով զբաղվել են: Սոկրատեսը ժողովրդավարական արժեքների գաղափարախոսն է, իսկ Պլատոնը ունի «Պետություն» անունով աշխատություն, որտեղ ներկայացնում է իր պատկերացումն արդյունավետ պետական համակարգի վերաբերյալ: Պոպերը, որ ավելի հայտնի է որպես փակ և բաց հասարակությունների գաղափարի հեղինակ, բավականին լուրջ փիլիսոփա է և լուրջ հարցերով է զբաղվել: Երբ նա գրում էր փակ և բաց հասարակությունների վերաբերյալ իր աշխատությունը, հատուկ վերլուծել է Պլատոնի «Պետությունը», որպես փակ հասարակության գաղափար, որից հետո անդրադառնում է իր օրերում հայտնի ֆաշիստական Գերմանիային և ԽՍՀՄ-ին: Եթե առաջ փիլիսոփաներն էին այդ հարցով զբաղվում, այժմ` հասարակությունը` ամենալայն իմաստով:
-Դա լա՞վ է, թե՞ վատ:
-Անխուսափելի է:
-Կառավարելի՞ է, անցանկալի զարգացումները հնարավո՞ր է բացառել:
-Կախված է համամարդկային նվաճումներից` ի՞նչ է ի վիճակի մարդկությունն անել, ի՞նչ դեռ ի վիճակի չէ: Ո՞ր գործընթացներն է մարդկությունն արդեն կարողանում կառավարել, ո՞ր գործընթացներն են, որ մեր օրերում` 21-րդ դարասկզբին դեռ կառավարելի չեն: Միշտ էլ այդպես է լինելու` որոշակի գործընթացներ կառավարվելու են, որոշակի գործընթացներ` ոչ:
-Հայաստանի երրորդ Հանրապետության երկրորդ տասնամյակում համարո՞ւմ եք, որ մեր հասարակական, քաղաքական, պատմական ընդհանրական միտքը տվել է այդ իրադարձության իմաստավորումը:
-Անկախություն հասկացությունը դժվար է մակերեսային մակարդակում քննարկել, մենք օգտագործում ենք այդ արտահայտությունները, բայց անկախության գաղափարն ու գաղափարախոսությունը տարբեր հասկացություններ են:
-Մենք հռչակել ենք գաղափա՞րը, չենք հասել գաղափարախոսությա՞նը:
-Մենք ուզում ենք պետությունների համակեցության դաշտում որպես պետություն, համակեցության սուբյեկտ լինել, և կանք: Ո՛չ ավելի, ո՛չ պակաս: Անկախությունը կապ չունի դրա հետ:
-Գլոբալացվող աշխարհում հնարավո՞ր է անկախություն, ինչո՞ւ են ստեղծվում պետությունների քաղաքական, ռազմական, տնտեսական ալյանսներ` համակեցության կանոններ սահմանելով:
-Հասարակական իրողությունն իր էությամբ և բնույթով համակեցութային է, երբեք մի սուբյեկտ չկա` առանց մյուսի: Իբրև սուբյեկտ կարող եք հասկանալ մարդուն, պետությանը, կուսակցությանը, ազգին: Տարաբնույթ սուբյեկտները կազմում են հասարակությունը, և հասարակությունը համակեցութային էություն ունի: Իսկ այնտեղ, ուր համակեցություն է, անկախություն լինել չի կարող, կարող է լինել համագործակցություն, մրցակցություն, հակամարտություն: Համակեցության գաղափարի ամբողջ իմաստը դա է:
-Մեր երկրում ո՞րն է գերակշռում:
-Բոլոր երկրներում էլ բոլոր ձևերը կան: Գլխավոր հարցը` հասարակական կացութաձևը այդ ձևերից որի վրա է կառուցվում: Ներկա քաղաքակրթությունը մրցակցության վրա է կառուցվել և շուտով կսպառի իր հնարավորությունները` տեղը տալով քաղաքակրթության, որի հիմքում կլինի համագործակցությունը: Խոսքը առանձին երկրների մասին չէ, համամարդկային քաղաքականության մասին է: Այն, ինչը վառ արտահայտված դրսևորվեց և պայմանավորեց եվրոպական երկրների առաջընթացը, արդեն իրեն սպառել է: Ամբողջ էությունն այն ապրելակերպի հաստատումն էր, որի հիմքում մրցակցությունն է, իսկ դրանից առաջ հիմքում հակամարտությունն էր` այդ քաղաքականության գագաթնակետը Հռոմեական կայսրությունն էր: Քաղաքակրթական իմաստով ամենազարգացած պետությունը, ամենաառաջադեմը ինչո՞ւ կործանվեց, ինչո՞ւ քաղաքակրթական հաջորդ կենտրոնն արդեն Հռոմը չէր, ինչո՞ւ մեկ այլ տարածքում, մեկ այլ որակներով ի հայտ եկավ հաջորդ քաղաքակրթությունը, որի մեջ մենք հիմա ապրում ենք:
-Հաջորդ քաղաքակրթական կենտրոնը որտե՞ղ է լինելու:
-Այնտեղ, որտեղ կսկսեն կառուցել նոր ապրելակերպ` համագործակցության սկզբունքով, ովքեր դա կանեն, նրանցն է ապագան: Մյուսները կամաց կանհետանան:
-Որպեսզի սկսեն, ի՞նչ հիմքեր պիտի ունենան:
-Նախ պետք է ընկալվի գաղափարախոսությունը: Բոլորն էլ հասկանում են, որ ավելի լավ է համագործակցել, քան պատերազմել, բայց դա չի դարձել ապրելակերպ: Ապրելակերպ դառնալու համար պետք է նման խնդիր ձևակերպվի, միտում լինի, ջանքեր գործադրվեն: Տարբեր ոլորտներում կատարվող բարեփոխումները պետք է արվեն` առաջնություն տալով համագործակցային գաղափարախոսությանը: Այնպես չէ, որ պետությունը որոշեց ու արեց: Տարիների, դարերի հարց է, կարևորը ուղղություն վերցնելն է:
-Մտավախություն չունե՞ք, որ քաղաքականությունը կարող է զսպող կամ շեղող դեր խաղալ: Գլոբալ առումով ընդունում ենք համագործակցության մոդելի անխուսափելիությունը, բայց կյանքում բախվում ենք Եվրամիություն ու Եվրասիական միություն անհաղթահարելի հակասություններին:
-Գլոբալ առումով այնպես չէ, որ ընդունում ենք, մարդու մտածողության կարծրատիպի մեջ ամուր նստած է մրցակցության գաղափարը, շատ բարդ է հանրային կարծիքից, հավաքական գիտակցությունից ու ենթագիտակցությունից հանել համոզմունքը, որ մրցակցությունն է ապահովում առաջընթաց: Այդ համոզմունքը լուրջ ինքնախաբեություն է: Ինչպե՞ս է դատողությունը կառուցվում: Վերցվում է մի բացասական հասկացություն, օրինակ` մոնոպոլիա, ու մոնոպոլիայի դեմ պայքարի միջոց է հայտարարվում մրցակցությունը: Եթե վատը վերացնել ես ուզում, կարծես լավ առաջարկ է, բայց ընդամենը ինքնախաբեություն է: Վերլուծեք վերջին տասը տարիների բարեփոխումները տարբեր ոլորտներում, այդ թվում` կրթության, որ արվել են մրցակցության գաղափարախոսության ներմուծումով և լավագույն առաջընթացի հույսերով: Ստացել ենք ուղիղ հակառակը: Բայց ինչպե՞ս ենք գնահատում: Որոնում ենք ոչ թե պատճառը, այլ պատճառաբանում ենք հեղինակների չարամտությամբ, նրանց վնասարարությամբ:
-Գուցե նաև անկատար մեխանիզմնե՞րն ու մասնագիտական անբավարար որակնե՞րն են խանգարում:
-Դա էլ կա, բայց կա և Հիպոկրատի երդումը, որ հորդորում է` մի վնասիր: Մի վնասիր չի նշանակում վատը մի ցանկացիր, նշանակում է լավն անելիս զգույշ եղիր, վնաս չտաս: Քո բարի ցանկությանը գերի մի՛ դարձիր:
-Հայաստանի Հանրապետության համակարգային առաջնահերթություն ունեցող երեք խնդիրները որո՞նք եք համարում:
-Առաջինը` ամենուրեք տարածել նորարարության գերակայությունը, ոչ թե նորամուծության, այլ նորարարության, երկրորդ` համագործակցության գաղափարախոսության արժևորում, և երրորդ` կոլեկտիվ մտածողության գերադասելիություն:
-Այդ երեք գերակայությունների հաստատման համար քանի՞ տարի է պետք:
-Սկսել է պետք, շարժում ձևավորել, հետո ժամկետի մասին մտածել:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հ. Գ.- ՀՀ կրթության և գիտության փոխնախարար Մանուկ Մկրտչյանի հետ աշխատանքային թեմաներով հարցազրույցը` առաջիկայում:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ