«Իմ կարծիքով` կյանքի ողջ ընթացքում ամեն բան իր ճոճն ունի, ճոճվելու իր վիճակը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ռեժիսոր, «ՎեբԾիրան» օնլայն կինոփառատոնի 2014 թվականի հաղթող «Ստվեր» ֆիլմի հեղինակ ՆԻԿՈԼԱՅ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ: Նրա հետ զրույցը կինո ստեղծելու իր պատկերացումների ու դրան առնչվող հանգամանքների մասին է:

«ՄԵՐ ՍԽԱԼՆԵՐԻ ՎՐԱ ՍՈՎՈՐՈՒՄ ԵՆՔ, ԹԵ ԻՆՉՊԵՍ ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ՆԿԱՐԵԼ ԿԻՆՈ»

-Նիկոլայ, մասնագիտական կրթությունդ ստացել ես Սուրեն Բաբայանի արվեստանոցում: Ասում են՝ նա ոչ թե սովորեցնում է ինչպես նկարել կինո, այլ ինչպես չի կարելի նկարել կինո: Այդպե՞ս է:

-Այո, կա այդպիսի բան:

-Իսկ դա օգնո՞ւմ է սկսնակ ռեժիսորին կայանալու իր մասնագիտության մեջ:

-Եթե իմ և ընկերներիս օրինակով դատեմ, պիտի ասեմ, որ մենք բավական ուշ հասկացանք, թե ինչպես կարելի է սովորել իր մեթոդով: Երկար ժամանակ մեզ թվում էր, թե ոչինչ չենք սովորում, մնում ենք նույն կետում: Բայց հետո մեր աշխատանքներում, հետևելով այն հորդորին, թե ինչպես չի կարելի նկարել կինո, մենք տեսանք մեր սովորածի արդյունքը: Մենք ֆիլմ նկարելիս աշխատում էինք մաքսիմում չնկարել այն, ինչը Սուրեն Բաբայանի ուսուցանած գիտելիքների համաձայն կինո չէր, ռեժիսուրա չէր, կապ չուներ կինոյի հետ ընդհանրապես: Իսկ թե ինչ արդյունք էր ստացվում, դա էլ առանձին հարց է: Ինչպես կինո չնկարել մեր ղեկավարը մեզ սովորեցնում էր մեր ֆիլմերի օրինակով: Մեր արած սխալները տեսնելով՝ յուրաքանչյուր հաջորդ նկարահանման ժամանակ մենք փորձում ենք ուղղել դրանք, ու մեր սխալների վրա սովորում, թե ինչպես չի կարելի նկարել կինո:

-Եվ անցյալ տարվա «ՎեբԾիրան» կինոփառատոնը վկայեց, որ Սուրեն Բաբայանի մեթոդով սովորած ռեժիսորները նկարում են մրցանակակիր ֆիլմեր. դու ստացար առաջին, իսկ քո համակուրսեցի Ալեն Մանուկյանը՝ երրորդ մրցանակ՝ «Հարություն» ֆիլմի համար:

-Ալենը ստացավ նաև Արմեն Մազմանյանի «Լավագույն դեբյուտ» մրցանակը՝ արդեն «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի ժամանակ: Այդ մրցանակները Սուրեն Բաբայանի ուսուցման մեթոդի արդյունքը պետք է համարել:

«ԵՍ ՎԱԽ ՈՒՆԵՄ, ԹԵ ՄԵՆՔ ԿՈՐՑՆՈՒՄ ԵՆՔ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԻՍԿ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՇԱՏ ԿԱՐԵՎՈՐ Է»

-Քո «Ստվեր» ֆիլմը ես կոչել եմ ռեքվիեմ՝ նվիրված հին, կորած Երևանին: Այդ Երևանի հանդեպ կարոտախտի զգացողությունն ավելի շատ բնորոշ է քո ծնողների կամ ավելի ավագների սերնդին, բայց ոչ քեզ նման երիտասարդ մարդուն, որը, կարելի է ասել, չի էլ տեսել այդ հին Երևանը: Ինչպե՞ս գնացիր-հասար այդ թեմային:

-Թե ինչպիսին պիտի լինի գաղափարը, որոշակիացավ աշխատանքների ընթացքում: Ինչ վերաբերում է հին Երևանին, պատմությանն անդրադառնալուն, ասեմ, որ ինձ ավելի շատ հետաքրքրում է ճարտարապետությունը: Կարող եմ ասել, որ իմ ֆիլմում շենքը, հին շինությունն իր հետ բերեց գաղափարը: Հետո դրան ավելացան ստվերները՝ որպես սյուժետային այլ գիծ, այլ ուղղություն: Ինձ հետաքրքրում էր, թե ինչ պատմություն կարող է լինել հին շենքի ներսում: Որովհետև երկար տարիներ ապրած շենքն այնպիսին չէ, ինչ նոր, կարճ ժամանակ առաջ կառուցվածները: Այն իր մեջ անպայման ինչ-որ բովանդակություն պիտի պարունակի: Իրականում ինձ հետաքրքրում էին ճարտարապետության պատմությունը, հին շենքի պատմությունը, այն ճակատագրերը, այն իրադարձությունները, որոնք եղել են այդ շենքի ներսում, անցել են այդ շինության միջով: Ես, ընտրելով այդ մեկ շենքը, փորձել եմ ընդհանրացնել բոլոր հին շենքերի պատմությունը և, ինչու ոչ, պատմությունն ընդհանրապես:

-Քո ֆիլմում հին տան բովանդակությանը, որն առավելապես արտահայտվում էր դրա պատին հայտնվող ստվերների միջոցով, վերջում հակադրվեց Հյուսիսային պողոտան՝ իր անկենդան նորակառույցներով: Դա այն միտքն էր շեշտադրում, որ վերջիններս բովանդակազուրկ շենքե՞ր են:

-Իրականում ես մտադիր չեմ եղել նման գաղափար դնել իմ ֆիլմի մեջ: Ի սկզբանե Հյուսիսային պողոտան, նորակառույցներն առհասարակ չեն եղել ֆիլմի բովանդակության մեջ կարևոր դետալներ, բայց ֆինալն ինքնին եկավ-հանգեց դրան: Ինքնըստինքյան ստացվեց. հերոսը վերջում հեծանվով գնաց դեպի նորակառույցները: Դա նախապես մտածված չէր, անկեղծ եմ ասում: Հերոսը պարզապես այլ ելք չուներ, նա ուզած-չուզած պիտի ճանապարհը շարունակեր այդ ուղղությամբ՝ Հյուսիսային պողոտայի նորակառույցների միջով:

-Մի կարևոր ենթաշերտ էլ կար ֆիլմիդ սյուժետային գծում: Հին տան պատին հայտնվող ստվերները ֆիլմի սկզբում շատ բարեկիրթ էին, արիստոկրատ պահվածք ունեին, մինչդեռ ֆիլմի վերջում դրանք դարձան գռեհիկ, անպարկեշտ: Այսինքն՝ հին շենքի պատմությունն աղավաղվո՞ւմ է, ի վերջո:

-Ինձ համար շատ հաճելի է լսել այդ դիտարկումը, որովհետև տեսնում եմ, որ իմ ցանկությունները, իմ մտքերը, որ դրել եմ ֆիլմիս մեջ, որոշ չափով հասկացվում են: Նկարելուց հետո ես մտածում եմ, որ ֆիլմերս գուցե և շատ սուբյեկտիվ են, բայց արվեստը, ի վերջո, սուբյեկտիվ ընկալում է: Վերջերս հույն փիլիսոփաներից մեկի խոսքը կարդացի, որը հորդորում է փորձել ընդհանուրն էլ ներկայացնել մասնավորի միջոցով: Կցանկանայի, որ իմ աշխատանքները դիտողներն էլ այդպես ընկալեին: Հաճախ է պատահում, որ իմ ֆիլմերում երկրորդական, անգամ նախապես չմտածած իմ ասելիքը դառնում է ավելի կարևոր, քան այն գլխավոր ասելիքը, որն ի սկզբանե դրված է եղել ֆիլմի հիմքում: «Ստվերի» մեջ էլ ամեն բան որոշեց ֆիլմի ընթացքը: Ես նախապես մտածել էի, որ փոփոխությունն ավելի շատ պիտի հերոսի մեջ կատարվի: Նրա վրա պիտի անդրադառնային հին շենքի ստվերների փոփոխությունները: Ինձ թվում էր, թե ֆիլմի ընթացքը հապճեպ է, ժամանակը շատ արագ է անցնում, իմ ասելիքից ոչինչ չի հասկացվում: Բայց հետո, երբ ֆիլմն արդեն ամբողջովին հավաքվեց, մոնտաժվեց, ես տեսա, որ այն, ինձ համար գոնե, հասկանալի է:

-Իսկապես ֆիլմի տևողությունը շատ կարճ է՝ իր պարփակած բովանդակության համեմատությամբ: Ընդամենը տասը րոպեում այդքան ընդգրկուն ասելիք մատուցելը զարմանալի է: Նույն բանը կարող եմ ասել նաև տասնչորս րոպե տևողությամբ երկրորդ ֆիլմիդ առնչությամբ, որի վերնագիրը՝ «Ճոճ», արդեն իսկ ենթատեքստեր որոնելուն է մղում: Ինչո՞ւ՝ «Ճոճ»:

-Եթե «Ստվեր» վերնագիրը ծնվեց ֆիլմի ստեղծման ընթացքում, եթե մինչև ֆիլմն սկսելը ես տարբեր վերնագրեր էի մտածել, բայց հետո դրանք բոլորը բացառվեցին և ֆիլմի վրա դրվեց նախապես չմտածված մի վերնագիր, ապա երկրորդ ֆիլմի ժամանակ ամեն բան այլ էր: Այս դեպքում ֆիլմն առաջացավ հենց վերնագրից, «Ճոճը» որոշված էր ի սկզբանե: Ինձ շատ էր հետաքրքրում ճոճվելու գաղափարը: Իմ կարծիքով` կյանքի ողջ ընթացքում ամեն բան իր ճոճն ունի, ճոճվելու իր վիճակը, և հենց մարդու կյանքն ինքնին ճոճ է: Ֆիլմում սիմվոլիկան շատ է, գուցե չհասկացվի կամ ոչ ամբողջովին հասկացվի, բայց նորմալ է: Ինձ համար շատ հետաքրքիր էր կյանքի փոփոխությունների ընթացքը, ճոճը՝ լավ ու վատի, գեղեցիկի ու տգեղի, այլ բաների միջև: Եվ անգամ մահը, որը, իմ կարծիքով, անէություն չէ, այլ իր մեջ կրում է շարժման գաղափարը, նույնպես ճոճ է:

-Ինչպես «Ստվերում», այնպես էլ «Ճոճում» գերիշխող է ռետրո տարրը, քո ֆիլմի ռեկվիզիտներն ընդգծված հնաոճ են, անգամ տեղ-տեղ փարաջանովյան տիպերի, փարաջանովյան գլխարկների ու հագուստի առկայություն ենք զգում ֆիլմում: Ինչո՞վ է այդ ռետրոն քեզ գրավում ժամանակակից նորամուծություններին խելահեղորեն տուրք տալու այս ժամանակներում:

-Ես դա համարում եմ խնդիր, որ մարդիկ տարված են խիստ ժամանակակից բաներով: Դրանից իսկապես նեղվում եմ: Բայց և, մյուս կողմից, մտածում եմ, որ վատ է, երբ մարդիկ իրենց ժամանակի մեջ չեն տեղավորվում: Ընկերներիցս շատերն են փորձում ինչ-որ գործեր անել՝ հետևելով ժամանակի պահանջներին, ժամանակակից չափանիշներին: Բայց իմ մեջ ինչ-որ կախում կա անցյալից: Ես դա ոչ թե համարում եմ պատմությունը գնահատելու հետևանք, թեև շատ եմ գնահատում պատմությունը, այլ որոշակի ստեղծագործական մոտեցում: Բերեմ մի օրինակ. Մարսել Պրուստի «Կորսված ժամանակի հետքերով» էպոպեան ¥եթե այդպես կարելի է կոչել Պրուստի գործը¤ կարդալուց հետո ու նաև դրանից առաջ ինձ ավելի շատ հետաքրքրում էր անցյալը, քան ներկան: Գուցե և դա խնդիր է երիտասարդ մարդու համար, գուցե թե երիտասարդը պիտի ավելի շատ դեպի ապագան գնա, բայց, իմ կարծիքով, մեր ապագան հենց անցյալի մեջ է թաքնված: ՈՒ ես առավելագույնս տուրք եմ տալիս այս գաղափարին իմ ստեղծագործության մեջ: Փորձում եմ նաև պատմվածքներ գրել և դրանցում նույնպես անդրադառնում եմ մեր անցյալին, փորձում եմ անցյալից որոշ բաներ բերել և ներկայացնել ժամանակակից իրականության համատեքստում:

-«Ճոճում» ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ դու անցյալի համատեքստում ժամանակակից մի տարր էիր ներմուծել՝ սափրված գլխով աղջկան: Բայց ֆիլմի վերջում նա էլ վերածվեց ռետրո-երևույթի: Այսինքն՝ եթե անգամ քո ստեղծագործություններում ինչ-որ ժամանակակից բան կա, այն է՞լ է, ի վերջո, զետեղվում քո անցյալապաշտության մեջ:

-Ճիշտ եք ընկալում իմ ֆիլմերը: Դա շատ սուբյեկտիվ մոտեցում է, բայց ես իրոք այդպես եմ մտածում: Խնդիրն այն չէ, որ ես դեմ եմ առաջընթացին, ուզում եմ, որ մենք մնանք անցյալի մեջ: ՈՒղղակի ես վախ ունեմ, թե մենք կորցնում ենք հիշողությունը: Իսկ հիշողությունն ինձ համար շատ կարևոր է: Նորից մի օրինակ բերեմ գրականությունից. Միլան Կունդերայի «մոռացություն» տերմինը շատ մեծ իմաստ է պարունակում: Իհարկե, Կունդերան միակը չէ, որ անդրադարձել է մոռացության խնդրին, բայց այս առնչությամբ ես միշտ նրան եմ հիշում: Իմ շրջապատում շատերն են տարված ժամանակակից բաներով, ես էլ եմ հասկանում, որ ժամանակն իր հետ նոր շունչ է բերում, որ ապագային հասնելու համար պետք է քո մեջ կրես ժամանակակից շատ ու շատ բաներ, բայց այդ ճանապարհին մենք հաճախ շատ ու շատ բաներ ենք մոռացության մատնում: Ինձ թվում է, որ մոռանալն ու մոռացության մատնելը տարբեր բաներ են: Հենց դրա մասին է մեզ զգուշացնում Կունդերան:

«ԵԹԵ ՓՈՐՁԵՄ ՈՐԵՎԷ ԳՐԱԿԱՆ ԵՐԿԻ ԱՆԴՐԱԴԱՌՆԱԼ ԿԻՆՈՅՈՒՄ, ԱՊԱ ԿԸՆՏՐԵՄ ԼԵՎՈՆ ԽԵՉՈՅԱՆԻ ՊԱՏՄՎԱԾՔՆԵՐԸ»

-Խոսում ես գրականությունից և օրինակներ բերում Պրուստից, Կունդերայից: Հայ գրականության մեջ քեզ համար չկա՞ն անուններ, որոնց խոսքը, գործերը կարող ես ուղեցույց դարձնել քո ստեղծագործական որոնումներում: Օրինակ՝ ժամանակակից հայ հեղինակներից որևէ մեկի գրականութունը քեզ համար չի՞ կարող կինո նկարելու սցենարական հենք դառնալ:

-Եթե խոսում ենք ժամանակակից հայ գրականությունից, ապա ասեմ, որ կա մի գրող, որի գրականությանն իմ կուրսղեկն անդրադարձել է կինոյում:

-Լևոն Խեչոյանի մասին է խոսքը, անշուշտ:

-Այո: Եվ ես էլ, եթե փորձեմ որևէ գրական երկի անդրադառնալ կինոյում, ապա կընտրեմ Լևոն Խեչոյանի պատմվածքները: Խոսքն այն մասին չէ, որ չկան ժամանակակից ուրիշ լավ գրողներ, ուղղակի Լևոն Խեչոյանի գրականությունը շատ պատկերավոր, դեպի կինոն գնացող գրականություն է: Ես մարգարեական պատգամ չեմ ուզում հնչեցնել, բայց շատ եմ ցանկանում, որ մենք շատ կարդանք: Նկատում եմ, որ պոտենցիալ կա մեր երիտասարդության մեջ, բայց կարդալու պակասը մի քիչ զգացվում է: Խոսքն այն մասին չէ, որ բոլորովին կարդացած չեն, այլ այն մասին, որ քիչ են կարդում:

-Ինձ համար նորություն էր, որ դու պատմվածքներ ես գրում: Տպագրվա՞ծ են դրանք:

-Ոչ: Վերջերս՝ ծննդյանս օրվա առթիվ, ընկերս ինձ հաճելի նվեր արեց. իմ պատմվածքներից երկուսը բուկլետի տեսքով տպագրեց երկու օրինակով՝ մեկն ինձ համար, մյուսը՝ իր: Դա ինձ համար ամենաթանկ նվերն էր: Եթե կարելի է դա տպագրություն համարել, ուրեմն համարեք: Ամեն դեպքում, ես հիմա ունեմ իմ փոքրիկ գիրքը: Իսկ տպագրել ես չեմ փորձում, թեև շատ ուրախ կլինեի, եթե տպագրվեին: Ես այդ պատմվածքները ավելի շատ ուզում եմ ծառայեցնել իմ կինոյին: Դրանք հենց որպես կինոսցենար էլ ծնվում են, հետո են դառնում պատմվածք:

-Նոր ֆիլմի վրա աշխատո՞ւմ ես:

-Իհարկե, ունեմ նոր՝ դոկումենտալ ֆիլմի մտահղացում, որը դեռևս որոշակիացած չէ: Վերջերս Արամ Շահբազյանի ֆիլմի նկարահանումներին էի մասնակցում՝ որպես դիտորդ: Իմ ապագա ֆիլմի նյութը ես հենց այնտեղից եմ քաղել, դրա մասին խոսել եմ Արամ Շահբազյանի հետ, և նա հավանություն է տվել իմ գաղափարին: Այդ ֆիլմով փորձելու եմ անդրադառնալ լեռներում վեց-յոթ ամիս ապրող տղամարդկանց կյանքին: Այնտեղ՝ նրանց կողքին, այդ ընթացքում չեն լինում կանայք: Նրանք կտրված են լինում իրենց տներից, գյուղից, նորմալ կենցաղից, և միակ կապող գործոնը, որ կա այդ մարդկանց ու գյուղի միջև այդ երկարուձիգ ամիսների ընթացքում, կաթի մեքենան է, նրա վարորդը: Այս ասելիքի վրա է կառուցվելու ֆիլմը:

Զրույցը վարեց

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ