Պատմության ներկա-բացական

2018-ը իսկապես դարձավ Հայաստանի առաջին հանրապետության 100-ամյակի տարի` նշանավորվելով թավշե հեղափոխությամբ, որի մասին վերլուծաբանները դեռ բանավիճում են` հեղափոխությու՞ն, հեղաշրջու՞մ, իշխանափոխությու՞ն տիրույթում: Եթե հետևենք պատմական օրինաչափություններին` 2020-ին Հայաստանում նորից իշխանափոխություն է լինելու: Եթե հետևենք փիլիսոփաներին` նույն գետը երկու անգամ չեն մտնում: Իսկ ընդհանրապես 50/50 է հավանականությունը: Ոչ այն պատճառով, որ քաղաքագետները չեն կողմնորոշվում ապրիլ-մայիսին ի՞նչ կատարվեց` հեղափոխությու՞ն-հեղաշրջու՞մ-իշխանափոխությու՞ն: Ոչ այն պատճառով, որ հեղափոխությունը չի ավարտվել, քանի չի ավարտվել իշխանափոխությունը: Նույնիսկ ոչ այն պատճառով, որ կա հեղաշրջման հնարավորություն: Պատճառը մեկն է ու անշրջանցելի` իր մեծամասնության մեջ հասարակությունը հեղհեղուկ ու անկայուն է ու հստակ չգիտի` ո՞վ կամ ի՞նչն է համապատասխանում իր սպասումներին: Եվ դա փաստ է, որ անկայուն է դարձնում թե ամենաժողովրդավարական իշխանությունը, թե ռազմական դիկտատուրան:

Նոյեմբերը սկսվեց 6-րդ գումարման Ազգային ժողովի լուծարմամբ, թեպետ կարող էր բոլորովին այլ պատկեր լինել, եթե ՀՀԿ-ն հետևողական լիներ ու իր քայլերում քաղաքական տրամաբանություն դներ: Ընտրական օրենսգրքի նախագծի երկրորդ քննարկումը ևս բարեհաջող տապալելուց (ոչ առանց հին ընկերների աջակցության) հետո` դատելով հուզումնառատ ու տպավորիչ ելույթներից, հանուն Հայաստանի ապագայի մտահոգություններից ու զուտ կուսակցական շահից` ՀՀԿ-ն նոյեմբերի 1-ին պետք է վարչապետ ընտրեր ժողովրդի թեկնածուին ու… առժամանակ փակեր դեկտեմբերին Աժ արտահերթ ընտրությունների խնդիրը: Առաջին քայլից հետո երկրորդ քայլը կվկայեր, որ ՀՀԿ-ն ունի ծրագիր, նպատակ, ոչ թե գործում է` ելնելով իրավիճակից կամ կամայական քայլեր է անում ինչպես նախկինում` առանց պատճառն իմանալու: Ժողովուրդը նորից փողոց դուրս կգա՞ր: ՀՀԿ-ն նորից կդառնար քարկոծման թիրա՞խ: Այնպես չէ, որ ՀՀԿ-ն «Նիկոլը ճիշտ էր, ես սխալվեցի»-ից հետո ման է գալիս լուսապսակով, ու այնպես չէ, որ նախկին դաշնակիցները չեն բզկտում այդ լուսապսակն առիթով ու անառիթ: Հիմա էլ, արտահերթի քարոզարշավում էլ ՀՀԿ-ն լինելու է չափանիշ, որի համեմատությամբ ասելիք չունեցող քաղաքական ուժերը ցույց են տալու իրենց առավելություններն ու գերադասելիությունը: Նիկոլ Փաշինյանին վարչապետ ընտրելով ՀՀԿ-ն կլուծեր իր համար կարևորագույն երկու խնդիր` նախ կապացուցեր ինքն իրեն ու քաղաքական դաշտին, որ «քաղաքական դիակ» չէ (ինչպես բնորոշվել է) և բավականաչափ ուժ ունի բոլորի ծրագրերը խառնելու, և ժամանակ կշահեր` նորից ապացուցելով, որ լինում են իր ասածները: Օրենսդիր իշխանության (հետևաբար նաև գործադիր) լեգիտիմությունն ապահովելու համար, չշեղվելով Սահմանադրությունից, վարչապետը նորից պիտի հրաժարական տար` անցնելով երկշաբաթյա գործընթացով: Իսկ ո՞վ է նոր տարվա նախօրեին ընտրություն անում, կամ ո՞վ կգնար տարեմուտից առաջ ընտրության: Այդպես կգար պայծառ 2019-ը: Հունվարի կեսն էլ կանցներ: Բայց ՀՀԿ-ն պահպանողական է և, փաստացի, այնքան էլ դեմ չէ ՔՊ-ի հաղթանակին: Հենց այնպես` ձևի համար ու հանուն քաղաքական պատեհության ՀՀԿ-ն նաև հայտարարում է, որ գնալու է ընտրությունների ոչ 3-րդ, 4-րդ ուժ լինելու համար: Բոլորն են հայտարարում: Ինչու՞ ոչ: Ո՞վ ձայն կտա կուսակցությանը, որ չի ուզում առաջինը լինել: Մինչև արտահերթ ընտրությունների նախորդ օրը մենք լսելու ենք հարյուրավոր նման հայտարարություններ` տարբեր կատարումներով: Համոզիչ ու անհամոզիչ: Լուրջ ու անլուրջ: Հիմնավոր ու անհիմն: Ե՞րբ են մարդիկ ամենից շատ ստում` որսորդությունից հետո ու ընտրությունից առաջ: Ի վերջո ընտրությունն էլ որսորդություն է` ձայն են որսում, որ դառնում է մանդատ, հետո` իշխանություն: ՈՒստի մի հավատացեք նրանց, որ ի սկզբանե հայտարարում են, թե իրենց իշխանություն պետք չէ (պետք չէ, քաղաքականության մեջ ի՞նչ գործ ունեն), որ իրենց ուշքն ու միտքը ժողովրդին ծառայելն է (ժողովրդին ծառայելու տասնյակ ձևեր կան), ու ընդհանրապես` քաղաքականության մեջ ամենագնահատելի արժեքը անկեղծությունն է, որ գուցե պահանջվող դիվիդենդները չի բերում այստեղ ու հիմա (երբ բոլորը ջանում են ներկայանալ շահեկան ու անխոցելի), բայց վկայում է կայուն հետագիծ ու տրամաբանական հեռանկար:

Մի հավատացեք: Իշխանությունը ժողովրդին ծառայելու միջոց է, եթե նրանք չեն ուզում իշխանություն, ուրեմն չեն ուզում ծառայել ժողովրդին:

Որևէ մեկը ունի՞ բացատրություն` ինչու՞ ԱԺ-ն մերժեց Ընտրական օրենսգիրքը, բայց ընդունեց համաներման օրինագիծը: Ստացվում է` պատգամավորներն իրենց մեծամասնության մեջ չեն մտածում ազատության մեջ ապրողների մասին, բայց մտահոգված են ազատազրկվածների ճակատագրով: Երկու դեպքում էլ հարցը ներկայացնողը նույն մարդն էր` արդարադատության նախարար Արտակ Զեյնալյանը` մանրակրկիտ, հետևողական ու համառ` օրինագծերի հիմնավորման մեջ: Եթե Ընտրական օրենսգիրքը վերաբերում է բոլորին, համաներումը վերաբերում էր միայն կոնկրետ մարդկանց ու նրանց հարազատներին, ավելին` ուներ հակադարձ էֆեկտ` ո՞վ ասաց, որ որոշակի հանցանքներ գործած մարդկանց ներում են նրանք, որ հանցանքի մյուս կողմում են` տուժել են: Մինչդեռ նրանք էլ ընտրող են: Կա՞ տրամաբանություն: Կա: Համաներումը մարդասիրական ակտ էր, որով 6-րդ գումարման խորհրդարանն ուզում է մնալ պատմության մեջ, իսկ Ընտրական օրենսգիրքը քաղաքական իրավիճակ ու հնարավորություններ փոխող փաստաթուղթ էր: Խորհրդարանական քաղաքական ուժերը (բացառյալ «Ելքի» մի քանի պատգամավորների) չէին ուզում ընտրությունների կանոններ փոխել` անկախ իրենց հայտարարություններից: Նրանց կարծիքով` ռեյտինգային մնում է այն ոսկելարը, որով կարող են ապահովել իրենց թանկագին ներկայությունը նոր խորհրդարանում: Գուցե: Բայց փաստը մնում է փաստ, որ ԺՊ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն էլ առանձնապես շահագրգռված չէր Ընտրական օրենսգրքի նախագծի ընդունմամբ` միանշանակ համարելով, որ հին, թե նոր` կարևորը քաղաքական կամքն է` իշխանության ու ժողովրդի: Իշխանությունը կապահովի ազատ-արդար-թափանցիկը, ժողովուրդը կապահովի ՔՊ-ի 70 տոկոսը: Իսկ 30 տոկոսի հարցը ով ինչպես ուզում է` թող լուծի: Ճիշտ էր կառավարությանն առընթեր ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների հանձնաժողովի քարտուղար Դանիել Իոաննիսյանը. «Ընտրական օրենսգրքի ընդունումը, ի հեճուկս հեղափոխության հիմնական քայլերից մեկը լինելու հանգամանքի, պատշաճ տեղ չի գրավել վարչապետի առաջնահերթություններում: Նման պայմաններում զարմանալի չէ, որ ՀՀԿ-ին (ու մի քիչ էլ ՀՅԴ-ին) հաջողվեց տապալել նախագծի ընդունումը: Ավելի լավ (և հեղափոխության հռչակված քայլերին համապատասխան) կլիներ ընտրությունները անցկացնել գարնանը՝ բարեփոխված Ընտրական օրենսգրքով, քան հիմա՝ հնով: Արդյունքում կրկին ունենալու ենք կիսաքաղաքական և կիսաթաղային ընտրություններ: Քաղաքական մշակույթի զարգացումն էլ մի 5 տարով հետ է ընկնելու»:

Կլինե՞ն 7-րդ գումարման Ազգային ժողովում գործարարներ, որ Գագիկ Ծառուկյանի պես իրենց բիզնեսը կհանձնեն կառավարման, ու թաղային հեղինակություններ, որ խորհրդարանում քվեարկության ժամանակ պահանջարկ ունեն: ՈՒ՞մ է պետք հիմա ռեյտինգային ընտրակարգը: Միանշանակ` ՀՀԿ-ին ու ԲՀԿ-ին, խորհրդարանական ու արտախորհրդարանական այլ կուսակցություններ այդ թանկ հաճույքից միայն տուժում են: Ընդհանրապես` ինչու՞ էին գործարարները դառնում պատգամավոր: Նրանց հանձնարարվում էր ֆինանսավորել ընտրարշավը և ձայն ապահովել` փոխարենը ստանում էին մանդատ ու բիզնեսի հնգամյա անձեռնմխելիություն: Բնականաբար, նաև իբրև պատգամավոր քվեարկում էին կողմ ու դեմ` ըստ անհրաժեշտության: Եթե իշխանությունը չունի ձայն գնելու կարիք, և բիզնեսը աշխատում է սպիտակ դաշտում, գործարարները հանգիստ կարող են զբաղվել բիզնեսով ու քաղաքականությունը թողնել քաղաքական գործիչներին: Բայց դա չի վերաբերում ԱԺ արտահերթ ընտրություններին: Այս ընտրություններում որոշումներն ընդունում են հին կուսակցապետերը ու իրենց կաղապարներն են պարտադրում թե՛ կուսակիցներին, թե՛ ընտրողներին: ՈՒ դա, իսկապես, 5 տարով հետ է գցում քաղաքական մշակույթի զարգացումը, որն ապահովելու համար պակասեց 1 ձայն` անհրաժեշտ 63-ի փոխարեն ԸՕ-ի նախագծին կողմ քվեարկեց 62 պատգամավոր: Բացական այս անգամ ոչ թե ԲՀԿ-ի, ՀՅԴ-ի պատգամավորներն էին:

ԲՀԿ-ն, ինչպես Աժ արտահերթ նիստերն են վկայում, առավելագույնս ջանում է ԱԺ ամբիոնը վերածել սեփական բենեֆիսի բեմի: ԸՕ-ի նախագծի երկրորդ քննարկումը` ԲՀԿ-ի ներկայացմամբ իրավական զավեշտ էր, երբ զեկուցողը տարրական հարցերի պատասխանը չուներ, փոխարենը խմբակցության բոլոր պատգամավորները ինչ-որ հարցեր էին անվերջ «զեկուցում» պարոն Ծառուկյանին, որ անձամբ էր պատվել խորհրդարանը: Նույնը շարունակվեց համաներման նախագծի քննարկման ժամանակ` թե՛ հարցերի, թե՛ ելույթների: Պարզվեց` տարիներով կուսակցությունը զբաղված է քրեակատարողական հիմնարկների հարցերով, համարյա թե անձնական նամակագրություն ունի կալանավորների հետ:
Նոյեմբերի 1-ից 6-րդ գումարման Աժ-ն համարվում է լուծարված, բայց գործելու է մինչև 7-րդ գումարման ԱԺ-ի առաջին նիստը` ըստ Կանոնակարգ օրենքի: Ոմանք համարում են, որ Հայաստանում սկսվում է պատմական զարգացման նոր շրջափուլ: Կա՛մ շտապում են, կա՛մ ֆանտաստիկ լավատես են: Ոմանք նաև համարում են, որ Հայաստանը սկսում է 0 կետից: Կա՛մ սխալվում են, կա՛մ մոլորված են: 0 կետից սկսելու համար չափազանց շատ են հայտնի ու անփոփոխ դեմքերն ու իրավիճակները: 0 կետը նաև ենթադրում է, որ հին սխալները կարող են կրկնվել ու շարունակվել: Ոմանց նաև թվում է, որ բովանդակության առումով Հայաստանի հասարակական-քաղաքական կյանքը գրեթե 0 է: Բնավ: Նախ` բովանդակության բացակայությունն էլ բովանդակություն է, հետո` հենց հիմա է ժամանակը, երբ քննություն են հանձնում թե՛ ընտրողները, թե՛ ընտրվողները: Հիմա է ժամանակը, երբ յուրաքանչյուրը իր համար պետք է պարզի` ի՞նչ Հայաստան է ուզում ունենալ և ո՞ր կուսակցությանը ձայն տալով կնպաստի հենց այդ Հայաստանն ունենալուն: Սա ֆանտաստիկ պատասխանատվություն է հայրենիքի առաջ, որ պահանջում է անկեղծություն ու ազնվություն բոլորից: Հարկավ, կան կուսակցություններ, որ արդեն սկսել են ու շարունակելու են թուղթ ու գրիչով անձեր, տոկոսներ, ռեսուրսներ հաշվել Աժ մտնելու հեռանկարի համար, ինչ-որ տեղ` հեռվում թողած հանրային օգտակարության հարցը: Կլինեն հազարավոր ընտրողներ, որ ընտրվողների ցանկում, ցավոք, որոնելու են ոչ թե ծրագիր, այլ ծանոթ դեմքեր: Հենց այդ պատճառով այս ընտրությունը չի ապահովելու ԱԺ այն կազմը, որը պատրաստ է Հայաստանը դնել քաղաքական-տնտեսական-պատմական զարգացման հունի մեջ: Դա չէր լինելու, եթե ԱԺ արտահերթ ընտրությունները մայիս-հունիսին լինեին: Քաղաքական էլիտայի փոփոխությունից բացի մտածողության սերնդափոխություն է պետք, որ կուսակցություններին չի սպառնում, քանի դեռ նախկինի պես երիտասարդները կարիերիստ են իրենց մեծամասնության մեջ ու հայրենասիրության պաթետիկ ճառերի մեջ տեսնում են սեփական շահը` Հայրենիքին ծառայելը թողնելով Ազգային բանակին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Երեկ Աժ-ն ԺՊ Նիկոլ Փաշինյանին երկրորդ անգամ չընտրեց վարչապետ: Նա մեկ ժամ ներկայացրեց իր տնտեսական ծրագիրը` փաստերով, որ նրան բնորոշեցին ոչ թե որպես ապագա վարչապետի, այլ վիճպետկոմի պետի: Պատգամավորներին` չգիտեմ, ՀՀ հպարտ քաղաքացուն պետք են ոչ թե թվեր, այլ զարգացման ծրագիր` իր մեխանիզմով: Ծրագիր, որ ի հայտ չեկավ կես տարում ու հայտնի չէ` ի՞նչ ուրվագիծ կունենա առաջիկա 5 տարում` այս պատկերացումներով ու ընթացքով: Հայտնի չէ` ինչ արդյունք կունենար քվեարկությունը, եթե փակ-գաղտնի լիներ: Ոմանց իրավական քմահաճույքները երբեմն գրում են այլոց պատմությունը: Նոյեմբերը դրեց իր բացականերին, մնում է դեկտեմբերը որոշի ներկաներին: Ձեր ձեռքով: Հուսամ` նաև խելքով ու սրտով:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ