Խալիֆաթի կործանումից հետո կարո՞ղ է վերածնվել «Իսլամական պետությունը»

Ջիհադականների հռչակած խալիֆաթը, որի իշխանության տակ հաջողության գագաթնակետին Իրաքի ու Սիրիայի 8 միլիոն բնակիչներ էին հայտնվել, համարյա ամբողջությամբ ջախջախվել է: Կարո՞ղ է խալիֆաթը վերածնվել, երբ և եթե տարածաշրջանից հեռանան Արևմուտքի զինվորները: Այո, բայց ուրիշ ձևով:

Թվում էր` շուտով արևմտյան մայրաքաղաքներում հնարավոր է հաղթանակ տոնել:

Հաղթանակի ճանապարհը չորս ու կես տարի ձգվեց ու պահանջեց 79 երկրների կոալիցիա ստեղծել ու միլիարդավոր դոլարներ ծախսել: Հաղթանակի գինը հազարավոր զոհերն են` այդ թվում խաղաղ իրաքցիներն ու սիրիացիները: Բայց ԻՊ-ի գործունեության հետախուզական գաղտնի տվյալներին տեղյակ մարդիկ հորդորում են չշտապել: Անվտանգության հարցերով Մյունխենի համաժողովում բրիտանական МИ-6 հետախուզության տնօրեն Ալեքս Յանգերն ասաց. «Խալիֆաթի ռազմական ջախջախումը չի նշանակում, որ մենք հեռացրել ենք ահաբեկիչների սպառնալիքները: Մենք տեսնում ենք` ինչպես են նրանք ձևափոխվում ու տարածվում: Սիրիայում ու Սիրիայից դուրս: Դա ահաբեկչական կազմակերպության ավանդական ձևն է»: Գերմանիայի ՊՆ նախարար Ուրսուլա ֆոն դեր Լյայենը Մյունխենի համաժողովում պատմեց, որ ԻՊ-ը անցնում է խոր ընդհատակ և կապեր է հաստատում ահաբեկչական այլ խմբավորումների հետ: Արևմտյան Ասիայում ԱՄՆ զինված ուժերի հրամանատար Ջոզեֆ Վոտելը նույնպես ասում էր, որ թեպետ ԻՊ-ի կառույցը փլուզված է, պետք է շարունակել պայքարը մասերի հետ, այլապես նորից կմիավորվեն: Տարբեր գնահատականներով` Սիրիայում ու Իրաքում ընդհատակ են անցել ԻՊ-ի 20-30000 զինյալներ: Նրանցից շատերն արտասահմանից են և չեն ցանկանում ու չեն կարող հայրենիք վերադառնալ` այնտեղ նրանց ձերբակալելու են: Իրաքից տեղեկություններ են ստացվում, որ հաճախացել են ԻՊ-ի զինյալների հարձակումները երկրի հյուսիսում: ԻՊ-ի ֆանատիկների ինչ-որ մասեր կան Լիբիայում, Եգիպտոսում, Արևմտյան Աֆրիկայում, Աֆղանստանում ու Ֆիլիպինների հարավում: Միով բանիվ` պատկերը մռայլ է:

Հիշենք` 2013-2014-ին ի՞նչը նպաստեց ԻՊ-ի վերելքին ու հասկանանք` հնարավո՞ր է նորից նույն մասշտաբներին հասնի: ԻՊ-ը վերաճեց Իրաքի Ալ Կայիդայից, որ ահաբեկչական խմաբավորում է համարվում շատ երկրներում: Այդ խմբավորումը իրավիճակային ալյանսն էր անգործ մնացած ու ստորացված իրաքցի զինվորականների ու հատուկ ծառայությունների` իդեալիստ ջիհադականների հետ, որ կենտրոնացել էին Իրաքում արաբական երկրներից ու աշխարհի տարբեր անկյուններից: Նրանք արձագանքեցին Ալ Կայիդայի առաջնորդներին, որ հայտարարում էին` յուրաքանչյուր մուսուլմանի պարտքն է գալ ու օգնել ԱՄՆ-ի` Իրաքի օկուպացիայի դեմ պայքարին: Բայց շուտով այդ իդեալիստների դաժանությունն ու անհանդուրժողականությունը` նրանք, օրինակ, կտրում էին սիգարետ ծխելիս բռնվածի մատները, իրենց դեմ տրամադրեցին Իրաքի բնակչության տարբեր խմբերի ու նրանք անցան կենտրոնական իշխանության կողմը և Ալ Կայիդային վտարեցին Իրաքի անապատային շրջաններ: Բայց Իրաքի շիայական կառավարությունը նաև իր դեմ տրամադրեց բնակչության մեծ խմբերի` սունիների համակարգված հետապնդումների պատճառով: 2014-ի ամռանը նրանք արդեն այնքան էին ատում կենտրոնական իշխանությանը, որ ԻՊ-ը` լինելով սունիական էքստրեմիստական շարժում, գրավեց երկրի մեծությամբ երկրորդ քաղաք Մոսուլը` առանց դիմադրության: Հավելեք Իրաքի նոր բանակի բարոյալքումը, որի ավագ սպաները իրենց զորամիավորումները լքելով` փախչում էին ԻՊ-ից ու կստանաք ԻՊ-ի տարածման գլխավոր պատճառները, որ իր վերահսկողության տակ վերցրեց Իրաքի տարածքի 1\3-ը: Հարևան Սիրիայում այդ ժամանակ բռնկվեց քաղաքացիական պատերազմ և այդ քաոսում ԻՊ-ը, իբրև ամենավճռական ու անողորմ զինված խմբավորում, հեշտությամբ գրավեց բավականին մեծ տարածքներ: Կարո՞ղ է նույնը կրկնվել: Եվ` այո, և` ոչ: Խալիֆաթի վերածնունդը հին ձևով չափազանց անհավանական է` թույլ չեն տա: Բայց շատ գործոններ, որ նպաստել են ԻՊ-ի վերելքին մի քանի տարի առաջ, ուժի մեջ են այսօր էլ: Իրաքը ողողել են շիայական աշխարհազորայինները, նրանց մի մասը զինված է, ֆինանսավորվում է շիայական Իրանից: Տեղեկություններ են ստացվում, որ այդ շիաները տներից վտարում են սունիներին` մեղադրելով, որոշ դեպքերում անհիմն, ԻՊ-ի հետ համագործակցության մեջ: ԻՊ-2-ից խուսափելու համար Իրաքը պետք է ազգային համաձայնության գործընթաց սկսի ու ստեղծի կառավարություն, որտեղ կլինեն բնակչության բոլոր խմբերի ներկայացուցիչներ: Բայց առայժմ հիմքեր չկան ասելու, որ իրավիճակն այդ ուղղությամբ է զարգանում:

Սիրիայում աղետալից քաղաքացիական պատերազմի պատճառը հաղթական տեսքով նստած է Դամասկոսի իր պալատում: Ռուս ու իրանցի դաշնակիցների ուժերով փրկված Բաշար Ասադի դիրքերը բավականին ամուր են: Սիրիացիները չափազանց շատ են տանջվել պատերազմից, որ նրան դիմադրեն: Բայց Ասադի վարչակարգի դաժանությունները շարունակում են շատերին մղել զինված դիմադրության, ու դա ԻՊ-ի համար շանս է: Նորագիրներ գտնելու շանսեր ԻՊ-ն ունի և հարևան երկրներում, և ամբողջ աշխարհում, ամենուր, որտեղ մուսուլմաններն զգում են իրական ու թվացյալ հալածանքներ, որտեղ ծայրաստիճան հիասթափված են իշխանություններից, որտեղ երիտասարդներին թվում է, որ իրենց պակասում է հեռանկարն ու նպատակը: Խալիֆաթը մեռավ, բայց նրա վտանգավոր ու վարակիչ գաղափարախոսությունը ողջ է:
Ֆրենկ Գարդներ, ВВС

Հ.Գ. ԻՊ-ի վերածնունդի արմատը մահմեդականության մեջ է` Ղուրանի նորօրյա քաղաքական մեկնաբանությունների, որ Մուհամեդ մարգարեի ուսմունքից չեն բխում, այլ հարմարեցվում են նվաճողական նպատակներին` հիմքում ունենալով շիաների ու սունիների միմյանց դեմ պայքարը և նավթի ու գազի հանաքավայրերին տիրանալով` հարստության անվերջ աղբյուրներ ունենալը: Նրանց գաղափարախոսությունը ոչ միայն ողջ է, այլև անվերջ է, որովհետև տարածաշրջանի պետությունների հակասությունները անհաղթահարելի են` հավելած Արևմուտքի ու Ռուսաստանի շահերի բախումները տարածաշրջանում: Գուցե ինչ-որ ժամանակ, եթե քաղաքական շահերը չխանգարեն, շիաների ու սունիների ուսուցչապետերը գաղափարական համաձայնության գան, բայց դա շատ հեռու ապագայի հեռանկար է: Իսկ հիմա աշխարհը փորձում է լուծել գերեվարված ոչ արաբ ԻՊ-ականների խնդիրը ու չի կարողանում` խճճվելով իրավական ու քաղաքական սահմանափակումների, ավելի պարզ` հանցագործ հայրենակիցների հայրենիք չվերադառնալու ցանկության մեջ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ